"Ό,τι δεν σε σκοτώνει, σε κάνει πιο δυνατό" ή μπορεί και όχι - Μάλερ, Συμφωνία αρ. 1

[Marilyn]

Ο Μάλερ ολοκλήρωσε την 1η συμφωνία του το 1888 και την παρουσίασε στο κοινό το 1889 στη Βουδαπέστη - χωρίς μεγάλη επιτυχία είν' η αλήθεια. Μετά την πρώτη κρυάδα, ακολούθησε μια σειρά τροποποιήσεων μέχρις ότου το έργο να λάβει την οριστική του μορφή, με τα 4 μέρη, το 1896.


Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η 1η Συμφωνία αποτελεί ένα είδος εισαγωγής στο έργο του Μάλερ, με την έννοια ότι προλέγει τα βασικά ζητήματα με τα οποία αυτός θα ασχοληθεί ενδελεχώς στις επόμενες συμφωνίες του. Ο Μάλερ κάνει τις συστάσεις, δίνοντάς μας μια ιδέα του ποιος είναι, τί μπορεί και τί σκοπεύει να κάνει. Σ' αυτό το συμπυκνωμένο έργο μπορεί κανείς να διακρίνει τα βασικά ζητήματα που απασχολούν το συνθέτη σε όλη τη ζωή του: την αποξένωση από τον κόσμο, την έλλειψη της ευτυχίας, τη ματαιότητα, τον θάνατο, αλλά και την σαρκαστική διάθεση με την οποία στέκεται απέναντι σε όλα αυτά.


Το πρώτο μέρος ξεκινάει λιτά και ήρεμα, όπως ξημερώνει μια καινούρια μέρα, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα γαλήνης που παραπέμπει στη φύση. Αυτή την αίσθηση έρχεται να επιβεβαιώσει το κλαρινέτο, μιμούμενο τακτικά το κελάηδημα ενός κούκου, αλλά και το βασικό μουσικό θέμα, το 2ο από τα Lieder eines fahrenden Gesellen, "Ging heut' Morgen ubers Feld". Με το μουσικό αυτό θέμα, μας γίνεται γνωστό και το στόρυ του έργου: ο ήρωάς μας κάνει έναν περίπατο στη φύση. Θαυμάζει την αρμονία και την τελειότητά της, όμως είναι δυστυχισμένος, γιατί η αγαπημένη του τον εγκατέλειψε για κάποιον άλλο, κι αυτό το γεγονός δεν τον αφήνει να αντλήσει χαρά από πουθενά... Ο Μάλερ στήνει ένα σκηνικό αντιθέσεων: χαρά και λύπη, γαλήνη και αγωνία, ευτυχής πληρότητα και μοναξιά, όπως αυτές εκφράζονται μέσα από την ομορφιά και τη γαλήνη της φύσης σε αντιδιαστολή με τα αισθήματα θλίψης και αγωνίας του ερωτευμένου νέου...οι μελωδίες εναλλάσσονται και συμπλέκονται αναδεικνύοντας αυτές τις αντιθέσεις, παρασύροντας κι εμάς μέσα στον κόσμο του Μάλερ, έναν κόσμο γεμάτο εικόνες και μελωδίες που, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, αρχίζουν σιγά σιγά να μας γυρίζουν τα μέσα έξω, θέτοντάς μας σε μία διαδικασία ασυνείδητης ενδοσκόπησης ... το πρώτο μέρος μας αφήνει με μία διάθεση αισιοδοξίας - πλην όμως, απατηλής.


Το δεύτερο μέρος είναι ένα αυστριακό Landler, ένας χαρούμενος χορός. Η αισιοδοξία παρατείνεται καθώς ο νεαρός αναπολεί τις όμορφες στιγμές με την αγαπημένη του. Είναι όμορφη η αγάπη όταν βρίσκει ανταπόκριση. Η μουσική μας πλημμυρίζει με αυτή την αίσθηση και κάπου στα μισά κορυφώνεται, για να διακοπεί ξαφνικά - και μαζί της και η χαρούμενη αναπόληση.. Στο Τrio που ακολουθεί, η μουσική γίνεται πιο εκλεπτυσμένη, μελαγχολική...κάπου σ' αυτό το σημείο φθάνει η στιγμή της συνειδητοποίησης -του ότι και του διότι- και η χαρούμενη διάθεση πάει περίπατο. Τί κι αν το το Landler ξαναρχίζει, η μελωδία έχει τώρα κάτι το βεβιασμένο, είναι γεμάτη από ψήγματα βιαιότητας... τί κι αν ο ήρωάς μας επιχειρεί να πιαστεί απ' τις χαρούμενες στιγμές - όλα αυτά δεν είναι παρά σπασμωδικές αντιδράσεις, μάταιες προσπάθειες να υπεκφύγει...να αποφύγει τον επακόλουθο πόνο...όμως, στ' αλήθεια, πώς μπορεί κανείς να ξεφύγει απ' τον εαυτό του;


