Τραγούδια για τα Νεκρά Παιδιά (Kindertotenlieder)

Η απώλεια των παιδιών, εκτός από δυσβάστακτη συμφορά για τους γονείς, πυροδοτεί ως συμβολισμός ισχυρούς υπαρξιακούς και ψυχολογικούς προβληματισμούς (πως νοηματοδοτείται η ζωή που χάνεται πριν καλά-καλά ανθίσει, πως νοηματοδοτείαι η ζωή των γονιών μετά την απώλεια, πόσο εύθραυστη είναι η ευτυχία και η ελπίδα απέναντι σε τέτοιες τραγικές καταβυθίσεις κλπ). Για το μεγαλύτερο τμήμα της ανθρωπότητας εξακολουθεί να αποτελεί μια ενεργή απειλή. Για το λεγόμενο δυτικό κόσμο υποχώρησε μετά το Β' Π.Π. αλλά φαίνεται να επανενσκήπτει, τουλάχιστον στις χώρες που βιώνουν την κοινωνική διάλυση που προκαλεί η τρέχουσα διαχείριση της Κρίσης.

Ο γερμανός ποιητής Φρήντριχ Ρύκερτ χτυπημένος ο ίδιος από τη συμφορά, γράφει το πρώτο μισό του 19ου αιώνα πάνω από 400 ποιήματα με θέμα το θάνατο των παιδιών. Ο Γκούσταβ Μάλερ, με την βαθειά συνείδηση της τραγικότητας της ύπαρξης και την ψυχολογική οξυδέρκεια του, επιλέγει πέντε από αυτά για να φτιάξει τον κύκλο τραγουδιών Τραγούδια για Νεκρά Παιδιά (Kindertotenlieder). Κοινό σημείο όλων αυτών (ορισμένα εκ των οποίων τροποποιούνται από τον ίδιο τον Μάλερ), είναι η σχέση τους με το φως, άμεσα ή έμμεσα, ως 'λύση' στο επέκεινα. Ο ίδιος άλλωστε έχει ζήσει ως αδελφός τέτοιες συμφορές (8 από τα 14 αδέλφια του πέθαναν) και του έμελλε να τις ζήσει και ως πατέρας.

Τρία από τα τραγούδια γράφτηκαν το 1901 (πριν το γάμο του), τα υπόλοιπα δύο το 1904. Ο συνθέτης επέμενε να αντιμετωπίζονται ως αδιαίρετος κύκλος, να παίζονται μαζί και να μη διακόπτονται ούτε από χειροκροτήματα. Η εκτέλεση που παρουσιάζω αποτελεί τη μεγάλη μου αγάπη και σίγουρα μέσα στις καλύτερες ερμηνείες του έργου σύμφωνα με τους κριτικούς και εμπεριέχεται σε ένα cd πραγματική ευκαιρία που έχει επανακυκλοφορήσει η DG στη σειρά "The Originals".



Τραγουδά ο Ντήντριχ Φίσερ Ντισκάου, με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου υπό τη διεύθυνση του Καρλ Μπαιμ. Ο μακαρίτης ο Ντάγκαν είχε γράψει πως η ηχογράφηση (το 1963), έγινε λίγο μετά αφότου η πρώτη σύζυγος του Ντισκάου είχε πεθάνει από επιπλοκές της γέννας.

Nun will die Sonn' so hell aufgeh'n
als sei kein Ungluck die Nacht gescheh'n.
Das Ungluck geschah nur mir allein.
Die Sonne, sie scheinet allgemein.
Du musst nicht die Nacht in dir verschranken
musst sie ins ew'ge Licht versenken.
Ein Lamplein verlosch in meinem Zelt,
Heil sei dem Freudenlicht der Welt.

