H μουσική στην Theresienstadt

  • Αγαπητοί φίλοι και φίλες.

    Με ιδιαίτερη χαρά σας προσκαλούμε στην κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του AVClub στη Θεσσαλονίκη για το 2024 την Κυριακή 07 Απριλίου και ώρα 14.00

    Δηλώστε τη συμμετοχή σας εδώ, θα χαρούμε πολύ να σας γνωρίσουμε από κοντά.

Κώστας Γκαβάκος

AVClub Enthusiast
16 March 2009
1,276
Αθήνα
H μουσική στο Theresienstadt

Theresienstadt-Arbeit_macht_frei.jpg

50 με 60 χιλιόμετρα βόρεια της Πράγας, την εποχή του Mozart, ο αυτοκράτορας Joseph II έχτισε μια πόλη- φρούριο για 6000 έως 11.000 άτομα με σκοπό τον στρατωνισμό των δυνάμεων του που θα τον προστάτευαν από τους Πρώσους. Αυτό το περιτειχισμένο στρατόπεδο των 30 στρεμμάτων πήρε το όνομα της μητέρας του αυτοκράτορα Maria-Tereza.
H πόλη της Τειρεσίας (Tersienstadt) μετά την κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας από τους Γερμανούς λειτούργησε σαν στρατόπεδο συγκέντρωσης. Από το στρατόπεδο αυτό πέρασαν 150.000 άνθρωποι. Όποτε γέμιζε οι κρατούμενοι μεταφέρονταν για αποτέφρωση σε στρατόπεδα που διέθεταν φούρνους όπως της Treblinka και του Auschwitz (ενδεικτικά από τα 15.000 παιδιά που πέρασαν από την Teresienstadt επέζησαν λιγότερα από 1000).


Η Terzienstadt ήταν το στρατόπεδο συγκέντρωσης που εμφανίζονταν από την ναζιστική προπαγάνδα σαν πρότυπο. Έλεγαν ότι ήταν η πόλη που είχε δημιουργήσει ο Fuhrer για τους εβραίους μέχρι ότι ήταν η πόλη για τα spa των γηραιότερων εβραίων. Οι ναζί κινηματογράφησαν δραστηριότητες του στρατοπέδου και το επέλεξαν για την επίσκεψη του διεθνή Ερυθρού Σταυρού. Η προσπάθεια όμως εξωραϊσμού της πραγματικότητας ήρθε αργά το 1944 όταν οι σύμμαχοι είχαν ήδη αποβιβασθεί στην Νορμανδία.


https://www.youtube.com/watch?v=st4INYATIqc&t=157s

Το υψηλό πολιτιστικό επίπεδο των εβραίων της Βιέννης της Πράγας του Brno..., η σχετική ελευθερία καλλιτεχνικής έκφρασης και η ανάγκη των ανθρώπων να παραμείνουν άνθρωποί και να δημιουργήσουν ωσάν έτσι να εξέφραζαν την επιθυμία για ζωή, είχε σαν συνέπεια την δημιουργία σημαντικών μουσικών έργων, κάτι που εξέπληξε και μου κίνησε την περιέργεια.
Ένα μεγάλος μαέστρος που επέζησε του στρατοπέδου ήταν ο Κarl Ancerl. Διηγείται ότι όταν μεταφέρθηκε στο Auschwitz στεκόταν μαζί με τον Pavel Haas και ενώ είχε επιλεγεί για το κρεματόριο ο Haas δίπλα του άρχισε να βήχει με αποτέλεσμα ο Mengele να πάρει τον Haas. Εντύπωση μου έκαναν επίσης οι αφηγήσεις δύο πιανιστριών που επέζησαν της Alice Herz-Sommer και της Edith Kraus, που έφτασε τα 104 χρόνια ζωής.

Οι Τσέχοι συνθέτες που συνέθεταν στην Terezienstadt και τελικά θανατώθηκαν ήταν ο Pavel Haas (σήμερα υπάρχει ένα σπουδαίο κουαρτέτο με το όνομα του), o Hans Krasa, ο Gideon Klein και ο Viktor Ullmann.
Στο παρόν νήμα παρουσιάζονται δύο όπερες που συνετέθησαν στο στρατόπεδο.
 
Last edited by a moderator:

Κώστας Γκαβάκος

AVClub Enthusiast
16 March 2009
1,276
Αθήνα
Hans Krasa- παιδική όπερα Brundibar

brundibar.jpg
Αυτή είναι η μεταγραφή του Nash Ensemble στην οποία αναφέρομαι.

