Θα πρέπει να το παραδεχθούμε... O Beethoven δεν είναι ο πρώτος συνθέτης που μας έρχεται στο μυαλό, όταν ακούμε την λέξη όπερα. Υπήρξε όμως θαυμαστής του είδους (ειδικά του Mozart) και θεωρούσε την όπερα κορύφωση της μουσικής δημιουργίας.
Παρόλα αυτά, η μοναδική όπερα που μας άφησε ο Beethoven, επειδή είναι ακριβώς του Beethoven, την διατήρησε διάσημη και όχι αμελητέα; Νομίζω ότι ναι έχει αυτό την βαρύτητα του, αλλά ως μουσική δημιουργία, υπολείπεται (ας είμαστε ειλικρινείς) σε σχέση με πολλά έργα του είδους.
Τι την κάνει όμως σημαντική; Μόνο το ότι είναι έργο του Beethoven; Αυτό μπορεί να είναι αρκετό αλλά νομίζω ότι δεν είναι το μοναδικό. Ορίζει και σηματοδοτεί μια εποχή. Τους αγώνες της που έγιναν, αγώνες της ανθρωπότητας και μετέπειτα.
Όταν ξεκίνησε την όπερα, ήταν ακόμα νωπές οι αναμνήσεις και οι αγώνες της Γαλλικής επανάστασης. Το πνεύμα και η κριτική του Beethoven ήταν παρόν και σε άλλα έργα του (π.χ.η 3η, η ηρωική).
Το συγκεκριμένο έργο απασχόλησε τον Beethoven πολλά έτη και προεβεί σε πολλές αναθεωρήσεις, στο κείμενο, στην μουσική. Οι αναθεωρήσεις αυτές δεν ήταν απλές καλλιτεχνικές και μουσικές αναζητήσεις επάνω στο μουσικό είδος, που φαινόταν ότι δεν ήταν το ισχυρό του, αλλά νομίζω εξέφραζαν τις γενικότερες αντιλήψεις και προοπτικές που είχαν καλλιεργηθεί στον συνθέτη από τα εξελίξεις της εποχής. Εξελισσόταν μαζί με αυτές το έργο και ο συνθέτης.
Έχουμε 4(!) εισαγωγές που γράφτηκαν για την όπερα, η οποίες είναι συμφωνικά μέρη που ερμηνεύονται συχνά-πυκνά. Σε αυτά μπορεί κανείς να αντιληφθεί πολλά πράγματα. Για παράδειγμα στην Leonore III, μπορώ να διακρίνω, εντελώς σε μια εντελώς αυθαίρετη και προσωπική προσέγγιση, την αντίληψη και άποψη του συνθέτη για τα πολιτικά τεκταινόμενα της εποχής. Ακούω σε αυτήν την εισαγωγή, με τα δικά μου αυτιά και τις δικές μου γνώσεις, την θέση του Beethoven για το Συνέδριο της Βιέννης του 1815. Η άρια του Florestan (εμπεριέχεται ενορχηστρωμένη στην εισαγωγή Leonore III), δείχνει την απογοήτευση και την σκοτεινιά αλλά και την ελπίδα.
Επομένως, η επιτυχία της όπερας οφείλεται στην συμφωνική αισθητική της (υπέροχα συμφωνικά ενορχηστρωμένα μέρη), στο ότι για πρώτη φορά δίνεται πολιτικό στίγμα. Ακολούθησαν και άλλοι μεγάλοι οπερετικοί συνθέτες αυτήν την πορεία, όπως ο Verdi (όντας και πολιτικός), ξεκάθαρα και o Puccini στην Tosca του με πολύ πιο πετυχημένο το δραματικό στοιχείο και ο πιο αγαπημένος μου από όλους ο Mussorgsky με τις 2 όπερες του Boris Godunov και Khovanchina (όπου ο καλός και ο κακός ρόλος δεν διακρίνεται). Μια γενικότερη τοποθέτηση που θα μπορούσα να κάνω είναι ότι η ανομοιογένεια αυτής της όπερας κρύβει το μεγαλείο της.
Ας δούμε την συμφωνική όπερα από την αρχή.
Εισαγωγικά:
Ξεκινάει με την εισαγωγή, την οποία ο Beethoven αναθεώρησε 4 φορές. Έχουν τον τίτλο Leonore I, II, III και Fidelio. Η ιστορία διαδραματίζεται σε μια Ισπανική κρατική φυλακή κοντά στην Σεβίλλη. Εδώ ας δώσουμε και μια εξίσωση, παράλληλα με μια εισαγωγή στην υπόθεση: Leonore=Fidelio. Η Leonore, σύζυγος ενός πολιτικού κρατούμενου, του Florestan, έχει εισχωρήσει στις φυλακές που κρατείται ο σύζυγος, μεταμφιεσμένη ως νεαρός άνδρας. Έχει αναλάβει δεσμοφύλακας έχοντας κερδίζει την εμπιστοσύνη του αρχιδεσμοφύλακα Rocco, όπου ο Fidelio (Leonore) είναι βοηθός-παραγιός του.
