Η θλιβερή αρετή της ποίησης

  • Αγαπητοί φίλοι και φίλες.

    Με ιδιαίτερη χαρά σας προσκαλούμε στην κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας του AVClub στη Θεσσαλονίκη για το 2024 την Κυριακή 07 Απριλίου και ώρα 14.00

    Δηλώστε τη συμμετοχή σας εδώ, θα χαρούμε πολύ να σας γνωρίσουμε από κοντά.

17 June 2009
3,594
Οι προσπάθειες του Καββαδία να ξεφύγει από τον μύθο του δεν πετύχαιναν πάντα.
Γιατί πολλές φορές ξεφεύγοντας από τον χώρο του εξωτισμού μετέφερε απλώς σε μιαν άλλη περιοχή την γλώσσα του αμετάβλητη.
Υπάρχουν στο έργο του δύο τουλάχιστον περιπτώσεις που εικονίζουν αυτές τις ματαιωμένες απόπειρες εξόδου.
Η μια είναι το ποίημά του «Αντίσταση», που δημοσίευσε στα «Ελεύθερα Γράμματα» αλλά δεν συμπεριέλαβε στα βιβλία του, και η άλλη, που θα μας απασχολήσει εδώ, είναι δυο ομόλογα ποιήματα που απέχουν πάνω από 25 χρόνια μεταξύ τους: το Federico Garcia Lorca στο «Πούσι» και το Guevara στο «Τραβέρσο».
Ανάμεσά τους μεσολαβούν (όχι χρονικά, αλλά θεματικά) οι διακριτικές αναφορές στα βιώματα του πολέμου που περνάει στην ποίηση του Καββαδία τελείως αντι-ηρωικά - με την εικόνα ενός βυθισμένου υποβρυχίου στο ποίημα «Θαλάσσια Πανίς»:

Το ‛να σου χέρι ανάλαφρα φύκια κρατεί
Και το ζερβί σου το λειψό σάπια καβίλια
Η Katherin τούτη τη στιγμή χιλιάδες μίλια
Βγάνει τη ντάμα με το ρήγα σταυρωτά.

Ο κατασκότεινος βρέχει νερένιος ουρανός
Μολύβι, εγγλέζικες κονσέρβες, porridge, νάρκες.
Παίζει τερπνό παράξενο παιχνίδι με τις σάρκες
Καθώς διαβαίνει ο σκύλος ο θαλασσινός.

Τοπίο σκωτσέζικο - σκυλιά και κυνηγοί
Πύργος με φάντασμα - παλιό Johnie Walker whisky
Απόψε οι δυο χαλύβδινοι πρωραίοι πυργίσκοι
Προσμένουν Τρίτωνες για βάρδιας αλλαγή.

Γουΐλιαμ!... γέλα στο βυθό φλεγματικά
Αφού πιά τίποτα δε μέλει να προδώσεις.
Ας παίξουν κι άλλοι με παιχνίδια ναυτικά
Κι άλλοι ας φορέσουνε φανέλλα με ραβδώσεις.

