The Cook, the Thief, His Wife, and Her Lover-Μια προσέγγιση

"The Cook, the Thief, His Wife, and Her Lover" - Peter Greenaway (1989)

Ελεύθερη απόδοση της κριτικής του Roger Ebert, όταν η ταινία παίχτηκε στην Αμερική


Σπανίως ο τίτλος μιας ταινίας υπήρξε περισσότερο - ή λιγότερο - περιγραφικός από το "The Cook, the Thief, His Wife, and Her Lover"€ του Peter Greenaway. Από τη μια μπορεί κανείς να περιγράψει την ταινία παρατηρώντας απλώς τους χαρακτήρες και όλα τα γεμάτα λαγνεία και ανείπωτα πράγματα που τους συμβαίνουν. Από την άλλη, δεν υπάρχει όριο στις ιδέες που αναδεικνύονται από αυτήν την ταινία, η οποία κόντεψε να χαρακτηρισθεί Ακατάλληλη στην Αμερική, ενόσω στη Μεγάλη Βρετανία δημιούργησε ένα ενθουσιώδες παραλήρημα λόγω του πολιτικού περιεχομένου της. Περί τίνος λοιπόν πρόκειται; Έχουμε ένα πορνογράφημα, μια βάναυση επίθεση στην Θάτσερ, ή και τα δύο; Ή μήπως απλώς πρόκειται για ένα μάγειρα, ένα κλέφτη, τη σύζυγό του και τον εραστή της;

Η κτηνώδης προσωπικότητα του κλέφτη, κυριαρχεί στην ταινία και με απειλητικό βλέμμα οδηγεί τους άλλους χαρακτήρες σε υποχώρηση. Πρόκειται για έναν φωνακλά, τεράστιο, κατακριτέο απατεώνα, τον οποίο ο Michael Gambon υποδύεται σαν το είδος του ενοχλητικού τύπου για τον οποίο μόνο να απορήσει κανείς μπορεί πως κι ο Θεός ακόμη δεν τον έχει κεραυνοβολήσει. Κάθε βράδυ, προΐσταται σε μια πρόστυχη δεξίωση σε ένα Λονδρέζικο εστιατόριο, όπου οι υπόλοιποι πελάτες επιδεικνύουν αξιοθαύμαστη υπομονή στην άξεστη συμπεριφορά του. Περιβάλλεται από «φιλαράκια», πληρωμένα πιστόλια - παράσιτα της κοινωνίας και από την επί μακρόν και υποφέρουσα τα πάνδεινα σύζυγό του (Helen Mirren) για την οποία το μαρτύριο έχει πλέον γίνει τρόπος ζωής. Καμμία συμπεριφορά δεν είναι αρκετά βάναυση για τον κλέφτη, ο οποίος αρέσκεται να μιμείται κραυγές ζώων, να εξευτελίζει τους υποτακτικούς του, να χτυπά κι υποβιβάζει την γυναίκα του, και του οποίου η συμπεριφορά προς τον chef στην εναρκτήρια σκηνή μπορεί να στείλει αρκετούς θαμώνες τρέχοντας προς την έξοδο πριν καλά καλά αρχίσει η πραγματική επίδειξη τρόμου.

Σ’ ένα άλλο τραπέζι στο εστιατόριο κάθεται ο εραστής (Alan Howard), κρατώντας ένα βιβλίο έτσι ώστε να μπορεί να διαβάζει τρώγοντας. Αγνοεί την βάναυση επίδειξη του κλέφτη, το βιβλίο τού αποσπά την προσοχή. Και μετά, ένα βράδυ, το βλέμμα του συναντά το βλέμμα της γυναίκας του κλέφτη. Κεραυνοβολημένοι, δευτερόλεπτα μετά κάνουν παθιασμένο σεξ μέσα στις τουαλέττες. Οι ερωτικές σκηνές στην ταινία είναι ότι πιο παθιασμένο και πεινασμένο έχουμε συναντήσει κι’ όμως, επισκιάζονται από την υπόλοιπη ταινία, η οποία είναι τόσο ανυποχώρητη μέσα στην αγριότητά της που συγκριτικά το σεξ μοιάζει καθησυχαστικό.

Νύχτα με τη νύχτα το παιχνίδι συνεχίζεται -€“ ο κλέφτης συμπεριφέρεται σαν κτήνος, ο μάγειρας εξευτελίζεται, η σύζυγος κι ο εραστής κάνουν σεξ στην τουαλέτα, την κουζίνα, το σφαγείο, τα ψυγεία, οπουδήποτε είναι επαρκώς ανάρμοστα κι άβολα.
(ο Greenaway δίνει μια εφιαλτική χροιά σε αυτές τις σκηνές χρησιμοποιώντας ένα διαφορετικό χρωματικό συνδυασμό σε κάθε σκηνικό -€“ κόκκινο στην τραπεζαρία, λευκό στις τουαλέτες -€“ αλλάζοντας παράλληλα το χρώμα στα κοστούμια των ηθοποιών καθώς περνάνε από το ένα δωμάτιο στο άλλο).
Και μετά, ο κλέφτης ανακαλύπτει ότι είναι ένας απατημένος σύζυγος και οργισμένος διατάσσει τους άντρες του να πνίξουν τον εραστή σπρώχνοντας στο λαρύγγι του μ’ ένα αδράχτι σελίδα σελίδα ένα βιβλίο για την Γαλλική Επανάσταση. Αυτό είναι το προοίμιο του βασικού συμπεράσματος της ταινίας, το οποίο προφυλάσσοντας τα συναισθήματα του θεατή θα μπορούσε να περιγραφεί απλώς σαν κανιβαλισμός.