1η πράξη
Βρισκόμαστε στο προαύλιο της φυλακής. Ο Αρχιδεσμοφύλακας Rocco έχει αρκετή δουλειά. Τον βοηθάει ο θυρωρός της φυλακής ο Jaquino, που είναι ερωτευμένος και λογοδοσμένος με την κόρη του Rocco, την Marzelline. Όμως η Marzelline είναι ερωτευμένη με τον Fidelio. Έτσι ο Joaquino εκφράζει την στεναχώρια του και τον καημό θα λέγαμε. Υπέροχα εκφρασμένο σε απλή άρια και ντουέτο με την Marzelline. H άρια του Rocco παρουσιάζει το πόσο σημαντικός είναι για την φυλακή και μας αποκαλύπτει ότι πρόκειται για ένα απλό, τίμιο άνθρωπο, χωρίς κακία. Εδώ υπάρχει το δραματικό κενό. Γνωρίζουμε το έρωτα του Joaquino για την Marzelline που αυτή όμως προτιμά το Fidelio (πού είναι μια γυναίκα αλλά δεν το γνωρίζει ακόμα). Αυτό το κωμικό-δραματικό στοιχείο δεν έχει καμμιά εξέλιξη και ολοκλήρωση. Ίσως ο Beethoven να ήθελε να δημιουργήσει κάτι αντίστοιχο με αυτό που γινόταν στους Γάμους του Figaro, με 2 ανταγωνιστικά ζευγάρια αλλά δεν του βγήκε λόγω σοβαρότητας της υποθέσεως.
O Fidelio-Leonore ήρθε στην φυλακή για να βοηθήσει να αποδράσει ο σύζυγός και πολιτικός κρατούμενος Florestan. Ο Florestan είναι και πολιτικός αντίπαλος του διοικητή της φυλακής, Don Pizarro. O Don Pizarro φυλάκισε παράνομα τον Florestan, έναν υπερασπιστή της αλήθειας και δικαίου, για να μην αποκαλυφθούν τα διάφορα εγκλήματα που διέπραξε. Υπάρχει εδώ η άρια του Don Pizarro που μας δείχνει την σκοτεινή ψυχή του και την κακία του. Έχει ενημερωθεί ότι έρχεται υπουργός για έλεγχο και θέλει να κρύψει τις παρανομίες τους και το κακό του έργο. Ζητά από του φύλακες στους πύργους να τον ειδοποιήσουν όταν θα έρθει ο υπουργός.
Σε αυτό σημείο έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία στο εμβατήριο, σχεδόν μενουετικό, που έγραψε ο Beethoven για την είσοδο και το έλεγχο της φρουράς που κάνει ο διοικητής της φυλακής.
Αποχωρόντας o Don Pizarro, η Marzelline και o Fidelio πείθουν τον Rocco να βγάλει τους φυλακισμένους, όλοι πολιτικοί κρατούμενοι, στο προαύλιο. Ο σκοπός της Leonore είναι να βρει σε αυτούς, τον σύζυγό της. Πράγματι βγαίνουν οι κρατούμενοι, όπου εδώ έχουμε ίσως την κορύφωση του δράματος. Απομονωμένοι άνθρωποι, βλέπουν μετά από καιρό τον ήλιο και αναπνέουν καθαρό αέρα. Άνθρωποι ταλαίπωροι και ασθενής. Το χωροδιακό των φυλακισμένων είναι ένα από τα πιο συγκινητικά, δραματικά και πονόψυχα μέρη της όπερα. Ένα πραγματικό αριστούργημα. Οι φυλακισμένοι τραγουδούν " Τι ευτυχία να ανασαίνεις καθαρό αέρα". Να μπορείς να ανασαίνεις και απλώνουν τα χέρια τους στον ήλιο. "Τότε ο άνθρωπος έφτασε στο φως...!" είναι λόγια που ακούμε από τους κρατούμενους. Η μουσική αυτή είναι παρμένη από μία πένθιμη καντάτα που είχε γράψει ο Beethoven για το θάνατο του Αυτοκράτορα Ιωσήφ Β'. O Fidelio-Leonore αναζητά τον σύζυγο Florestan αλλά δεν τον βρίσκει. Είναι σε βαθιά απομόνωση στα πιο ανήλια μπουντρούμια της φυλακής.