Το ποίημα για τον Λόρκα και το ποίημα για τον Γκεβάρα, παρά την μεγάλη χρονική απόστασή τους δεν αποτελούν δυο διαφορετικά στίγματα πάνω στην ευθεία μιας πορείας, αλλά ένα και μοναδικό στίγμα που σημειώνει τη θέση του κυματοθραύστη των εξόδων του Καββαδία από το θαλασσινό μύθο προς την πολιτική συνείδηση.
Σ’ αυτά τα δυο ποιήματα υπάρχει μια ταυτότητα ως προς τη λειτουργία παραγωγής τους, μια ταυτότητα που εκφράζεται στην, κοινή και για τα δυο ποιήματα, γλώσσα ενός επαναστατικού-εξωτικού φολκλόρ.
Ο 15σύλλαβος του Federico Garcia Lorca και το σμίξιμο της ισπανικής και της ελληνικής αντιστασιακής ατμόσφαιρας μεσ’ από δέσμες συνειρμών (Λόρκα - Θάνατος - Καισαριανή - Βελουχιώτης - Εικοσιένα), επανέρχονται στο ποίημα για τον Γκεβάρα.
Μόνο που τώρα, μεριές - μεριές ο 15σύλλαβος κουτσαίνει, ενώ η θεματογραφία Ελλάδα - Κατοχή - Αντίσταση - Ισπανία αντικαθίσταται από το ανανεωμένο με το αίμα του Γκεβάρα συμβολοποιητικό δυναμικό της Λατινικής Αμερικής.
Στο πρώτο ποίημα υπάρχουν ο «Πικάσο» ο «Ταύρος, το «μπολερό». Στο δεύτερο τα Λατινοαμερικάνικά τους ποιητικά ισοδύναμα: ο Μπολιβάρ, ο Χοσέ Μαρτί, ο Κόνδωρας των Κορδιλλιέρων και το κουβανέζικο cigarillo του Γκεβάρα. Πρόκειται για μια γεωγραφική μετάθεση του ιδίου συναισθηματικού υλικού.
Η μόνη διαφορά ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο ποιήματα είναι πως στο δεύτερο ακούγεται κάτι - και μάλιστα κάτι σημαντικό - από το εγώ του ποιητή το οποίο στο ποίημα για το Λόρκα αφανίζεται πίσω από μια άψογη στιχουργική πλαστικότητα.
Η ανωτερότητα του Guevara είναι πως ο Federico Garcia Lorca δεν ξεπερνάει το τυπικό ποιητικό φολκλόρ μιας εποχής, μένοντας έγκλειστο κάπου μεταξύ μεταφρασμένου στα ελληνικά Λόρκα (βλ. την δημοτικοσουρεαλιστική εικονοποιΐα του Γκάτσου κ.α) και μιας εθνικοαπελευθερωτικής ιδεολογίας που βάζει δίπλα δίπλα τον Κολοκοτρώνη και τον Άρη, ενώ ο "Guevara" στο τελευταίο τουλάχιστον τετράστιχο ξεφεύγει από αυτά τα δεσμά:

Γέροντας ναύτης με τα μούτρα πισσωμένα
Βάρκα φορτώνει με την πιο φτηνή πραμάτεια
Έχει τα χέρια από καιρό ψηλά κομμένα
Κι ήθελε τόσο να σου σφάλαγε τα μάτια.

Α υ τ ό ς ο γέρος ναύτης ε ί ν α ι πράγματι ο Καββαδίας - ή οποιοσδήποτε άλλος έχει χέρια για να δουλέψει, αλλά δεν έχει χέρια για να κλείσει τα μάτια ενός αγαπημένου του νεκρού.
Και μόνο αυτό το τετράστιχο είναι αρκετό για να μετατρέψει ό,τι μέσα στα δυό ποιήματα μπορεί να νοηθεί ως απλή πολιτική «καταγγελία» σε κάτι που καίει διαρκέστερα μέσα μας.

Η «ειδική αλήθεια» του τριτοπρόσωπου στίχου («έχει τα χέρια από καιρό ψηλά κομμένα») αναφέρεται όχι μόνο στην ενοχή μας για ένα σκοτωμό που έγινε σε κάποιον «εξωτικό» χώρο αλλά για ένα σκοτωμό που πρώτα - πρώτα έγινε μέσα μας.
Αναφέρεται στη συμμετοχή μας σε κάθε πράξη που κουτσουρεύει εμάς τους ίδιους - αναφέρεται πλέον στην συμμετοχή μας στο έγκλημα που ε π ά ν ω μας γίνεται κι όχι απλώς στην ψυχρή εγελιανή εποπτεία μιας γεωμετρίας της ιστορίας.
Αυτή είναι η αρετή του ποιητή Καββαδία, αυτή είναι η θλιβερή αρετή της ποίησης - να λέει την αλήθεια κι όταν ακόμη δεν την ξέρει.