Το τρίτο μέρος είναι τα αποκαλυπτήρια. Σηκώνεις το χαλί και βρίσκεις όλα τα σκουπίδια από κάτω, ακριβώς εκεί που τα είχες κρύψει..Έχει προηγηθεί μία μεγάλη παύση μετά το τέλος του δεύτερου μέρους, κι έπειτα αρχίζει ένα πένθιμο εμβατήριο, μία πομπή θανάτου, εμπνευσμένη από ένα ξυλόγλυπτο του Moritz von Schwind, την Κηδεία του Κυνηγού: τα ζώα του δάσους οδηγούν το νεκρό κυνηγό στην τελευταία του κατοικία. Πρόκειται άραγε για κηδεία ή για γιορτή; Χμμ...ανάλογα από ποια πλευρά στέκεσαι...Και πάνω που πάμε να το συνηθίσουμε, το πένθιμο εμβατήριο σβήνει αργά και δίνει τη θέση του σε μια γλυκιά μελωδία, κάτι ανάμεσα σε βαλς και παραδοσιακή εβραϊκή μουσική (συγχωρήστε με, δεν το κατέχω τί ακριβώς είναι) , για να επιστρέψει πάλι σε λίγο, και να δώσει τη θέση του στο τρίτο μουσικό θέμα αυτού του μέρους, το 4ο από τα Lieder eines fahrenden Gesellen, "Die zwei blauen Augen von meinem Schatz". Η απόρριψη, ο έρωτας χωρίς ανταπόκριση, η ζωή που δεν έχει πια νόημα, ο θάνατος που μοιάζει να' ναι η μόνη παρηγοριά για τον νεαρό ερωτευμένο... Η δική μας ενδοσκόπηση που έχει ξεκινήσει ήδη από το πρώτο μέρος του έργου, κάπου εδώ αρχίζει και γίνεται συνειδητή. Το βάρος μετατίθεται από τον ήρωα του έργου σε μας, - άλλωστε η ερωτική απογοήτευση δεν είναι στην πραγματικότητα το θέμα του έργου, αλλά το μέσο για τις εσωτερικές διεργασίες που ακολουθούν - τα τρία μουσικά θέματα εναλλάσσονται συνεχώς και μας λένε ότι σ' αυτή τη φαρσοκωμωδία που λέγεται ζωή, και στην οποία κληθήκαμε και παίζουμε ρόλους, - άλλοτε ως πρωταγωνιστές, άλλοτε ως κομπάρσοι, κι άλλοτε ως απλοί θεατές -, η χαρά και η λύπη, η ευτυχία και η δυστυχία, η ελπίδα και η απελπισία, η ομορφιά και η ασχήμια, εντέλει η ίδια η ζωή και ο θάνατος, όλα συνυπάρχουν. Η ζωή είναι ένας διαρκής αγώνας επιβίωσης, όχι μόνο του σώματος, αλλά κυρίως της ψυχής. Είναι μια σύντομη πορεία γεμάτη αβεβαιότητα, όπου τα πάντα έχουν αρχή και τέλος και το μόνο οριστικό είναι ο θάνατος...Μόνος σταθερός σύντροφος σ' αυτό το ταξίδι ο εαυτός μας. Μέλημά μας να δούμε μέσα μας, να τον γνωρίσουμε και μέσα απ' την επώδυνη διαδικασία της αυτογνωσίας να γίνουμε δυνατότεροι και να ξεφορτωθούμε τα σκουπίδια που έχουμε κρύψει κάτω απ' το χαλί. Γιατί τελικά, όσο καλά και αν τα κρύβουμε, εμείς το ξέρουμε πως είναι εκεί.