Ο Don Pizzaro, αντιλαμβάνεται την αυτή την αυθαίρετη πράξη, επιπλήττει τον Rocco. Δίνει εντολή να επιστρέψουν οι φυλακισμένοι στα κελιά τους. O Rocco πρέπει να κατεβεί στα υπόγεια της φυλακής να σκάψει έναν τάφο. H Leonore ζητάει να τον βοηθήσει. O τάφος προορίζεται για τον Florestan!
2η πράξη
1η σκηνή
Στο υπόγειο κελί. Ξεκινάμε με συγχορδίες εγχόρδων σε μείζονα και ακολουθεί η άρια του Florestan. Οδύρεται για την σκληρή του μοίρα. Ο πόνος έχει να κάνει με το γεγονός του ότι υπήρετησε την αλήθεια και το δίκαιο και η ανταμοιβή του ήταν τα δεσμά. Η ελευθερία είναι το όνειρο του, η ανάγκη του... Και αυτή η ελευθερία έχει ένα πρόσωπο... Το πρόσωπο της γυναίκας του, της Leonore.
O Rocco και ο Fidelio σκάβουν το τάφο για τον μελλοθάνατο. Εμφανίζεται ο Florestan, τον οποίο δεν αναγνωρίζει μέσα στο σκοτάδι των υπογείων η Leonore. Παρά ταύτα, θέλει να το σώσει αυτόν φυλακισμένο, όποιος κι' αν είναι. Έχει κατεβεί και ο Don Pizzaro όπου θέλει να αποτελειώσει τον κρατούμενο. Ζητάει να τον σκοτώσει ο Rocco, που θέλει να υπακούσει αλλά δεν μπορεί. Ο Don Pizzaro αναλαμβάνει να εκτελέσει τον Florestan. Τότε μπαίνει ανάμεσα τους η Leonore και αποκαλύπτει την ταυτότητα της. O Don Pizzaro αδιαφορεί μπροστά σε αυτή την εκδήλωση συζυγικής αγάπης. Η Leonore έχει στρέψει το όπλο της προς τον Don Pizzaro. Εκείνη την στιγμή ακούγεαι ο ήχος της σάλπιγγας. Έφθασε ο υπουργός. O Don Pizzaro οπισθοχωρεί ηττημένος. To ζευγάρι σώζεται και πανηγυρίζει σε ένα ντουέτο O namenlose Freude!
Σε αυτό το σημείο μερικά πράγματα. Παρατηρούμε ότι την λύση του δράματος δεν την δείνει κάποια άρια ή κάποιο τραγούδι άλλα μια συμφωνική παρέμβαση (σαλπίσματος μέ χρήση τρομπέτα). Ασυνήθιστο για οπερετικό είδος όπου την λύση την δίνει πάντα η ανθρώπινη φωνή. Κάτι που δεν αρέσει καθόλου στους Hardcore οπερόφιλους.
Ένα άλλο σημείο είναι ότι η κορύφωση και ολοκλήρωση του δράμματος έρχεται σχετικά γρήγορα. Είχαμε μια 1η πράξη διάρκειας μιας ώρας και στην 2η πράξη, στην 1η σκηνή, το δράμμα κορυφώθηκε σε περίπου 20 λεπτά, όπου έπειτα θα ακολουθήσει ο επίλογος και η κορύφωση-πανηγυρισμός! Όχι και πολύ αρμονικό και αρκετά απότομο θα λέγαμε, άλλα όπως είπαμε το έργο έχει σημαντικά δραμματικά κενά.
Σε αυτό το σημείο ο Gustav Mahler, είχε δημιουργήσει μια παράδοση αντιλαμβανόμενος το κενός και την ασσυμετρία. Έτσι με τον τέλος της 1ης σκηνής της 2ης πράξης, κλείνει η σκηνή και η ορχήστρα μόνη της ερμηνεύει την μακροσκελή εισαγωγή Leonore III, που στην ουσία συνοψίζει όλα όσα έχουν συμβεί και καλύπτει το κενό και την ασσυμετρία. Μια πρακτική που άρχισε να εγκαταλείπεται (πολύ κακώς) για λόγους "αυθεντικότητας". Εγώ πάντως είμαι με τον Mahler!
2η σκηνή
To φινάλε είναι πανηγυρικό. Ο υπουργός, Don Fernando, ελευθερώνει τους φυλακισμένους, τους οποίους θεωρεί αδέλφια του. Αναγνωρίζει τον Florestan, αγαπημένο του φίλο και χαίρεται που είναι ζωντανός. O Don Pizzaro τιμωρείται όπως ακριβώς τιμωρούσε. Και το ξενέρωτο... η Marzelina επιστρέφει στον Joaquino.Στο τέλος όλοι τραγουδούν και υμνούν την συζυγική αγάπη. H Leonore βγάζει και πετάει τα δεσμά του Florestan.
