Ο Carl Maria von Weber αποτελεί σημαντικότατο Γερμανό συνθέτη, στο οποίο έχω ιδιαίτερη αδυναμία. Έχει γράψει υπέροχη μουσική δωματίου, κονσέρτα, συμφωνίες και τραγούδια αλλά κατά την γνώμη μου, η κορύφωση της τέχνης του είναι στην όπερα, στην οποία έδωσε άλλες διαστάσεις, πολύ πιο δραματικές, δίνοντας μια διαφορετική διάσταση στο είδος, απογαλακτίζοντας το από το ιταλικό στοιχείο. Προσωπικά τον θεωρώ μεγάλο συνθέτη της όπερας μια και είναι από τους ελάχιστους συνθέτες που το θεατρικό στοιχείο είναι το ίδιο σημαντικό με το μουσικό. Και τι μουσική! Απολαυστικότατη!
Αντιπροσωπευτικότερο έργο του είναι ο «Ελεύθερος Σκοπευτής» (Der Freischütz). Ο Weber σε αυτό το έργο, σκοπεύει ελεύθερα και στην μουσική με την ποικιλία των μουσικών ειδών που μας εκθέτει. Εκτεταμένες άριες που απαιτούν υψηλή δεξιότητα, υπέροχα χορωδιακά, εισάγει πρώτος πριν τον Βάγκνερ τα μοτίβα. Έτσι έχουμε το τραγούδι των χωρικών που γελούν, το τραγούδι του κρασιού, το τραγούδι των παράνυφων και το περίφημο χορωδιακό των κυνηγών. Υπάρχει επίσης Γερμανικός χορός (landler) άλλα και μιά άρια που θυμίζει πολωνέζα. Υπέροχα επίσης ορχηστρικά μέρη όπως η μουσική στην Χαράδρα του Λύκου, τόσο ατμοσφαιρική και μεταμοντέρνα. Δεν είναι τυχαίο που ο Wagner, o Berlioz και ο Mahler, τον λάτρευαν και στην κυριολεξία, στηρίχθηκαν στην τέχνη του και έχτισαν την δικιά τους τέχνη. Αλλά πιστεύω ότι και μεταγενέστεροι συνθέτες όπως ο Prokofiev αλλά και οι κινηματογραφικοί συνθέτες δανείστηκαν στοιχεία. Για παράδειγμα, η μουσική του Bernard Hermann από το Ψυχώ ή τον Πολίτη Κέην έχει δανεισμένα πολλά στοιχεία από τον Weber.
Τα ορχηστρικά μέρη είναι τόσο τέλεια και αντιστοιχεί σε κάθε όργανο μια κατάσταση ή ένα πρόσωπο (κάτι που εξέλιξε μετέπειτα o Wagner στις όπερες του), Έτσι ο ήχος του κόρνου συμβολίζει το κυνήγι όπως επίσης την λαχτάρα και την ελπίδα. Το κλαρινέτο (αγαπημένο όργανο του συνθέτη, διάσημα και τα κονσέρτα που έχει συνθέσει) συνδέεται με τον πρωταγωνιστή τον κυνηγό-δασοφύλακα Μαξ. Η προσευχή της Αγαθής (αγαπημένης του Μαξ) συνοδεύεται με ένα τσέλο όπου παίζει μια λεπτεπίλεπτη καβατίνα. Το φλάουτο είναι ο λόγος του σοφού ερημίτη, ανθρώπου του Θείου, που με την μελωδική του γραμμή αναπαριστά την νίκη της σοφίας και της θείας δίκης (άμεση αναφορά στον Μαγικό Αυλό του Mozart).
Όμως το έργο δεν σταματάει εδώ... O Weber ήταν και ένας πραγματικός θεατράνθρωπος. Από μικρός συνόδευε του γονείς που είχαν ένα μίκρο περιοδεύων θίασο θεάτρου και έτσι γνώρισε πάρα πολύ καλά τα του Θεάτρου και στη συγκεκριμένη όπερα, είχε ένα θέμα που εξάπτει την φαντασία. Φανταστικά σκηνικά που διαχρονικά μπορούν να προκαλούν την έμπνευση του σκηνοθέτη. Πραγματικά η πρεμιέρα ήταν πραγματικό υπερθέαμα για τα δεδομένα της εποχής
Δεν λείπουν φυσικά και τα εθνικά στοιχεία μια και η όπερα συνετέθη κατά την περίοδο των πολέμων των εθνών και ο Weber εξέφραζε και υποστήριξε την εθνική του ταυτότητα αλλά και την επανάσταση της αστικής τάξης. Η Πρεμιέρα δόθηκε στο Βερολίνο στο Βασιλικό Θέατρο. Επίσης αποσπάσματα της όπερας του, καθώς και αποσπάσματα από όπερες άλλων συνθέτων, ερμηνεύθηκαν σε μια συναυλία που διοργανώθηκε, προκειμένου να στηρίξουν την Ελληνική επανάσταση του 1821.