Αυτή η επώδυνη διαδικασία σηματοδοτείται με το εκκωφαντικό ξεκίνημα του τέταρτου μέρους, και τη θυελλώδη μουσική που ακολουθεί, τονίζοντας την αβεβαιότητα και την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.. η θύελλα κορυφώνεται, κι έπειτα κοπάζει και η μουσική γίνεται γαλήνια, αλλά μόνο πρόσκαιρα, για να οδηγήσει και πάλι σε νέα κορύφωση, σε μία νέα θύελλα, που με τη σειρά της θα υποχωρήσει, ώστε να αρχίσει σιγά σιγά να διαφαίνεται ο πολυαναμενόμενος θρίαμβος...τώρα, ποιος θρίαμβος θα' ναι αυτός δεν έχω ιδέα. Δυστυχώς, δεν τρέφω ελπίδες για μια επόμενη ζωή και διατηρώ τις επιφυλάξεις μου, κατά πόσο μπορεί κανείς να νιώσει αισθήματα θριάμβου όταν αποκτήσει επίγνωση της πραγματικότητας, ιδιαίτερα δε μετά από μεγαλύτερα ή μικρότερα χτυπήματα της μοίρας (για να το θέσω κάπως δραματικά) , τα οποία όσο κι αν ξεπεραστούν έναν κάποιο συναισθηματικό ακρωτηριασμό τον προκαλούν, ένα μικρό κουσούρι το αφήνουν... Στο τέταρτο μέρος συναντάμε ξανά και τα μουσικά θέματα των προηγούμενων μερών, γίνεται ένα είδος σύνοψης της ιστορίας και του εσωτερικού αγώνα του ήρωά μας, ο οποίος βγαίνει νικητής από τη μάχη. Κι όμως, ο Μάλερ δεν μπορεί να αντισταθεί στον πραγματιστή εαυτό του. Στην πραγματικότητα αμφιβάλλει και ο ίδιος για τον θρίαμβο, γι' αυτό και αφήνει εμβρόντητο τον ακροατή, κλείνοντας τη συμφωνία με δύο νότες γεμάτες ερωτηματικά και αμφισβήτηση. Ευτυχώς...


Προσωπική αγαπημένη επιλογή η εκτέλεση του Boulez με την Chicago Symphony Orchestra

[Δημοκηδής]

Εξαιρετική παρουσίαση, με μια θηλυκή σχολαστικότητα που καλύπτει όσα πραγματεύεται η πρώτη... επιτέλους συμπληρώνεται και το index καθώς μόνον η 1η έλειπε από αυτό ... Νομίζω δε, ότι μέχρι τώρα δεν είχε παρουσιασθεί γιατί ως έργο είναι αινιγματικής προβληματικής, παρά τον σαφέστατο προγραμματικό χαρακτήρα της και τις κατευθυντήριες οδηγίες του συνθέτη μέσω των δεκάδων επιστολών του, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να το πιάσεις από κάποια ουρίτσα του και να προχωρήσεις βήμα βήμα στην αφομοίωση του ...

[Δημοκηδής]

Όπως συμβαίνει στις παρθενικές καλλιτεχνικές προσπάθειες, είναι σημαντικό να σκεφθούμε το πλαίσιο αλλά και τις επιδιώξεις του νεαρού συνθέτη… ήδη για σχεδόν 20 χρόνια η κολοσσιαία σκιά του Βάγκνερ βαραίνει πάνω στις πλάτες των νεαρών μουσικών, οι οποίοι φεύγουν εκστασιασμένοι από κάθε παράσταση των έργων του, που ανεξέλεγκτα πυροδοτούν τον ενθουσιασμό τους για την τέχνη ως ένα διαφορετικό πλέον όχημα, που θα παρεμβαίνει καταλυτικά σε κάθε έκφανση του καθημερινού βίου ως ο καταλληλότερος αντικαταστάτης της παρωχημένης ρητορείας/φιλοσοφίας κάθε θρησκείας …
Παράλληλα πέραν της αποστολής να σκαπανήσουν ακόμη ένα μέτρο παραπέρα πάνω στα Βαγκνερικά αχνάρια, οι νεαροί συνθέτες νοιώθουν το βάρος της απόδοσης του προσωπικού στίγματος, της σφραγίδας που το δικό τους έργο θα πρέπει να αφήσει στα δρώμενα… στίγμα μουσικό αλλά και αντιπροσωπευτικό της εν γένει φιλοσοφίας ζωής τους… Οπότε έχουμε εδώ, τουλάχιστον σε ένα συνειδητό επίπεδο, ένα βροντερό statement που θέλει να πείσει, να εντυπωσιάσει αλλά και να εισπράξει ‘’άμα τη εμφανίση’’… η τέχνη είναι ιερή και εμπεριέχει την αποκρυπτογράφηση των ανθρωπίνων πόθων και επιδιώξεων, είναι το όχημα που θα μας φέρει κοντύτερα στον όποιο θεό, η μουσική θα είναι ο καταλύτης που θα πυροδοτήσει την ελευθερία από κάθε είδους δεσμά… α ναι, παρεμπιπτόντως, με λένε Μάλερ και μπορώ να κάνω τα πάντα, να εξυψώσω το τετριμμένο μέσα από ευφάνταστη ενορχήστρωση, να προσομοιώσω τα λαγούμια της απελπισίας όπου δύστυχα σκουλήκια έβαλαν τα καλά τους παπούτσια και περιμένουν τον αφέτη να συναγωνισθούν ποιο θα βγει πρώτο στο φως, μπορώ να αποδώσω τον ξυνισμένο βρυχηθμό ενός αγουροξυπνημένου κεραυνού που βγάζει το άχτι του στους ανθρώπους …