Συμπεράσματα:
Έρωτα και πολιτική; Συμβιβάζονται; Ισχύουν; Κατά τον Beethoven ναι. Αυτό που μας μένει περισσότερο είναι η ελευθερία και το πόσο σημαντική είναι. Η πίστη που πρέπει να έχουμε για να πετύχει που βρήκε κάποιο (έστω και δραματικά ημιτελή) τρόπο να τα συνδέσει.
Το έργο έχει αρκετές κορυφώσεις και πολυ ενδιαφέρουσες άριες και ντουέτα. H συμφωνική μουσική είναι... Beethoven!
Αλλά πάντα θα μας θυμίζει.... όλα τα δικαιώματα κατακτούνται με αγώνες και οι άνθρωποι δεν πρέπει να το ξεχνάμε ούτε να το αγνοούμαι.
Λοιπά συμπεράσματα; Δικά σας!
Ερμηνείες (μίνιμαλ)
1. Otto Klemperer/Philharmonia. Έχουμε 2 καταγραφές. Μια στο studio με την Ludwing ως Leonore και μια ζωνταντή ηχογράφηση με την Sena Jurinac. Κορυφαίες και οι 2 και o Klemperer ταιριάζει απόλυτα στο συμφωνικό χαρακτήρα του έργου. Μια ελαφρια προτίμηση στην ζωντανή με την Sena Jurinac πιο δραματική σε σχέση με την πιο "μηχανική" ερμηνεία της Ludwig. Προφανώς κορυφαίες.
2. Leonard Bernstein/Wiener Philharmonic: Ο Bernstein εδώ αντιμετωπίζει την όπερα σαν το σημαντικότερο έργο του Beethoven. O ρυθμός που ακολουθεί είναι καταπληκτικός και δεν σε αφήνει αδιάφορο. Υπάρχει σε DVD μια και ήταν από θρυλικότερες παραγωγές του στην Όπερα της Βιέννης αλλά και ηχογράφηση σε studio με τους ίδιους συντελεστές με την πολυτελή προσθήκη του Dietrich-Fischer Dieuskau στο ρόλο του υπουργού. H Gundula Janowitz είναι σε εξαιρετική φόρμα, ίσως η καλύτερη Leonore που έχω ακούσει.
3. Ferenc Fricsay/Bayerisches Staatsorchester. Ότι και να πεις για αυτό τον μαέστρο είναι λίγο. Καταπληκτικά τέμπι, υπέροχες φράσεις. Η πιο "μουσική" εκδοχή και πολύ αγαπημένη ερμηνεία.
4. Hans Knappersbusch/Bayerisches Staatsorchester. Η μεγαλύτερη σε διάρκεια ερμηνεία του έργου. Αργά τέμπι από τον μάεστρο, τα οποία βοηθούν σε μεγαλύτερη κατανόηση και αποκωδικοποίηση του μουσικού κόσμου του Beethoven. Όχι η πρώτη επιλογή ακρόασης αλλά για κάποιων που γνωρίζει την όπερα και έχει ακούσει κάποια ερμηνεία της, η ακρόαση υπό τον Knappersbusch είναι αποκαλυπτική!
Εν συντομία κάποιες άλλες ερμηνείες. Του Furtwangler είναι απίθανη με τα γνωστές του "παρεμβάσεις" που το κάνει πολύ ενδιαφέρον το έργο. Εξαιρετικός σε μια από αυτές τις ζωντανές ηχογραφήσεις του, o Julius Patzak που έθεσε θεμέλια και όρια στην ερμηνεία του ρόλου του Florestan.
Ο Karl Bohm δίνει μια βαγκενρική διάσταση στο έργο, στην προσπάθεια του να το αντιμετωπίσει και παρουσιάσει το έργο. Πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση.
Όλες αυτές οι ηχογραφήσεις, είναι η τελική εκδοχή του έργου. Ως προς την πρώτη αρχική ίδεα της όπερας υπάρχει η ηχογράφηση του John Elliot Gardiner αλλά και του Herbert Blomstedt με την Staatskappelen Dresden. Η προτίμηση μου είναι στην 2η η οποία μπορεί να βρεθεί σε ένα εξαιρετικα οικονομικό κουτάκι από την Brilliant Classics μαζί με την τελική εκδοχή με τον Christoph von Dohnanyi /Wiener Philharmoniker (Decca recording). Μια πολύ καλή και συνεπής πρόταση για ολοκληρωμένη άποψη για το πως ξεκίνησε και πως κατέληξε η όπερα (η 1η εκδοχή έχει και αφηγητή). Πολύ καλή πρόταση
Αυτά επί του παρόντος, στο τόλμημα μου για το άβατο της μουσικής κατηγορίας, την όπερα. Δεν φοβήθηκε και ούτε μια στιγμή σκέφτηκα αν είναι δύσκολο ή όχι ένα τέτοιο εγχείρημα (ίσως και επίκαιρο...). Λάθη αν υπάρχουν, είναι ανθρώπινα :cool4:
Παρόλα αυτά, η μοναδική όπερα που μας άφησε ο Beethoven, επειδή είναι ακριβώς του Beethoven, την διατήρησε διάσημη και όχι αμελητέα; Νομίζω ότι ναι έχει αυτό την βαρύτητα του, αλλά ως μουσική δημιουργία, υπολείπεται (ας είμαστε ειλικρινείς) σε σχέση με πολλά έργα του είδους.