Now the sun will rise as brightly
as if the night had brought no cause for grief.
The grief was mine alone,
the sun shines for all alike.
You must not enclose the night within you,
you must let it drown in everlasting light.
A little light went out in my tent
I bless the light that gladdens the world!

schubert said:

Ο ήλιος λέει ν’ ανατείλει τώρα
Σα συμφορά μην έγινε τη νύχτα
Η συμφορά σε μένα έγινε και μόνο
Ο ήλιος, λάμπει αυτός για όλους
Μην εγκολπώνεσαι τη νύχτα εντός σου
Στο αιώνιο φως ας τη βυθίσεις
Ένα λαμπιόνι έσβησε στη σκηνή μου
Σωθήτω το χαρμόσυνο της οικουμένης φως

Click to expand...

Το πρώτο τραγούδι εισαγάγει με εκπληκτική εκφραστικότητα και οικονομία στην ψυχική ατμόσφαιρα του δράματος. Προσέξτε με πόση τρυφερότητα η μουσική υπογραμμίζει και ταυτόχρονα υποδέχεται και υποστηρίζει τη δυστυχία του γονιού. To ξυλόφωνο που ακούγεται με το σβύσιμο του κόρνου μετά τη δεύτερη στροφή (1:15), αποδίδει νεκρώσιμες κωδωνοκρουσίες (!) και ο Κωνσταντίνος Φλώρος, ορθά κατά τη γνώμη μου ερμηνεύει την επιλογή του ως σύμβολο αιωνιότητας.

Η κορύφωση του τραγουδιού επέρχεται με το δραματικό ορχηστρικό θέμα που παραλαμβάνει την καθοδική, σχεδόν εξαντλημένη απόδοση από τον τραγουδιστή του έκτου στίχου, όπου προτρέπει να βιωθεί η απώλεια ως μετάβαση, λουσμένη στο αιώνιο φως. Η ορχήστρα είναι σπαρακτική και αποδίδει όλον τον παραμένοντα πόνο και τον αγώνα να εισχωρήσει μέσα του η ελπίδα, να μην αφήσει να βυθιστεί στην απελπισία. Το τραγούδι σβήνει μελαγχολικά και σε τρυφερή αντιδιαστολή με το κείμενο, όπου γίνεται ένας χαιρετισμός του φωτός ως πηγή ευτυχίας.

Nun seh' ich wohl, warum so dunkle Flammen
ihr spruhtet mir in manchem Augenblicke.
O Augen, gleichsam, um in einem Blicke
zu drangen eure ganze Macht zusammen.
Doch ahnt' ich nicht, weil Nebel mich umschwammen,
gewoben vom verblendenden Geschicke,
dass sich der Strahl bereits zur Heimkehr schicke,
dorthin, von wannen alle Strahlen stammen.
Ihr wolltet mir mit eurem Leuchten sagen:
Wir mochten nah dir immer bleiben gerne!
Doch ist uns das vom Schicksal abgeschlagen.
Sieh' recht uns an, denn bald sind wir dir ferne!
Was dir noch Augen sind in diesen Tagen:
In kunft'gen Nachten sind es dir nur Sterne.

Now I understand why
you flashed such dark flames towards me,
oh eyes!
To collect, as it were, all your power
into a single glance.
But I could not guess, because deluding fate
had shrouded me in its mists,
that your brightness was already preparing
to return to its home, the source of all light.
Your eyes wished to tell me with their shining:
we long to stay with you, but fate will not let us
look at us well, for soon we will be far away.
These which now are just eyes to you,
will be only stars to you in nights to come.

schubert said:

Μα τώρα βλέπω γιατί τόσο σκοτεινές φλόγες
Με σπινθηροβολείτε κάποτε
Ω μάτια, σαν να’ ταν σ’ ένα βλέμμα
Όλη τη δύναμή σας να πυκνώνετε
Μα δεν το ένιωσα, καθώς με περιτριγύριζαν νεφέλες
Υφασμένες από μοίρα που τυφλώνει
Πως η ακτίνα για τον νόστο ετοιμαζόταν
Για εκεί απ’ όπου οι ακτίνες όλες αναβλύζουν
Θέλατε με το φως σας να μου πείτε:
Κοντά σου αιώνια να μείνουμε ποθούμε!
Όμως η μοίρα μας το ξέκοψε αυτό
Δες μας καλά, γιατί μακριά σου θα ‛μαστε σε λίγο!
Αυτά που μάτια σου είναι τούτον τον καιρό
Σε λίγες νύχτες θα σου γίνουν άστρα μόνο.