Η όπερα αφηγείται την ιστορία δύο αδελφών της Άννας και του Πέπιτσεκ που χρειάζονται χρήματα για να αγοράσουν γάλα για την άρρωστη μητέρα τους. Για να βρουν τα χρήματα αποφασίζουν να τραγουδήσουν στην πλατεία αλλά εκεί εκδιώκονται από τον λατερνατζή Μπρούντιμπαρ.
Σε βοήθεια των αδελφών έρχεται ένας σοφός σκύλος, μια γάτα, το ατρόμητο σπουργίτι και τα υπόλοιπα παιδιά της πόλης που εκδιώκουν τον κακό Μπουντιμπάρ από την πλατεία και έτσι το καλό θριαμβεύει πάνω στο κακό.

Η όπερα περιέχει προφανείς συμβολισμούς. Ο πλανόδιος μουσικός Μπρούντιμπαρ παραπέμπει ευθέως στον Χίτλερ, τα δε αδέλφια Αννούλα και Πέπιτσεκ στους λαούς που υπέφεραν.
Η όπερα είχε συντεθεί πριν τον εγκλεισμό του Krasa αλλά χρειάστηκε να διασκευασθεί σύμφωνα με τις δυνατότητες του στρατοπέδου. Δόθηκαν 55 παραστάσεις με μεγάλη επιτυχία και κινηματογραφήθηκε για το προπαγανδιστικό φιλμ που αφορούσε την μεταχείριση των εβραίων στα στρατόπεδα. Ο Krasa μετά την παράσταση μεταφέρθηκε και θανατώθηκε στο Auschwitz.

Όπως ταιριάζει σε μια παιδική όπερα, η μουσική είναι ευχάριστη στο αυτί, τα ηχοχρώματα είναι ζωηρά και φωτεινά και η εορτή της τελικής νίκης των παιδιών να αποδίδεται με ένα εμβατήριο. Η μουσική παραπέμπει στο πρώτο της μέρος στο Humoresque του Dvorak και το βαλς της στο αντίστοιχο βαλς της Petrushka του Stravinsky.

Ο ειδικός τύπος αναφέρει την παρακάτω εγγραφή σαν αναφορά αλλά δεν την έχω ακούσει.

Brundibar 1st chois.jpg
 
Last edited by a moderator:

Κώστας Γκαβάκος

AVClub Enthusiast
16 March 2009
1,276
Αθήνα
Victor Ullmann- Der Kaiser von Atlantis oder Totverweigerung
Μονόπρακτη όπερα -Ο Αυτοκράτορας της Ατλαντίδας ή Η άρνηση του Θανάτου


O Ullmann γεννήθηκε το 1898 στα σύνορα Τσεχίας Πολωνίας και πέθανε το 1944 στο Auschwitz. Σαν παιδί έλαβε καλή μόρφωση. Μετά το Α παγκόσμιο πόλεμο σπούδασε μουσική κοντά στον Schoenberg που τον συνέστησε στον γαμπρό του Alexander Zemlinsky, διευθυντή του Νέου Γερμανικού Θεάτρου της Πράγας, με καθήκοντα repetiteur. Αργότερα ανέλαβε διευθυντής σε μια μικρή όπερα της Βοημίας, περιπλανήθηκε μεταξύ Γερμανίας, Αυστρίας και Τσεχοσλοβακίας, εργάστηκε σε βιβλιοπωλείο της Ανθρωποσοφιστικής Εταιρίας, συνέθετε μουσική και έγραφε μουσικοκριτική διατηρώντας πάντα την σχέση του με κύκλους του Schoenberg χωρίς ποτέ να μειωθεί ο θαυμασμός του για τον Berg.
Ο Ullmann συνέθεσε την μουσική το 1943 σε μορφή όπερας δωματίου για επτά τραγουδιστές και δεκατρία όργανα. To έργο ήταν έτοιμο να παρουσιαστεί το 1944 αλλά η λογοκρισία το έκοψε.
Το Libretto ήταν του Peter Kien ενός νεαρού ποιητή και ζωγράφου που είχε οικειοθελώς ακολουθήσει τους γονείς του στο στρατόπεδο. Είναι μια αλληγορία της φύσης του ναζισμού και της μικρής αξίας που προσέδιδε στην ανθρώπινη ζωή.


atlantis.jpg


Τα πρόσωπα του έργου είναι
Ο Αυτοκράτορας Υπεράνω
ο Αρλεκίνος
ο Θάνατος
ένα Κορίτσι
ένας Στρατιώτης
η Τυμπανίστρια
το Μεγάφωνο.