Τι την κάνει όμως σημαντική; Μόνο το ότι είναι έργο του Beethoven; Αυτό μπορεί να είναι αρκετό αλλά νομίζω ότι δεν είναι το μοναδικό. Ορίζει και σηματοδοτεί μια εποχή. Τους αγώνες της που έγιναν, αγώνες της ανθρωπότητας και μετέπειτα.
Όταν ξεκίνησε την όπερα, ήταν ακόμα νωπές οι αναμνήσεις και οι αγώνες της Γαλλικής επανάστασης. Το πνεύμα και η κριτική του Beethoven ήταν παρόν και σε άλλα έργα του (π.χ.η 3η, η ηρωική).
Το συγκεκριμένο έργο απασχόλησε τον Beethoven πολλά έτη και προεβεί σε πολλές αναθεωρήσεις, στο κείμενο, στην μουσική. Οι αναθεωρήσεις αυτές δεν ήταν απλές καλλιτεχνικές και μουσικές αναζητήσεις επάνω στο μουσικό είδος, που φαινόταν ότι δεν ήταν το ισχυρό του, αλλά νομίζω εξέφραζαν τις γενικότερες αντιλήψεις και προοπτικές που είχαν καλλιεργηθεί στον συνθέτη από τα εξελίξεις της εποχής. Εξελισσόταν μαζί με αυτές το έργο και ο συνθέτης.
Έχουμε 4(!) εισαγωγές που γράφτηκαν για την όπερα, η οποίες είναι συμφωνικά μέρη που ερμηνεύονται συχνά-πυκνά. Σε αυτά μπορεί κανείς να αντιληφθεί πολλά πράγματα. Για παράδειγμα στην Leonore III, μπορώ να διακρίνω, εντελώς σε μια εντελώς αυθαίρετη και προσωπική προσέγγιση, την αντίληψη και άποψη του συνθέτη για τα πολιτικά τεκταινόμενα της εποχής. Ακούω σε αυτήν την εισαγωγή, με τα δικά μου αυτιά και τις δικές μου γνώσεις, την θέση του Beethoven για το Συνέδριο της Βιέννης του 1815. Η άρια του Florestan (εμπεριέχεται ενορχηστρωμένη στην εισαγωγή Leonore III), δείχνει την απογοήτευση και την σκοτεινιά αλλά και την ελπίδα.
Επομένως, η επιτυχία της όπερας οφείλεται στην συμφωνική αισθητική της (υπέροχα συμφωνικά ενορχηστρωμένα μέρη), στο ότι για πρώτη φορά δίνεται πολιτικό στίγμα. Ακολούθησαν και άλλοι μεγάλοι οπερετικοί συνθέτες αυτήν την πορεία, όπως ο Verdi (όντας και πολιτικός), ξεκάθαρα και o Puccini στην Tosca του με πολύ πιο πετυχημένο το δραματικό στοιχείο και ο πιο αγαπημένος μου από όλους ο Mussorgsky με τις 2 όπερες του Boris Godunov και Khovanchina (όπου ο καλός και ο κακός ρόλος δεν διακρίνεται). Μια γενικότερη τοποθέτηση που θα μπορούσα να κάνω είναι ότι η ανομοιογένεια αυτής της όπερας κρύβει το μεγαλείο της.
Ας δούμε την συμφωνική όπερα από την αρχή.
Εισαγωγικά:
Ξεκινάει με την εισαγωγή, την οποία ο Beethoven αναθεώρησε 4 φορές. Έχουν τον τίτλο Leonore I, II, III και Fidelio. Η ιστορία διαδραματίζεται σε μια Ισπανική κρατική φυλακή κοντά στην Σεβίλλη. Εδώ ας δώσουμε και μια εξίσωση, παράλληλα με μια εισαγωγή στην υπόθεση: Leonore=Fidelio. Η Leonore, σύζυγος ενός πολιτικού κρατούμενου, του Florestan, έχει εισχωρήσει στις φυλακές που κρατείται ο σύζυγος, μεταμφιεσμένη ως νεαρός άνδρας. Έχει αναλάβει δεσμοφύλακας έχοντας κερδίζει την εμπιστοσύνη του αρχιδεσμοφύλακα Rocco, όπου ο Fidelio (Leonore) είναι βοηθός-παραγιός του.