Λοιπόν, περί τίνος ακριβώς πρόκειται; Ο Greenaway δεν είναι ακριβώς αυτό που θα λέγαμε σπλαχνικός σκηνοθέτης και πράγματι οι προηγούμενες ταινίες του ("The Draughtsman's Contract," "A Zed and Two Noughts," "The Belly of an Architect") ειδικεύονται στη διάρρηξη των εγκεφαλικών κυττάρων. Ποιο είναι το κίνητρο εδώ; Υποθέτουμε ότι είναι ο θυμός, ο ίδιος αυτός θυμός που ενέπνευσε τεράστια κι ενίοτε άγρια πλήθη Βρετανών να διαδηλώσουν ενάντια στον κεφαλικό φόρο της Margaret Thatcher που εξοντώνει τους φτωχούς κι αγκαλιάζει στοργικά τους πλουσίους. Μερικοί Βρετανοί κριτικοί «διαβάζουν» έτσι την ταινία: Ο Μάγειρας είναι όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι νομοταγείς πολίτες. Ο Κλέφτης είναι η αλαζονεία της Θάτσερ, η υποστήριξη της απληστίας. Η Σύζυγος δεν είναι παρά η Βρετανία και ο Εραστής εκπροσωπεί την αναποτελεσματική αντιπολίτευση των αριστερών και των διανοούμενων.

Αυτό, προβάλει μια ξεκάθαρη φόρμουλα και μας επιτρέπει να δούμε την ταινία σαν μια πολιτική παραβολή (είναι εύκολα τόσο άγριο όσο και η «Μετριοπαθής Πρόταση» του Jonathan Swift, πως αν οι Ιρλανδοί υποσιτιζόταν λόγω του υπερπληθυσμού θα μπορούσαν να λύσουν τα προβλήματά τους τρώγοντας τα μωρά τους). Αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο πως ο Greenaway φτιάχνει απλώς μια αντιπροσωπευτική ταινία διαμαρτυρίας αφήνοντας σε μας να βάλουμε τον σωστό χαρακτηρισμό στο σωστό πρόσωπο. Σκέφτομαι πως η ταινία "The Cook, the Thief, His Wife, and Her Lover" είναι περισσότερο ένας διαλογισμός, ένας προβληματισμός γύρω από την εποχή μας γενικότερα. Σκέψεις γύρω από την απληστία μιας επιχειρηματικής τάξης που «αναλαμβάνει» υγιείς και αποδοτικές επιχειρήσεις και τους κλέβει τα περιουσιακά στοιχεία, που εφορμά καταπατώντας άτολμους νόμους αυξάνοντας τη δύναμή της, που βιάζει το περιβάλλον, που ενδυναμώνει την τυραννία πάνω στην αδύναμη πλειοψηφία η οποία ξεγελά τον εαυτό της με τον ρομαντισμό και τη φυγή ώστε να μη χρειαστεί να αντιμετωπίσει τους νταήδες.

Οι ηθοποιοί σ’ αυτήν την ταινία εκθέτουν ένα σπάνιο βαθμό θάρρους. Τους ζητείται να κάνουν πράγματα για τα οποία ελάχιστοι άνθρωποι θα είχαν την αντοχή ή την δύναμη και τα κάνουν γιατί πιστεύουν στην δύναμη αυτού που δηλώνουν. Η Mirren και ο Gambon είναι ανάμεσα στους πιο διαπρεπείς ηθοποιούς στην Βρετανία -€“ έχουν πρωταγωνιστήσει σε έργα του Shakespeare -€“ κι εδώ βρίσκουν τις πηγές όχι μόνο να απογυμνώσουν τον εαυτό τους από κάθε άμυνα, αλλά να τον απογυμνώσουν πειστικά.

Εδώ δεν πρόκειται για ένα freak show, είναι μια προμελετημένη και σκεπτικιστική ταινία στην οποία οι χαρακτήρες είναι πιστευτοί και νοιαζόμαστε γι´αυτούς. Ο Gambon αναγάγει τον Κλέφτη σε μια Σπουδή για το Μίσος. Στο τέλος της ταινίας μετάνιωσα που τελείωσε γιατί τον άφησε να ξεγλιστρήσει τόσο εύκολα. Η μεταμόρφωση του χαρακτήρα της Mirren είναι σχεδόν τρομακτική-αλλάζει από υποταγμένη σύζυγο σε τολμηρή ερωμένη, σε άγρια εκδικήτρια. Και προσέξτε τον τρόπο με τον οποίο αυτή και ο Howard χειρίζονται τις σκηνές του σεξ, χρησιμοποιώντας το όχι σαν χαρά, όχι σαν ένα μονοπάτι προς την αγάπη, αλλά σαν την απόλυτη απόδραση... η λαγνεία είναι η οδός τους προς την λήθη.

Η ταινία "The Cook, the Thief, His Wife, and Her Lover" δεν είναι μια εύκολη ταινία για να επαναπαυθείς. Δεν κάνει απλά μια επίδειξη του πώς να είσαι ασυμβίβαστος, Είναι Ασυμβίβαστη σε κάθε της σκηνή από την αρχή μέχρι το τέλος. Γιατί είναι τόσο ακραία; Γιατί είναι μια ταινία φτιαγμένη με οργή, με θυμό και ο θυμός δεν μπορεί να διαμορφωθεί. Αυτοί που θα σκεφθούν ότι η ταινία μιλά μόνο για τη λαιμαργία, τον πόθο, την βαρβαρότητα και τους κακούς τρόπους στο τραπέζι, θα πρέπει να επανεξετάσουν το σκεπτικό τους.

Είναι μια ταινία που χρησιμοποιεί τις πιο βασικές δυνάμεις και αδυναμίες του ανθρωπίνου σώματος σαν ένα τρόπο να δώσει μια φυσιολογική μορφή στην διαφθορά της ανθρώπινης ψυχής.