Click to expand...

Το πιο 'βαγκνερικό' τραγούδι που έγραψε ποτέ ο Μάλερ, τονίζει τις μυστικιστικές προεκτάσεις του κειμένου, με την αναφορά στη σκοτεινή φλόγα του παιδικού βλέμματος και ειδικά στον όγδοο και ένατο στίχο, όπου αναφέρεται η επιστροφή τους στην πηγή όλου του Φωτός, σαν τα παιδιά να είχαν μπει ήδη σε μια υπερβατική διαδικασία μετάβασης σε μια θεμελιώδη Ενότητα - Πηγή, απ’ όπου το ίχνος τους θα φθάνει ως φως των άστρων στις επερχόμενες νύχτες των γονιών τους.

Wenn dein Mutterlein
tritt zur Tur herein,
und den Kopf ich drehe,
ihr entgegen sehe,
fallt auf ihr Gesicht
erst der Blick mir nicht,
sondern auf die Stelle,
naher nach der Schwelle,
dort, wo wurde dein
lieb Gesichten sein.
Wenn du freudenhelle
tratest mit herein,
wie sonst, mein Tochterlein.
Wenn dein Mutterlein
tritt zur Tur herein,
mit der Kerze Schimmer,
ist es mir, als immer
kamst du mit herein,
huschtest hinterdrein,
als wie sonst ins Zimmer!
O du, des Vaters Zelle,
ach, zu schnell
erlosch'ner Freudenschein!

When your dear mother
comes in through the door,
and I turn my head
to look at her,
my glance falls first
not on her face,
but on the place
nearer the threshold,
where you dear little face would be
when you bright with joy,
would enter, too,
as you used to, my little girl.
When your dear mother
comes through the door,
holding a flickering candle
it seems to me as if
you were entering too,
you slipped into the room with her,
as you used to do.
O you, refuge of your father,
light of joy,
extinguished all too soon!

schubert said:

Σαν η μανούλα σου
Την πόρτα εντός διαβαίνει
Και στρέφω το κεφάλι
Αυτή να αντικρίσω
Το βλέμμα δεν πέφτει
Στο πρόσωπό της πρώτα
Παρά στο μέρος
Δίπλα στο κατώφλι
Εκεί που θα ‛τανε
Τ’ αγαπημένο προσωπάκι σου
Όντας λάμποντας από χαρά
Κι εσύ θα’ μπαινες μέσα
Σαν πάντα θυγατέρα μου
Όταν μέσα η μανούλα σου
Περνάει
Με τη λάμψη του κεριού
Είναι σαν πάντοτε
Να ‛ρχεσαι μέσα
Σαν να γλιστράς μαζί της
Μες στο δωμάτιο όπως πάντα
Ω, εσύ της πατρικής εστίας
Αχ τόσο πρόωρα
Σβησμένο χαράς φως!

Click to expand...

Με την αρχή του τρίτου τραγουδιού, τα πνευστά με το πιτσικάτο των μπάσων εγχόρδων και την άρπα δίνουν μια αίσθηση κίνησης. Κατά τη γνώμη μου η κίνηση αναβιώνει το ψυχικό και συναισθηματικό ίχνος από την ανάμνηση της εμφάνισης του παιδικού προσώπου πλάι στην μητέρα στην πόρτα του δωματίου. Δεν την προσλαμβάνω ως τον αγχώδη και άσκοπο βηματισμό της μάνας στο δωμάτιο, όπως έχω διαβάσει, αλλά ως γλυκόπικρη νοσταλγία.