1η πράξη
Βρισκόμαστε στο προαύλιο της φυλακής. Ο Αρχιδεσμοφύλακας Rocco έχει αρκετή δουλειά. Τον βοηθάει ο θυρωρός της φυλακής ο Jaquino, που είναι ερωτευμένος και λογοδοσμένος με την κόρη του Rocco, την Marzelline. Όμως η Marzelline είναι ερωτευμένη με τον Fidelio. Έτσι ο Joaquino εκφράζει την στεναχώρια του και τον καημό θα λέγαμε. Υπέροχα εκφρασμένο σε απλή άρια και ντουέτο με την Marzelline. H άρια του Rocco παρουσιάζει το πόσο σημαντικός είναι για την φυλακή και μας αποκαλύπτει ότι πρόκειται για ένα απλό, τίμιο άνθρωπο, χωρίς κακία. Εδώ υπάρχει το δραματικό κενό. Γνωρίζουμε το έρωτα του Joaquino για την Marzelline που αυτή όμως προτιμά το Fidelio (πού είναι μια γυναίκα αλλά δεν το γνωρίζει ακόμα). Αυτό το κωμικό-δραματικό στοιχείο δεν έχει καμμιά εξέλιξη και ολοκλήρωση. Ίσως ο Beethoven να ήθελε να δημιουργήσει κάτι αντίστοιχο με αυτό που γινόταν στους Γάμους του Figaro, με 2 ανταγωνιστικά ζευγάρια αλλά δεν του βγήκε λόγω σοβαρότητας της υποθέσεως.
O Fidelio-Leonore ήρθε στην φυλακή για να βοηθήσει να αποδράσει ο σύζυγός και πολιτικός κρατούμενος Florestan. Ο Florestan είναι και πολιτικός αντίπαλος του διοικητή της φυλακής, Don Pizarro. O Don Pizarro φυλάκισε παράνομα τον Florestan, έναν υπερασπιστή της αλήθειας και δικαίου, για να μην αποκαλυφθούν τα διάφορα εγκλήματα που διέπραξε. Υπάρχει εδώ η άρια του Don Pizarro που μας δείχνει την σκοτεινή ψυχή του και την κακία του. Έχει ενημερωθεί ότι έρχεται υπουργός για έλεγχο και θέλει να κρύψει τις παρανομίες τους και το κακό του έργο. Ζητά από του φύλακες στους πύργους να τον ειδοποιήσουν όταν θα έρθει ο υπουργός.
Σε αυτό σημείο έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία στο εμβατήριο, σχεδόν μενουετικό, που έγραψε ο Beethoven για την είσοδο και το έλεγχο της φρουράς που κάνει ο διοικητής της φυλακής.
Αποχωρόντας o Don Pizarro, η Marzelline και o Fidelio πείθουν τον Rocco να βγάλει τους φυλακισμένους, όλοι πολιτικοί κρατούμενοι, στο προαύλιο. Ο σκοπός της Leonore είναι να βρει σε αυτούς, τον σύζυγό της. Πράγματι βγαίνουν οι κρατούμενοι, όπου εδώ έχουμε ίσως την κορύφωση του δράματος. Απομονωμένοι άνθρωποι, βλέπουν μετά από καιρό τον ήλιο και αναπνέουν καθαρό αέρα. Άνθρωποι ταλαίπωροι και ασθενής. Το χωροδιακό των φυλακισμένων είναι ένα από τα πιο συγκινητικά, δραματικά και πονόψυχα μέρη της όπερα. Ένα πραγματικό αριστούργημα. Οι φυλακισμένοι τραγουδούν " Τι ευτυχία να ανασαίνεις καθαρό αέρα". Να μπορείς να ανασαίνεις και απλώνουν τα χέρια τους στον ήλιο. "Τότε ο άνθρωπος έφτασε στο φως...!" είναι λόγια που ακούμε από τους κρατούμενους. Η μουσική αυτή είναι παρμένη από μία πένθιμη καντάτα που είχε γράψει ο Beethoven για το θάνατο του Αυτοκράτορα Ιωσήφ Β'. O Fidelio-Leonore αναζητά τον σύζυγο Florestan αλλά δεν τον βρίσκει. Είναι σε βαθιά απομόνωση στα πιο ανήλια μπουντρούμια της φυλακής.
Ο Don Pizzaro, αντιλαμβάνεται την αυτή την αυθαίρετη πράξη, επιπλήττει τον Rocco. Δίνει εντολή να επιστρέψουν οι φυλακισμένοι στα κελιά τους. O Rocco πρέπει να κατεβεί στα υπόγεια της φυλακής να σκάψει έναν τάφο. H Leonore ζητάει να τον βοηθήσει. O τάφος προορίζεται για τον Florestan!