Γερ. Λυκιαρδόπουλος [1975]
"Αναφορές" εκδ. Έρασμος
 

kostis

AVClub Enthusiast
26 January 2007
876
Κόρινθος
Αναρωτιέμαι πως μπορούν μερικοί άνθρωποι να εμβαθύνουν τόσο πολύ. Εγώ με την ποίηση πάντα μένω με αυτό που νιώθω, δεν μπορώ να σκεφτώ ή να αναλύσω κάτι παραπάνω. Αλλά δεν είμαστε όλοι ίδιοι.

Πολύ ενδιαφέρουσα η αναφορά του Λυκιαρδόπουλου. Ευχαριστώ και εγώ.
 
Οι προσπάθειες του Καββαδία να ξεφύγει από τον μύθο του δεν πετύχαιναν πάντα.
Γιατί πολλές φορές ξεφεύγοντας από τον χώρο του εξωτισμού μετέφερε απλώς σε μιαν άλλη περιοχή την γλώσσα του αμετάβλητη.
Υπάρχουν στο έργο του δύο τουλάχιστον περιπτώσεις που εικονίζουν αυτές τις ματαιωμένες απόπειρες εξόδου.
….Γερ. Λυκιαρδόπουλος [1975]
"Αναφορές" εκδ. Έρασμος

Για τον Καββαδια, τη γλώσσα του και την ποίησή του

Καλησπέρα σε όλους,

Τα τελευταία 2-3 χρόνια, όπως ίσως κάποιοι θα έχουν εντοπίσει από παλαιότερο σχετικό μου νήμα, ασχολούμαστε οικογενειακώς (εννοώ, εγώ και η γυναίκα μου) με τη λογοτεχνία και την ποίηση, ως εσωτερική παρόρμηση περισσότερο, παρά σαν κάτι άλλο. Η ποίηση (και η πεζογραφία) ειδικά του Καββαδία με απασχολεί έντονα, λόγω επαγγέλματος και λόγω των συγκινήσεων που αυτή φέρνει στην επιφάνεια και αναπαράγει διαρκώς, όποτε τη διαβάζω. Μάλιστα, το βιβλίο που ετοιμάζω φέρει αρχικό τίτλο "Γιε μου, που πας; -Μάνα, θα πάω στα καράβια", τον οποίο εμπνεύστηκα από το σχετικό του ποίημα: "Οι 7 νάνοι στο SS Cyrenia".

Το παραπάνω κείμενο του Λυκιαρδόπουλου για τον Καββαδία έχει κάποιες αλήθειες, αλλά είναι μάλλον λειψό, για να παρουσιάσει τις μεταλλάξεις στην ποίηση, στη γλώσσα της και εν τέλει και στην ίδια την προσωπικότητα του Καββαδία. Ο Νίκος Καββαδίας, μολονότι γεννημένος εκτός Ελλάδας, σε κάποια μικρή πόλη της Μαντζουρίας (άλλες πηγές αναφέρουν το Χαρμπίν, άλλες το Νίκολσκ Ουσουρίσκι της περιοχής του Βλαδιβοστόκ, αλλά δεν αποκλείεται να είναι η ίδια πόλη), μεταφέρει στην ποιητική του γλώσσα έντονα τα στοιχεία της γλώσσας των γονιών του, που ήταν Κεφαλλονίτες. Αυτό το διακρίνει κανείς σε πολλά ποιήματα, χαρακτηριστικότερο των οποίων είναι το γνωστό "Νανούρισμα":
…...
Μα ένας Κεφαλλονίτης,
κει οπίσω απ' τη Δολίχα,

τραμπάκουλο αρματώνει
και το βαφτίζει Τρίχα.
…..
Αφού το μοσκοπούλησε
στη λίρα κολυμπάει

Τσοὺ χαιρετάει κινέζικα
και πάει για τη Μπομπάη.

Τόνε πιάνουν Μουσουλμάνοι
του φορέσανε καφτάνι.