Υπόθεση
Ο Αυτοκράτορας Υπεράνω είναι κλεισμένος στο πύργο του χωρίς επαφή με τους ανθρώπους για να διοικεί καλύτερα. Έξω στο κρύο κάθεται ο Αρλεκίνος με τον Θάνατο και κουβεντιάζουν για τους ανθρώπους που έχουν ξεχάσει να αυτοσαρκάζονται, έχουν ξεχάσει να διασκεδάζουν και να πεθαίνουν με αξιοπρέπεια.
Η μεγάλη άρια του αρλεκίνου (άρια Νο 3) παραπέμπει στο δεύτερο μέρος του τραγουδιού Trunkene im Fruhling από το τραγούδι της γης του Mahler.
Εμφανίζεται η τυμπανίστρια που ανακοινώνει την απόφαση του Αυτοκράτορα Υπεράνω να κηρύξει τον ολοκληρωτικό πόλεμο, τον πόλεμο πάντων κατά πάντων με μπροστάρη τον Θάνατο(άρια Νο7). Το τραγούδι της είναι μια γκροτέσκα παραμόρφωση του εθνικού τραγουδιού <Deutschland, Deutschland uber alles, uber alles in der Welt> που προκάλεσε και την απόρριψη του έργου από τους ναζί.

Η δεύτερη εικόνα (Νο15) ξεκινά με το ορχηστρικό intermezzo < o χορός του θανάτου>. Η μουσική παραπέμπει στο πένθιμο μοτίβο του πρώτου μέρους της Asrael Symphony του Josef Suk.
O Suk είχε συνθέσει την συμφωνία (Αsrael είναι ο άγγελος του θανάτου στην μουσουλμανική θρησκεία) σε μια τραγική στιγμή της ζωής του όταν σε ένα χρόνο έχασε δύο αγαπημένους ανθρώπους τον πεθερό του Dvorak και την γυναίκα του.

Ο Θάνατος προσβεβλημένος από τον Αυτοκράτορα γιατί δεν ερωτήθηκε δείχνει την δύναμη του σταματώντας τον θάνατο. Οι τραυματισμένοι στρατιώτες, οι βαριά άρρωστοι άνθρωποι βασανίζονται χωρίς να μπορούν να πεθάνουν. Ένας στρατιώτης στο πρόσωπο ενός εχθρού ανακαλύπτει μια γυναικεία μορφή και μαζί αναπολούν την χαμένη χαρά του έρωτα.

Ο Θάνατος για να επιστρέψει και να λυθεί το αδιέξοδο απαιτεί το πρώτο θύμα να είναι ο Αυτοκράτορας. Η μεγάλη άρια του Αυτοκράτορα (Νο19) παραπέμπει ευθέως στο der Abschied από το Τραγούδι της Γης.
Στο τέλος της όπερας ο Ullmann μελοποιεί τον στίχο <έλα θάνατε αγαπητέ μας επισκέπτη> με τον Λουθηρανό ύμνο Ein feste Burg έτσι όπως ξεκινά και το τελευταίο μέρος της 5ης συμφωνίας (Reformation) του Mendelssohn.

Οι ποικίλες αναφορές σε άλλους συνθέτες δεν στερούν τίποτε από την δραματική δύναμη του έργου, ή άρια μάλιστα του Αυτοκράτορα Υπεράνω αποτελεί μια άξια συνέχεια της Γερμανικής μουσικής φιλολογίας στην θεματική του θανάτου.
Το έργο αυτό που επέζησε του γκέτο μπορεί να μην είναι εύκολο αλλά ανταμείβει τον προσεκτικό ακροατή.

Πηγές ήταν η wikipedia, οι πληροφορίες του cd και το βιβλίο Όπερα του Andras Batta.
 
Last edited by a moderator:

Δημοκηδής

Μέλος Σωματείου
23 June 2006
9,927
Πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση ! Ευχαριστώ.

Στάλθηκε από το Le X820 μου χρησιμοποιώντας Tapatalk
 

grio

Αν. Γενικός Διαχειριστής
Staff member
16 March 2011
4,292
Αθήνα
Παρότι έγκλειστοι στην πόλη-στρατόπεδο συγκεντρώσεως και πιθανοί μελλοθάνατοι, αυτοί δημιουργούσαν, συνέθεταν, τραγουδούσαν και σκηνοθετούσαν. Πόσο σεβασμό να αισθανθείς γι' αυτούς τους ανθρώπους;

Κώστα, συγκλονιστικό νήμα, κυρίως για τα μηνύματα προς τις αδύναμες υπάρξεις μας. Την μουσική την αγνοώ αλλά αυτό είναι κάτι που διορθώνεται...
 

ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΓΓΟΓΙΑΝΝΗΣ

Super Moderator
Staff member
20 October 2007
17,673
Μεσευρώπη
Στο Theresienstadt γράφτηκε και άλλη μουσική, ακόμη πιό γνωστή σε κάποιους κύκλους από τα έργα που ανέφερε ο Κώστας, και πιό άμεση. Η δασκάλα μουσικής και δημιουργός παιδικών τραγουδιών Ilse Weber φυλακίστηκε εκεί μαζί μέ ένα από τα παιδιά της και έγραψε μερικά τραγούδια για να παρηγορεί όσο γινόταν τα παιδιά που είχαν φυλακιστεί εκεί. Ένα από αυτά είναι και το Ich Wandre durch Theresienstadt.


υπάρχει μια πολυ καλή εκτέλεση της Anne Sofie von Otter, αλλά δεν τη βρίσκω στο youtube.

Το τραγούδι, οπως όλη η τέχνη της Weber είναι πολύ απλό, αλλά και πολύ άμεσο, δύσκολα να σε αφήσει ασυγκίνητο, ειδικά αν ξέρεις υπό ποιές συνθήκες γράφτηκε. Εδώ οι γερμανικοί στίχοι:

Ich wandre durch Theresienstadt,
das Herz so schwer wie Blei,
bis jäh mein Weg ein Ende hat,
dort knapp an der Bastei.

Dort bleib ich auf der Brücke stehn
und schau ins Tal hinaus:
Ich möcht so gerne weitergehn,
ich möcht so gern – nach Haus!

»Nach Haus!« – du wunderschönes Wort,
du machst das Herz mir schwer,
man nahm mir mein Zuhause fort,
nun hab ich keines mehr.

Ich wende mich betrübt und matt,
so schwer wird mir dabei,
Theresienstadt, Theresienstadt
– wann wohl das Leid ein Ende hat –

wann sind wir wieder frei?

Και μιά πρόχειρη δική μου μετάφραση

Πλανιέμαι στο Teresienstadt
με την καρδια μολύβι
μέχρι που ο δρόμος τελειωσε
σιμά από τη σκοπια

Στέκομαι κει στη γέφυρα
αγνάντια στην κοιλάδα
θέλω να πάω και πιο μακριά
στο σπίτι μου κοντά

Σπίτι-λεξούλα όμορφη
βαραίνεις την καρδια μου
το σπίτι μου το πήρανε
δεν έχω σπίτι εγώ

Γυρίζω πίσω με καημό
-πόσο βαριά η καρδια μου.
Theresienstadt, Theresienstadt
ποτε θα σώσει ο πόνος;

Πότε θα σώσει ο πόνος μας
και θα έρθει η λευτεριά;
 

ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΓΓΟΓΙΑΝΝΗΣ

Super Moderator
Staff member
20 October 2007
17,673
Μεσευρώπη
Αυτό και άλλα τραγούδια που συντέθηκαν εκεί δημοσιεύτηκαν όλα μαζί σε αυτό το CD της Anne Sofie von Otter

4776546.jpg


https://www.jpc.de/jpcng/classic/de...null&pos=1t1&gclid=CJPwo82ck9QCFYc-GwodeLINdw
 

Skakinen

AVClub Fanatic
22 November 2006
10,037
Αθήνα
Συμπτωματικά, άκουγα χθες το Κουαρτέτο για το Τέλος του Χρόνου του Olivier Messiaen (1908-1992).
Γράφτηκε κατά την περίοδο που ο συνθέτης ήταν έγκλειστος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Stalag VIII-A (τώρα πολωνικό έδαφος). Η παρθενική εκτέλεση έλαβε χώρα στο στρατόπεδο το 1941.
Το έργο είναι για πιάνο, βιολί, τσέλο, κλαρινέτο. Η ασυνήθιστος (γα την εποχή) συνδυασμός οφείλεται στο ότι ανάμεσα στους συγκρατούμενους του συνθέτη, υπήρχε τσελίστας, βιολονίστας και κλαρινετίστας. Εκτός από το πιάνο που υπήρχε στο στρατόπεδο, τα υπόλοιπα όργανα (σε κακή κατάσταση) εξασφαλίστηκαν με τη βοήθεια ενός Γερμανού στρατιώτη.


https://www.youtube.com/watch?v=zYpBHc8px_U
 

ΚΥΡΙΤΣΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

AVClub Addicted Member
18 June 2006
2,004
Λάρισα
Σήμερα τελικά το διάβασα αυτό το thread λόγω φόρτου εργασίας. Οπως πάντα Κώστα ανοίγεις θέματα που απαιτούν πολύ χρόνο και δουλειά για να γίνουν κτήμα. Μπράβο πολύ καλό και φυσικά ως προς τα θέματα του νήματος άπειρος σεβασμός στα πρόσωπα-συντελεστές που έδρασαν κάτω από αυτές τις συνθήκες και άφησαν θυσαυρούς.