Όταν όμως ο τραγουδιστής φτάνει να περιγράψει με λόγια αυτή τη σκηνή, όχι πλέον ως ανάμνηση αλλά ως απουσία (στίχοι 8-10 – εκεί που θα ‛ταν το αγαπημένο προσωπάκι σου), το τραγούδι του και η μουσική είναι σπαρακτική και σκίζουν την καρδιά, σε αντιδιαστολή με τη χαρωπή φωτεινότητα της απούσας πλέον, κορούλας του (στ. 11-13). Ο σπαραγμός αυτός επαναλαμβάνεται και στους τρεις τελευταίους στίχους (Ω Εσύ, καταφύγιο του πατέρα σου, χαρά της Ζωής, έσβησες πολύ πρόωρα!). Η μουσική που ακολουθεί ως επίλογος του τραγουδιού αποπειράται να επαναλάβει την κίνηση, όμως αυτή μένει ξέπνοη και μετέωρη και σβήνει απότομα. Το τρίτο τραγούδι αποτελεί ίσως το βαθύτερο σημείο ψυχικής καταβύθισης του κύκλου. Δεν είναι τυχαίο πως στην ενορχήστρωση του, δεν συμμετέχουν καθόλου βιολιά, μόνο βιόλες και μπάσα έγχορδα!

Oft denk' ich, sie sind nur ausgegangen,
bald werden sie wieder nach Hause gelangen.
Der Tag ist schon, o sei nicht bang,
sie machen nur einen weiten Gang.
Ja wohl, sie sind nur ausgegangen,
und werden jetzt nach Hause gelangen.
O, sei nicht bang, der Tag is schon,
sie machen einen Gang zu jenen Hoh'n.
Sie sind uns nur voraus gegangen,
und werden nicht wieder nach Hause verlangen.
Wir holen sie ein auf jenen Hoh'n
im Sonnenschein, der Tag ist schon,
auf jenen Hoh'n.

I often think they have only gone out,
and will soon be coming home again!
It’s a beautiful day – do not worry,
they have only gone for a long walk.
Yes, they have merely gone out,
and soon they will be coming home again!
Oh, never fear! The day is bright!
They have just taken a walk
to those hills over there.
They have only gone before us,
and will not be coming home again.
We will find them on those heights
up there in the sunshine.
The day is beautiful on those heights.

schubert said:

Συχνά θαρρώ πως βόλτα βγήκαν μόνο,
Σύντομα πως στο σπίτι πάλι θα ‛ρθουν
Η μέρα είν’ όμορφη, μη μου τρομάζεις,
Έναν περίπατο πιο μακρινό θα κάνουν.
Μα ναι, μια βόλτα βγήκαν μόνο
Στο σπίτι πάλι τώρα θε να φτάσουν.
Μη μου τρομάζεις, είν’ όμορφη η μέρα
Μια βόλτα κάνουν μόνο στις κορφές
Μόνο μα πρόλαβαν και έφυγαν μπροστά μας
Και δεν θα ξαναέρθουνε στο σπίτι
Θα τα προλάβουμε σε κείνες τις κορφές
Στο φως του ήλιου η μέρα είναι ωραία
Σε κείνες τις κορφές

Click to expand...

Εκεί που στο τρίτο τραγούδι ο πατέρας σπαράσσεται από την ανεπίστρεπτη απουσία της κόρης του, στο τέταρτο (το μοναδικό σε μείζονα κλίμακα), η απουσία αυτή γίνεται μακρινή εκδρομή στα ηλιόλουστα υψώματα. Εδώ τα υψώματα έχουν διττή σημασία (η λέξη Höh'n εκλαμβάνεται και ως Παράδεισος). Ούτε εδώ υπάρχει επιστροφή, υπάρχει όμως η παρηγοριά της μετάβασης σε κάτι Ανώτερο και της αντάμωσης στο Επέκεινα.