Τον βαφτίζουν Μουχαμέτη
καὶ του κάνουνε σουνέτι.

Τσοὺ μαθαίνει σκορδαλιὰ
και τον κάνουν βασιλιά.
…..
(η λέξη τσου είναι η Κεφαλλονίτικη έκδοση της λέξης "τους", που συναντάται ευρύτερα στην Επτανησιακή διάλεκτο, πλην Λευκάδας, στην Ιθάκη, τη Ζάκυνθο, την Κέρκυρα και τους Παξούς)

Όμως, αυτό που αναφέρει ο Λυκιαρδόπουλος, έχει κι άλλες πτυχές, τις οποίες - με την σχετική αοριστία στο κείμενό του - δεν τις αποκαλύπτει. Περισσότερο εμπεριστατωμένη είναι η άποψη που μεταφέρει για τον Καββαδία ο ποιητής και λογοτέχνης Αλέκος Πούλος, συνάδελφός μου ναυτεργάτης (ο οποίος μάλιστα μας έκανε την τιμή να διαβάσει και να προλογίσει το βιβλίο της γυναίκας μου, που αναφέρω στο παραπάνω νήμα), μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και επί αρκετά χρόνια μέλος και Πρόεδρος της Επιτροπής Νέων μελών της ΕΕΛ.

Σε μια προπέρσινη συνέντευξή του στο Κουτί της Πανδώρας ο Αλέκος Πούλος σημειώνει για τον Καββαδία:

"...Ο Καββαδίας σημάδεψε με τον τρόπο του την ποίηση των ναυτικών και αυτό διότι όλοι προσπαθούν να του μοιάσουν. Έχει επηρεάσει όσο κανένας άλλος τον Έλληνα ναυτεργάτη που γράφει. Όλοι όσοι γράφουν, προσπαθούν να γράψουν στο ρυθμό και στο στυλ του Καββαδία. Ο Καββαδίας ήταν ποιητής. Μπορεί να βιοπορίζονταν ως ναυτικός, αλλά στην πραγματικότητα ήταν ποιητής. Δεν ήταν όμως ποιητής της ζωής των ναυτεργατών μέσα στα καράβια και ίσως δεν ήθελε και ο ίδιος να γίνει. Ο Καββαδίας ταξίδευε με καράβια που τα βούλιαζαν πολύ εύκολα τότε οι εφοπλιστές για την αποζημίωση. Ας μην ξεχνάμε πως ήταν η περίοδος που στήνονταν εκτελεστικά αποσπάσματα στην Καισαριανή, τότε που είχαμε ακόμα γερμανική κατοχή. Υπήρχαν ναυάγια, μετρούσαμε νεκρούς ναυτεργάτες στον αντιφασιστικό αγώνα και ζούσαμε πολλά άλλα σημαντικά γεγονότα. Η εποχή του γεννούσε μεγάλους ποιητές. Ο Καββαδίας δεν ήθελε να γράψει για αυτά. Έγραφε άλλα πράγματα....."
"...Ο Καββαδίας δεν ήταν ο ναυτεργάτης της εποχής του, όπως προσπαθούν να τον παρουσιάσουν. Ήταν ποιητής. Σημάδεψε τη γενιά του με το στυλ, με το ρυθμό του και μετέφερε μοναδικές εικόνες. Έγραψε ωραία πράγματα. Δεν ήταν όμως ο ποιητής της εποχής του μέσα στα καράβια. Κάποτε κάναμε μία εκδήλωση στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών με τίτλο "Έλληνες ναυτεργάτες μετά τον Καββαδία". Ξέρετε τι πίεση δεχθήκαμε από εφοπλιστές, αρχικαπεταναίους και μηχανικούς να αφαιρέσουμε τη λέξη ναυτεργάτες και να την αντικαταστήσουμε με τη λέξη ναυτικοί; Ο ναυτεργάτης είναι όρος που έχει ταξικό περιεχόμενο, ενώ ο ναυτικός είναι μία αόριστη και αφηρημένη έννοια. Δεχθήκαμε μεγάλη πίεση τότε..."