2η πράξη
1η σκηνή
Στο υπόγειο κελί. Ξεκινάμε με συγχορδίες εγχόρδων σε μείζονα και ακολουθεί η άρια του Florestan. Οδύρεται για την σκληρή του μοίρα. Ο πόνος έχει να κάνει με το γεγονός του ότι υπήρετησε την αλήθεια και το δίκαιο και η ανταμοιβή του ήταν τα δεσμά. Η ελευθερία είναι το όνειρο του, η ανάγκη του... Και αυτή η ελευθερία έχει ένα πρόσωπο... Το πρόσωπο της γυναίκας του, της Leonore.
O Rocco και ο Fidelio σκάβουν το τάφο για τον μελλοθάνατο. Εμφανίζεται ο Florestan, τον οποίο δεν αναγνωρίζει μέσα στο σκοτάδι των υπογείων η Leonore. Παρά ταύτα, θέλει να το σώσει αυτόν φυλακισμένο, όποιος κι' αν είναι. Έχει κατεβεί και ο Don Pizzaro όπου θέλει να αποτελειώσει τον κρατούμενο. Ζητάει να τον σκοτώσει ο Rocco, που θέλει να υπακούσει αλλά δεν μπορεί. Ο Don Pizzaro αναλαμβάνει να εκτελέσει τον Florestan. Τότε μπαίνει ανάμεσα τους η Leonore και αποκαλύπτει την ταυτότητα της. O Don Pizzaro αδιαφορεί μπροστά σε αυτή την εκδήλωση συζυγικής αγάπης. Η Leonore έχει στρέψει το όπλο της προς τον Don Pizzaro. Εκείνη την στιγμή ακούγεαι ο ήχος της σάλπιγγας. Έφθασε ο υπουργός. O Don Pizzaro οπισθοχωρεί ηττημένος. To ζευγάρι σώζεται και πανηγυρίζει σε ένα ντουέτο O namenlose Freude!
Σε αυτό το σημείο μερικά πράγματα. Παρατηρούμε ότι την λύση του δράματος δεν την δείνει κάποια άρια ή κάποιο τραγούδι άλλα μια συμφωνική παρέμβαση (σαλπίσματος μέ χρήση τρομπέτα). Ασυνήθιστο για οπερετικό είδος όπου την λύση την δίνει πάντα η ανθρώπινη φωνή. Κάτι που δεν αρέσει καθόλου στους Hardcore οπερόφιλους.
Ένα άλλο σημείο είναι ότι η κορύφωση και ολοκλήρωση του δράμματος έρχεται σχετικά γρήγορα. Είχαμε μια 1η πράξη διάρκειας μιας ώρας και στην 2η πράξη, στην 1η σκηνή, το δράμμα κορυφώθηκε σε περίπου 20 λεπτά, όπου έπειτα θα ακολουθήσει ο επίλογος και η κορύφωση-πανηγυρισμός! Όχι και πολύ αρμονικό και αρκετά απότομο θα λέγαμε, άλλα όπως είπαμε το έργο έχει σημαντικά δραμματικά κενά.
Σε αυτό το σημείο ο Gustav Mahler, είχε δημιουργήσει μια παράδοση αντιλαμβανόμενος το κενός και την ασσυμετρία. Έτσι με τον τέλος της 1ης σκηνής της 2ης πράξης, κλείνει η σκηνή και η ορχήστρα μόνη της ερμηνεύει την μακροσκελή εισαγωγή Leonore III, που στην ουσία συνοψίζει όλα όσα έχουν συμβεί και καλύπτει το κενό και την ασσυμετρία. Μια πρακτική που άρχισε να εγκαταλείπεται (πολύ κακώς) για λόγους "αυθεντικότητας". Εγώ πάντως είμαι με τον Mahler!
2η σκηνή
To φινάλε είναι πανηγυρικό. Ο υπουργός, Don Fernando, ελευθερώνει τους φυλακισμένους, τους οποίους θεωρεί αδέλφια του. Αναγνωρίζει τον Florestan, αγαπημένο του φίλο και χαίρεται που είναι ζωντανός. O Don Pizzaro τιμωρείται όπως ακριβώς τιμωρούσε. Και το ξενέρωτο... η Marzelina επιστρέφει στον Joaquino.Στο τέλος όλοι τραγουδούν και υμνούν την συζυγική αγάπη. H Leonore βγάζει και πετάει τα δεσμά του Florestan.
Συμπεράσματα:
Έρωτα και πολιτική; Συμβιβάζονται; Ισχύουν; Κατά τον Beethoven ναι. Αυτό που μας μένει περισσότερο είναι η ελευθερία και το πόσο σημαντική είναι. Η πίστη που πρέπει να έχουμε για να πετύχει που βρήκε κάποιο (έστω και δραματικά ημιτελή) τρόπο να τα συνδέσει.