In diesem Wetter, in diesem Braus,
nie hatt' ich gesendet die Kinder hinaus;
man hat sie getragen hinaus,
ich durfte nichts dazu sagen!
In diesem Wetter, in diesem Saus,
nie hatt' ich gelassen die Kinder hinaus;
ich furchtete sie erkranken,
das sind nun eitle Gedanken.
In diesem Wetter, in diesem Graus,
Nie hatt' ich gelassen die Kinder hinaus;
ich sorgte, sie sturben morgen,
das ist nun nicht zu besorgen.
In diesem Wetter, in diesem Graus!
Nie hatt' ich gesendet die Kinder hinaus!
Man hat sie hinaus getragen,
ich durfte nichts dazu sagen!
In diesem Wetter, in diesem Saus, in diesem Braus,
sie ruh'n als wie in der Mutter Haus,
von keinem Sturm erschrecket,
von Gottes Hand bedecket.

In this weather, in this bluster,
never would I have sent the children out.
But they were taken out,
I was not allowed to say anything against it.
In such weather, in such a storm,
I would never have let the children go out.
I would have been afraid they might fall ill,
now these are idle thoughts.
In this dreadful weather,
I would never have let the children go out.
I was afraid they might die the next day:
that fear is now past.
In this weather, in this horror,
I would never have sent the children out.
Someone took them, took them out,
I was not allowed to say anything against it.
In such weather, in such tempest, in such a storm,
they are resting, as if in their mother’s house,
where no storm can frighten them,
sheltered by God’s hand.
They are resting, as if in their mother’s house.

schubert said:

Με τέτοιον καιρό, με τέτοια τύρβη
Ποτέ δεν θα ‛στελνα έξω τα παιδιά!
Τα κουβάλησαν έξω
Δεν με αφήσαν ν’ αντιλέξω!
Με τέτοιον καιρό, με τέτοιο μπουρίνι
Ποτέ δεν θα ‛στελνα έξω τα παιδιά!
Θα φοβόμουν πως θ’ αρρωστήσουν.
Αυτές είναι σκέψεις ευτελείς
Με τέτοιον καιρό με τέτοια φρίκη
Ποτέ δεν θα ‛στελνα έξω τα παιδιά!
Δεν με αφήσαν ν’ αντιλέξω!
Με τέτοιον καιρό, με τέτοιο μπουρίνι
Με τέτοια φρίκη
Αναπαύονται όπως στης μάνας τους το σπίτι
Χωρίς τον φόβο κάποιας καταιγίδας
Με του θεού το χέρι σκεπασμένα
Αναπαύονται όπως στης μάνας τους το σπίτι

Click to expand...

Στο πέμπτο και τελευταίο τραγούδι υπάρχει μια απότομη μετάπτωση, από τη παρηγορητικό όραμα του τέταρτου σε μια άγρια ψυχική περιδίνηση. Η καταιγίδα δεν επισυμβαίνει στη Φύση, αλλά στη συνείδηση και ο πατέρας βασανίζεται από αναζήτηση ενόχων (δεν θα άφηνα ποτέ τα παιδιά να βγουν με τέτοια καταιγίδα), από ενοχές (δεν μου επετράπη να το εμποδίσω) και από την ταραχή του ανεπίστρεπτου της τραγωδίας.

Είναι κυριολεκτικά μαγικός ο τρόπος που ο Μάλερ λύνει αυτή τη διάπυρη κρίση στην τελευταία στροφή, με το ξυλόφωνο να σηματοδοτεί πάλι αυτή τη λύση. Η μουσική μεταλλάσσεται σε ένα τρυφερότατο νανούρισμα, τα παιδιά είναι πλέον ασφαλή υπό τη θεϊκή προστασία από κάθε κίνδυνο. Σα να αναπαύονται στο σπίτι της μητέρας τους. Στην αρχική παρτιτούρα υπήρχε η λέξη Schoss (μήτρα), αντί Haus (σπίτι), μια ακόμη ένδειξη της πρόσληψης της ζωής ως κυκλικό φαινόμενο μιας άφθαρτης ψυχής, ιδέα που γοήτευε τον Μάλερ. Προτιμήθηκε όμως η αντικατάσταση της στην έκδοση του έργου.

Παρά τη ζοφερή θεματολογία τους, τα Τραγούδια για Νεκρά Παιδιά είναι μια εξαίσια προσφορά ανθρωπιάς, παρηγοριάς, καρτερίας ψυχής και ελπίδας. Αφιερώνεται στη μνήμη των φοιτητών που πέθαναν από ασφυξία στη Λάρισα. Και στα οκτώ παιδιά που δεν άντεξαν στις λίστες αναμονής, μετά το κλείσιμο της παιδοκαρδιοχειρουργικής κλινικής του «Αγία Σοφία».

Οι μεταφράσεις των γερμανικών στίχων στα αγγλικά, είναι από:

http://www.marieleneudecker.co.uk/Resources/Kindertotenlieder 'Songs on.pdf

Πολύτιμη και αναλυτικότατη πηγή αποτελεί το αφιέρωμα του Mitch Friedfeld:

http://www.classical.net/music/comp.lst/works/mahler/kindertotenlieder/

Ευχαριστώ πολύ Κώστα. :smileJap:

Απάντηση: Re: Τραγούδια για τα Νεκρά Παιδιά (Kindertotenlieder)

schubert said:

Επιτρέψτε μου να επισυνάψω μια πρόχειρη μετάφρασή μου στα ελληνικά

Click to expand...

Ω, μου δίνετε μεγάλη χαρά, δεν έχω λόγια να σας ευχαριστήσω! Ομολογώ πως σας σκέφτηκα όταν έψαχνα για μια μετάφραση στα ελληνικά που να με ικανοποιούσε, αλλά δίσταζα να σας το ζητήσω. Ζητώ από το συνάδελφο Διονύση να μεταφέρει τις μεταφράσεις σας κάτω από τα αντίστοιχα τραγούδια που παρουσιάζω, έτσι ώστε να είναι άμεσα διαθέσιμες στον αναγνώστη. Και αναλαμβάνω το κόστος για την διατάραξη της συνέχειας της συζήτησης.

Απάντηση: Re: Τραγούδια για τα Νεκρά Παιδιά (Kindertotenlieder)

Δημοκηδής said:

Στην δική μας κοινωνία, όπου το παιδί ενέχει κεντρική θέση θεοποιούμενης οντότητος, παίζοντας στο μυαλό του πατέρα /μητέρας, πέραν του πρωταρχικού και κυριολεκτικού και τους γνωστούς πολλαπλούς ρόλους που δεν το αφορούν (τελεολογώντας το ίδιο το νόημα ζωής των γονέων, όταν οι ίδιοι συντρίβονται από τις επιλογές τους και την απαξίωση αλλήλων), αυτά τα τραγούδια φαντάζουν σαν τους εγκλωβισμένους ανέμους ενός ιδιότυπου ασκού ενός γρουσούζη Αιόλου που καλό θα ήταν να παραμένουν μέσα, για να κατευνάσουμε τις Άλμα-ερινύες του μυαλού μας... εγώ από τότε που απέκτησα τα παιδιά μου, τα ακούω όλο και λιγότερο, με μια αλλόκοτη διάθεση πάντοτε να αναμετρηθώ με τις φοβίες μου, εξορκίζοντας το τυχόν κακό ... είναι όμως εξαιρετικά ψυχοφθόρο...

Click to expand...

Φίλε μου έτσι όπως πάμε η δική μας κοινωνία θα μοιράζεται όλο και περισσότερο κοινές συμφορές με τη δική τους, χωρίς όμως να έχουμε στα κύτταρα μας τη συλλογική σοφία και τα ψυχικά και πολιτισμικά αντισώματα που είχαν αυτοί. Η δική μας συλλογική μνήμη πέρασε εν τέλει γρήγορα από το πεπτικό σύστημα και αφοδεύτηκε.

Τα παιδιά σήμερα φέρουν το βαρύ ρόλο των κληρονόμων και αναπαραγωγών του κομφορμισμού και του κοντόφθαλμου στα όρια της γελοιότητας ατομισμού μας. Δεν αποτελούν τα τραγούδια εγκλωβισμένους ανέμους. Αντίθετα είναι το ορειβατικό σχοινί που θα μας ενώσει με τους άλλους και θα μας συγκρατήσει από την πτώση.