[Δημοκηδής]

Στην 1η, όπως σωστά υπογραμμίζεται στη παρουσίαση, βρίσκονται εν σπέρματι όλα τα στοιχεία με τα οποία θα ασχοληθεί στην συνέχεια ο δημιουργός, βρίσκεται η μαγιά ζωής η οποία εξαντλητικά θα αναλυθεί στις επόμενες 10 (βάζω το τραγούδι της γης και την ‘’ημιτελή’’) συμφωνίες ….
Κυριώτερα όμως πρωτοσυναντάται –αν και ίσως προς το παρόν απλά να επιβιώνει σαν τον πιγκουίνο ντε Βίτο στους υπονόμους στον δεύτερο Μπάτμαν-, η ανθρωπιά του Μάλερ, μια ποδοπατημένη ανθρωπιά, γι’ αυτό ίσως και τόσο οικεία, μια απροσχημάτιστη αρμαθιά από αγκαλιές σφυρηλατημένες σε - δυσανάλογα μεγάλα σε σχέση με τα σπιτάκια που τα εξέθρεψαν- μετερίζια, που κάνουν την μουσική του, όχι την λύση, αλλά το λυσάρι μέσα στο οποίο θα κρυφοκοιτάξεις την μέθοδο εξομάλυνσης της μπουρδουκλωμένης ζωής σου, ανακαλύπτοντας κάθε λίγο μία φράση, σαν βλέμμα συγνώμης, που τσακίζει κάτω από το βάρος της αντιμετώπισης ενός παντοδύναμου Πόνου/Θεού, ένα μικρούλι μελωδικό τρυκ, αναφωνώντας χαμηλά χτυπώντας το κούτελο σου : _’’Α ναι ρε γαμώτο’’ …
Και βέβαια το βάρος όλου του έργου φέρει το τρίτο μέρος, αυτή η εναλλακτική Θεογονία, αυτή η οδυνηρή διαπίστωση μη νικητού στην μάχη τιτάνων και θεών, στην μάχη θλίψης και ευτυχίας, αφού οι εκάστοτε απώλειες σου ίσως έπρεπε να ζυγίζουν περισσότερο… αφού το κέντρο του κόσμου του καθενός αλλάζει με βάση την οπτική γωνία, τι είναι σημαντικό και τι μπορεί να δωθεί σαν αποφάγια στον σκύλο, αυτά για τα οποία σήμερα δυστυχούμε ίσως φαντάζουν ευτράπελα στα μάτια του αύριο … και πάντα η απώλεια θα συνιστά το ποιητικότερο δομικό συστατικό του ψυχισμού μας …

[Δημοκηδής]

Ο Μπουλέζ, σε ένα δύσκολο από πλευράς αποτυπώσεως έργο, αποτελεί το μέτρο .... Πέραν αυτού, έχω πια μάθει να συμπαθώ τους μαέστρους που λαμβάνουν υπόψη τους το χθες, την συσσωρευμένη εμπειρία των προηγουμένων και πάνε το λιθαράκι ακόμη ένα βήμα πιο κει με βάσει το όποιο προσωπικό τους όραμα… οπότε έχει κανείς το καλύτερο από τους δύο κόσμους χωρίς απαραίτητα να λούζεται το ‘’ντε και καλά’’ του καινοτόμου…. Σ’ αυτά τα πλαίσια να συστήσω την τελευταία ηχογράφηση του Φίσερ στην Channel Classics που έχει και εξαιρετικό ήχο…



...από κει και πέρα βέβαια υφίστανται δεκάδες αναγνώσεις και εναπόκειται στην εν γένει ψυχολογία μας, αλλά κυρίως στην διάθεση της στιγμής, η επιλογή της πιο νηφάλιας ή περιπετειώδους ερμηνείας ...