Κλείνοντας, θέλω κι εγώ να επισημάνω ότι συμφωνώ με τον Αλέκο για τις παραπάνω διαπιστώσεις. Από την άλλη μεριά όμως δεν μπορώ να παραβλέψω το γεγονός ότι ο Καββαδίας διέθετε έναν εξαιρετικά ευαίσθητο χαρακτήρα (η ποίησή του "φωνάζει" κυριολεκτικά γι' αυτό), και αυτή του η ευαισθησία τον έκανε να "χωρέσει" στο ποιητικό του έργο ποιήματα όπως αυτό για τον Λόρκα ή για την Αντίσταση καθώς και να εντάξει τον εαυτό του στο ΕΑΜ Λογοτεχνών. Βέβαια, αν είχε ενστερνιστεί πλήρως τη ζωή του ναυτεργάτη (όχι του ναυτικού, όπως ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του), είχε την εξαιρετική δυνατότητα και το αστείρευτο ταλέντο να την μετουσιώσει πλήρως σε ποίηση.

Σε κάθε περίπτωση εγώ και οι υπόλοιποι ναυτεργάτες του χρωστάμε το γεγονός ότι ήταν ένας από τους ελάχιστους ποιητές που ασχολήθηκε με μας, τη θάλασσα και τους καημούς της. Μπορεί μονόπλευρα κάπως, αλλά όμορφα και μοναδικά. Και όπως γράφω στην εισαγωγή του υπό συγγραφή βιβλίου μου:
"...Για τον Καββαδία έχω κι εγώ τις ενστάσεις μου, σε σχέση με τον μύθο που έχει πλαστεί – ηθελημένα ή άθελα – γύρω από το όνομά του. Ναι, ο Καββαδίας ήταν ποιητής. Ναι, ήταν Ναυτικός. Όχι όμως, δεν ήταν Ναυτεργάτης, ή τουλάχιστον δεν είδε τον εαυτό του σαν τέτοιο...Αλλά, αυτές οι ενστάσεις μου δεν αλλάζουν τη γενική μου άποψη να τον θεωρώ σαν έναν από τους – λίγους αλήθεια - ποιητές και λογοτέχνες της θάλασσας. Η επιλογή του τίτλου λοιπόν, έγινε συνειδητά, τόσο γιατί στα καράβια πέρασα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου – οι σχέσεις του ναυτικού με τη θάλασσα είναι αντιφατικές, σχέσεις μίσους και βαθιάς αγάπης ταυτόχρονα – όσο και γιατί ο Καββαδίας εκφράζει, όσο λίγοι, αυτή τη σχέση."

Καλό βράδυ.
 
Last edited by a moderator:

Cicadelic Ranger

AVClub Fanatic
16 December 2014
15,302
Για τον Καββαδια, τη γλώσσα του και την ποίησή του
...........

"...Ο Καββαδίας σημάδεψε με τον τρόπο του την ποίηση των ναυτικών και αυτό διότι όλοι προσπαθούν να του μοιάσουν. Έχει επηρεάσει όσο κανένας άλλος τον Έλληνα ναυτεργάτη που γράφει. Όλοι όσοι γράφουν, προσπαθούν να γράψουν στο ρυθμό και στο στυλ του Καββαδία. ....


Στο τελευταιο ποστ αυτες οι φρασεις που ξεχωρισα εχουν ενα πολυ ιδιαιτερο ενδιαφερον και θα αξιζαν πιστευω καποια αναλυση, γιατι οχι ενα εντελως αφιερωμενο νημα στους ναυτεργατες που γραφουν ποιηση (μετα του Καββαδια).
Θα ηταν πραγματικα πολυ ενδιαφερων να μαθουμε για αυτους τους ανθρωπους και εργα.
"Τετοιες μερες" που σκεφτομαστε εντονα τον ποιητη της θαλασσας και του ναυτικου περιγυρου στον κοσμο.