Το έργο έχει αρκετές κορυφώσεις και πολυ ενδιαφέρουσες άριες και ντουέτα. H συμφωνική μουσική είναι... Beethoven!
Αλλά πάντα θα μας θυμίζει.... όλα τα δικαιώματα κατακτούνται με αγώνες και οι άνθρωποι δεν πρέπει να το ξεχνάμε ούτε να το αγνοούμαι.
Λοιπά συμπεράσματα; Δικά σας!
Ερμηνείες (μίνιμαλ)
1. Otto Klemperer/Philharmonia. Έχουμε 2 καταγραφές. Μια στο studio με την Ludwing ως Leonore και μια ζωνταντή ηχογράφηση με την Sena Jurinac. Κορυφαίες και οι 2 και o Klemperer ταιριάζει απόλυτα στο συμφωνικό χαρακτήρα του έργου. Μια ελαφρια προτίμηση στην ζωντανή με την Sena Jurinac πιο δραματική σε σχέση με την πιο "μηχανική" ερμηνεία της Ludwig. Προφανώς κορυφαίες.
2. Leonard Bernstein/Wiener Philharmonic: Ο Bernstein εδώ αντιμετωπίζει την όπερα σαν το σημαντικότερο έργο του Beethoven. O ρυθμός που ακολουθεί είναι καταπληκτικός και δεν σε αφήνει αδιάφορο. Υπάρχει σε DVD μια και ήταν από θρυλικότερες παραγωγές του στην Όπερα της Βιέννης αλλά και ηχογράφηση σε studio με τους ίδιους συντελεστές με την πολυτελή προσθήκη του Dietrich-Fischer Dieuskau στο ρόλο του υπουργού. H Gundula Janowitz είναι σε εξαιρετική φόρμα, ίσως η καλύτερη Leonore που έχω ακούσει.
3. Ferenc Fricsay/Bayerisches Staatsorchester. Ότι και να πεις για αυτό τον μαέστρο είναι λίγο. Καταπληκτικά τέμπι, υπέροχες φράσεις. Η πιο "μουσική" εκδοχή και πολύ αγαπημένη ερμηνεία.
4. Hans Knappersbusch/Bayerisches Staatsorchester. Η μεγαλύτερη σε διάρκεια ερμηνεία του έργου. Αργά τέμπι από τον μάεστρο, τα οποία βοηθούν σε μεγαλύτερη κατανόηση και αποκωδικοποίηση του μουσικού κόσμου του Beethoven. Όχι η πρώτη επιλογή ακρόασης αλλά για κάποιων που γνωρίζει την όπερα και έχει ακούσει κάποια ερμηνεία της, η ακρόαση υπό τον Knappersbusch είναι αποκαλυπτική!
Εν συντομία κάποιες άλλες ερμηνείες. Του Furtwangler είναι απίθανη με τα γνωστές του "παρεμβάσεις" που το κάνει πολύ ενδιαφέρον το έργο. Εξαιρετικός σε μια από αυτές τις ζωντανές ηχογραφήσεις του, o Julius Patzak που έθεσε θεμέλια και όρια στην ερμηνεία του ρόλου του Florestan.
Ο Karl Bohm δίνει μια βαγκενρική διάσταση στο έργο, στην προσπάθεια του να το αντιμετωπίσει και παρουσιάσει το έργο. Πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση.
Όλες αυτές οι ηχογραφήσεις, είναι η τελική εκδοχή του έργου. Ως προς την πρώτη αρχική ίδεα της όπερας υπάρχει η ηχογράφηση του John Elliot Gardiner αλλά και του Herbert Blomstedt με την Staatskappelen Dresden. Η προτίμηση μου είναι στην 2η η οποία μπορεί να βρεθεί σε ένα εξαιρετικα οικονομικό κουτάκι από την Brilliant Classics μαζί με την τελική εκδοχή με τον Christoph von Dohnanyi /Wiener Philharmoniker (Decca recording). Μια πολύ καλή και συνεπής πρόταση για ολοκληρωμένη άποψη για το πως ξεκίνησε και πως κατέληξε η όπερα (η 1η εκδοχή έχει και αφηγητή). Πολύ καλή πρόταση
Αυτά επί του παρόντος, στο τόλμημα μου για το άβατο της μουσικής κατηγορίας, την όπερα. Δεν φοβήθηκε και ούτε μια στιγμή σκέφτηκα αν είναι δύσκολο ή όχι ένα τέτοιο εγχείρημα (ίσως και επίκαιρο...). Λάθη αν υπάρχουν, είναι ανθρώπινα :cool4:
Last edited by a moderator:
