Ο χορός του διαβόλου

  • Αγαπητοί φίλοι και φίλες.

    Με ιδιαίτερη χαρά σας προσκαλούμε στην κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του AVClub στη Θεσσαλονίκη για το 2024 την Κυριακή 07 Απριλίου και ώρα 14.00

    Δηλώστε τη συμμετοχή σας εδώ, θα χαρούμε πολύ να σας γνωρίσουμε από κοντά.

17 June 2006
14,350
rachma.jpg


Η λέξη Folia (ή Follia) είναι Πορτογαλικής προέλευσης και σημαίνει ‘Τρέλλα’. Αναφέρεται σε ένα λαϊκό χορό από το 15ο αιώνα που, μέχρι το 1670 περίπου, ήταν Βακχικός, γρήγορος και θορυβώδης και αυτοί που τον χόρευαν έδειχναν σεληνιασμένοι και ‘μουρλοί’. Το Ιταλικό πρωτοξαδέρφι του είναι βέβαια η πασίγνωστη Ταραντέλα (Folia all’ Italiana) με σύντομες κυκλοτερείς αρμονικές και ρυθμικές αλληλουχίες γνωστές σαν ostinati, με υπνωτικές επαναληπτικές ιδιότητες οι οποίες ενθάρρυναν τον αυτοσχεδιασμό και, συνεπακόλουθα, τη χρήση των παραλλαγών. Αυτός ο μανιακός Βακχικός χορός πήρε διαστάσεις επιδημίας σε ολόκληρη την Ευρώπη και υπάρχουν περιγραφές για ‘‘εκατοντάδες ανδρών και γυναικών που χόρευαν Οργιαστικά στα πανηγύρια’’, από την Aix-la-Chapelle (Γαλλία) μέχρι την Κολωνία και την Κάτω Ιταλία (Taranto – απ όπου και η προέλευση της λέξης Ταραντέλα) όπου τον χρησιμοποιούσαν για εξορκισμούς και θεραπεία στο δάγκωμα της αράχνης (tarantula). Η Εκκλησία, θορυβημένη από τη δημοτικότητα του Διαβολικού χορού πήρε θέση και τον απαγόρευσε. Οι μουσικολόγοι εντοπίζουν τη μεταλλαγή της Folia περί τις αρχές του 17ου αιώνα, σε αυτό που είναι γνωστό μέχρι και τις μέρες μας: ένα είδος passacaglia με ήρεμο και αρκετά αυστηρό στυλ, πιό αργή και τελετουργική και με ελαφρά προσαρμοσμένη αρμονική δομή που τείνει στις τέλειες συμμετρίες του Corelli και του Vivaldi. Πιο πρώιμο κατααγραμμένο παράδειγμα της φόρμας της Folia και του περάσματός της στη Σοβαρή (sic) μουσική θεωρείται το Air des hautbois του Jean-Baptiste Lully γραμμένο το 1672. Αλλά ο Corelli είναι ο ...Πατριάρχης. Με τη χρήση της Folia στη 12η και τελευταία Σονάτα του από το Opus 5 που ενέπνευσε άπειρες σειρές από Παραλλαγές από τον Vivaldi και αμέτρητους άλλους. Τη βρίσκει κανείς στον Μπαχ (στην περίφημη ‘Καντάτα των Χωρικών’) και αργότερα στον Gretry, τον Cherubini και τον Liszt (Ισπανική Ραψωδία). Ο Carl Nielsen τη χτησιμοποιεί στην όπερά του Maskarade και πιο πρόσφατα την ξετρύπωσαν σαν αναφορά στις αρμονίες προς το τέλος του αργού μέρους της 5ης Συμφωνίας του Beethoven. Το ‘Θέμα του Corelli’ πάνω στο οποίο ο Sergei Rachmaninov βάσισε τις Παραλλαγές του για Πιάνο Opus 42: ο Ρώσος προφανώς πίστευε ότι η Folia ήταν γραμμένη από τον ίδιο τον Corelli.
Οι Παραλλαγές του Rachmaninov γράφτηκαν το καλοκαίρι του 1931 και είναι αφιερωμένες στον βιολιστή Fritz Kreisler από τον οποίο άκουσε για πρώτη φορά τη Σονάτα του Corelli και τις εμπνεύσθηκε. Είναι το τελευταίο έργο του συνθέτη για σόλο πιάνο. 4 εκτελέσεις τους δεσπόζουν στη σύγχρονη δισκογραφία: αυτή του Vladimir Ashkenazy στην οικονομική σειρά της Decca (444 845-2, οι Παραλλαγές συμπληρώνουν το διπλό CD Rachmaninov: Music for two pianos στη μεγάλη διάρκεια του οποίου ο Ashkenazy συμπράττει με τον Andre Previn). Ο Jean-Yves Thibaudet που πλαισιώνει με αυτές ένα από τα καλύτερα πρόσφατα ρεσιτάλ Rachmaninov (Decca 458 930-2, περιέχει επίσης το Κοντσέρτο για Πιάνο Νο 4, op. 40 και τη Σονάτα για Πιάνο op. 36).Ο Jean-Philippe Collard (ΕΜΙ Rouge et Noir CZS5 69677-2, επίσης ρεσιτάλ Rachmaninov μαζί με τη Ραψωδία Παγκανίνι για πιάνο και ορχήστρα op. 43 κ.α). Και ο Mikhail Pletnev, ‘Hommage a Rachmaninov’, DG 459 634-2, ρεσιτάλ του Ρώσου με έργα επίσης των Beethoven, Mendelssohn, Chopin, ηχογραφημένα στο Steinway του ίδιου του συνθέτη. Και οι 4 απόψεις αξίζουν να τις αποκτήσει κάποιος, με αυτή του Thibaudet να είναι για τα γούστα μου η πιό αδύναμη σε σύγκριση με τις άλλες 3. Ο Collard είναι απλά καταπληκτικός σε αυτό το ρεπερτόριο. Αλλά η εκδοχή του Pletnev λάμπει: εμπρηστικός, με τεχνική αβίαστη, ευμετάβλητη και ρευστή που όμως μοιάζει να υπάρχει αποκλειστικά για να υπηρετεί την ποιητική φαντασία – αυτός είναι ο Rachmaninov του μουσικού, κάτι παρασάγγες μακριά από αυτόν του βιρτουόζου.
 