[Κωστας Λυμπεροπουλος]

έχω μιά μεγάλη αδυναμία στη συγκεκριμένη Συμφωνία.
την έχω με τον μεγάλο Μπρούνο Βάλτερ φυσικά και αυτός είναι η πρώτη μου προτεραιότητα όταν θέλω να την ακούσω.
υπάρχει όμως και η εκτέλεση του Giulini με τη Συμφωνική του Σικάγου (ΕΜΙ-1971). Νομίζω πως του πάει ταμάμ του Ιταλού αυτή η Συμφωνία: πέρα απ το ότι είναι 'μανούλα' στο να αναδεικνύει τις δραματικές και τις ποιητικές διαστάσεις ενός τέτοιου έργου, της διαχέει μία συναισθηματική φόρτιση που "της πάει κουτί".

[Maestro]

Σ'ευχαριστώ για την αφορμή που μου έδωσες να την ξανακούσω μετά από ΠΑΡΑ πολύ καιρό. Εδώ στην εξορία, έχω διαθέσιμη μόνο μια ερμηνεία. Από τον καλύτερο των καλύτερων, όχι βέβαια στο σημερινό άνθος της δημιουργικότητάς του.

[Δημοκηδής]

Δε φαίνεται η φωτό;;;;

στο κουωτάρισμα είδα ότι υπάρχει λινκ και έφθασα στον Αμπάντο με Σικάγο... θεωρώ την 1η του λίγο ιδιοσυγκρασιακή όπως και την 5η του ... φυσικά είναι τεράστιος, δεν αντιλέγω ...

[Κώστας Γκαβάκος]

Την αγαπάνε οι μαέστροι αυτή την συμφωνία και είναι πολλές οι καλές εκτελέσεις.
Eίμαι ευχαριστημένος τόσο από το Solti όσο και από τον Kubelik που τους έχω από παλιά σε βινύλιο. Δεν έχω προλάβει να ακούσω τον Fisher και τον Boulez, δεν γνώριζα την ανάγνωση του Walter, δεν έχω προλάβει να καλοδιαβάσω την εκτενή παρουσίαση της Marilyn που ούτως ή άλλως χρειάζεται και δεύτερη ανάγνωση.

Έτσι δύο βιαστικές παρατηρήσεις.
α)Δεν αναφέρει κανείς κάποια εκτέλεση με την κατεξοχή μαλερική ορχήστρα, την Concertgebouw. Έτσι με την ευκαιρία της παρουσίασης η πρώτη εκτέλεση που θα ακούσω θα είναι ο Haitink με την Concertgebouw. Πολύ όμως θα ήθελα να ακούσω μετά συγκρiτικά τον Bernstein με την Concertgebouw. Έχει κάποιος αυτή την ονομαστή εκτέλεση?
β) Όταν είχα ακούσει το έργο ζωντανά με τον Εσκενάζι να διευθύνει μια νεανική ορχήστρα (αν θυμάμαι καλά) μου είχε κάνει εντύπωση ο ενθουσιασμός ενός νέου ανθρώπου που είχε συνθέσει την πρώτη του συμφωνία.

Ευχαριστώ την Marilyn για την παρουσίαση. Είναι ευχάριστο να παρουσιάζεται μετά τόσο καιρό ένα μεγάλο έργο.

[Δημοκηδής]

Η ολλανδική ορχήστρα είναι γεγονός ότι -λόγω Μένγκελμπεργκ- έχει ένα ''ιστορικό'' πλεονέκτημα, το οποίο όμως δεν το έχω πάντα δει να αποτυπώνεται, στις ηχογραφήσεις τουλάχιστον ... θυμάμαι πως και προ τριετίας με Γκάτι / 5η στο Ηρώδειο δεν είχα μείνει ευχαριστημένος, μάλλον λόγω μαέστρου ... θα ψάξω τον Λέννυ που συγκεντρώνει τα τελευταία χρόνια και την δική μου προτίμηση, αν και γενικότερα προτιμώ τον πρώτο κύκλο του με την Νέα Υόρκη ...