Κώστας Γκαβάκος

AVClub Enthusiast
16 March 2009
1,275
Αθήνα
rachma.jpg

Τη βρίσκει κανείς στον Μπαχ (στην περίφημη ‛Καντάτα των Χωρικών’) και αργότερα στον Gretry, τον Cherubini και τον Liszt (Ισπανική Ραψωδία).
Πρόσφατα άκουσα ζωντανά την Ισπανική Ραψωδία του Λίστ (μεταγραφή για πίανο και ορχήστρα Μπουζόνι) που δομείται πάνω σε δύο θέματα από ισπανικούς χορούς. Το πρώτο είναι η Folia και το δεύτερο ένας χορός από την Αραγονία η Jota.
Αυτός ο χορός, όπως και η Folia, υπήρξε ερέθισμα για πολλούς μη Ισπανούς συνθέτες. Στην Jota βασίζεται η γνωστή μελωδία έναρξης του τέταρτου μέρους της Κάρμεν του Μπιζέ. Ο Σαιντ Σανς την χρησιμοποιεί στο έργο του για βιολί και ορχήστρα Introduction and rondo caprissioso.
Ο Γκλίνκα το 1845 ταξίδεψε στην Ισπανία και όπως ήταν συνθέτης με έντονη εθνικιστική μουσική συνείδηση που του άρεσε να ενσωματώνει λαικούς ρυθμούς στις συνθέσεις του, συνέθεσε το Capriccio Brillante (πρώτο από τους δύο Ισπανικούς χορούς) πάνω στην jota aragonesa.

Από το πολύ ωραίο cd της Chandos
Glinka Orchestral Works.jpg