Την θεματολογία αυτού του αριστουργήματος την αντλεί από ένα «ρεαλιστικό παραμύθι» το οποίο είναι ταυτόχρονα ευγενές αλλά και με μια μοναδική λαϊκή ποιότητα (μην ξεχνάμε ότι στο έργο υπάρχουν πολλά έντονα λαϊκά στοιχεία του Γερμανικού έθνους). Το 1810 2 Γερμανοί συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας θα λέγαμε, εξέδωσαν ένα βιβλίο με ιστορίες φαντασμάτων γνωστό ως «Gespensterbuch”. Σε αυτό το βιβλίο υπήρχε μια ιστορία με τον τίτλο “Volkssage vom Freischütz” (ο θρύλος του Ελεύθερου Σκοπευτή). Η ιστορία έχει ρεαλιστικές βάσεις και στηρίζεται στη δίκη ενός νεαρού στην Βοημία του 1710 όπου ήταν να ανταλλάξει μαγικές δαιμονισμένες σφαίρες με έναν κυνηγό, την στιγμή που φαντάσματα, ξωτικά και πνεύματα της κολάσεως είχαν στήσει γλέντι.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Weber με αυτή την όπερα και την γενικότερη αισθητική της, ήταν ο πρόγονος του φιλμ νουάρ και των Θρίλερ, μια και ο ίδιος άντλησε το θέμα του από την φανταστική λογοτεχνία.
Αλλά ας δούμε συνοπτικά το έργο:
Πρώτη πράξη
Το σκηνικό διαδραματίζεται στην Βοημία μετά το τέλος του 30ετούς πολέμου. Ο Μαξ ένας δασοφύλακας του πρίγκηπα Οττοκαρ είναι ένας από τους καλύτερους σκοπευτές. Συναγωνίζεται στην σκοποβολή ένα χωρικό, τον Κίλιαν. O Μαξ είναι ερωτευμένος με την Αγάθη, κόρη του αρχιδασοφύλακα Κούνο, η οποία τον έχει αποδεχθεί και πρόκειται να την παντρευτεί και επίσης να διαδεχθεί τον πατέρα της στην θέση του Αρχιδασοφύλακα. Όμως έχει κακό και φθονερό ανταγωνισμό, ως επίδοξος γαμπρός και αρχιδασοφύλακας, τον Κασπάρ.
Ο Μάξ στον αγώνα σκοποβολής χάνει από τον χωρικό τον Κίλιαν, όπου δέχεται το χλεύη και την κοροϊδία του Κίλια αλλά και των χωρικών, οι οποίοι στήνουν ένα γαϊτανάκι όπου περιγελούν τον Μαξ. Υπέροχα γραμμένη και εκφραστική μουσική του Weber. Ο Μαξ γίνεται όλο και πιο αδέξιος τον τελευταίο καιρό και το σημάδι του δεν είναι τόσο καλό όσο ήταν. O φθονερός ανταγωνιστής του ο Κασπαρ, προσφέρεται να τον βοηθήσει, λέγοντας του για τις μαγικές σφαίρες που δεν χάνουν το σημάδι με τίποτα. Οι έξι από αυτές πετυχαίνουν με ακρίβεια τον στόχο τους. Ο Σάμιελ θα καθορίσει το που θα πάει η έβδομή σφαίρα. Ο Σάμιελ είναι ο «μαύρος κυνηγός», ο Σατανάς. Η 7 σφαίρα και το σημείο που θα καταλήξει ανήκουν στη βούληση του Σατανά. Η αμοιβή που ζητά ο Σάμιελ είναι ανθρώπινη ζωή που θα θυσιαστεί με την έβδομη σφαίρα. Ο Κασπάρ έχει πάρει ο ίδιος τις μαγικές σφαίρες. Επίσης γνωρίζει ότι με την έβδομη σφαίρα θα θυσιάσει την ζωή. Αν πείσει τον Μαξ να πάρει τις μαγικές σφαίρες , με την έβδομη θα σκοτωθεί η Αγάθη και αυτός θα σωθεί! Προκειμένου ο Κασπάρ να πείσει τον Μαξ για την αποτελεσματικότητα των μαγικών σφαιρών, του δίνει μια να δοκιμάσει. Ο Μαξ σημαδεύει ένα πουλί ψηλα στον Ουράνο, πυροβολεί στον ουρανό και ένας τεράστιος αετός πέφτει στο έδαφος. Ο Μαξ πείσθεικε και συμφωνούν να πάνε το βράδυ στην Χαράδρα του Λύκου. O Κάσπαρ μένει μόνος τους και τραγουδεί την Άρια της εκδίκησης
Δεύτερη Πράξη
Πρώτη σκηνή. Στο σπίτι της Αγάθης, η Αγάθη δέχεται επισκέψεις από έναν ερημίτη, ένα άγιο άνθρωπο (συμβολίζει πιθανότατα τον φύλακα άγγελο). Ο ερημίτης της προσφέρει λευκά τριαντάφυλλα και την προειδοποιεί για τον κίνδυνο. Το πορτραίτο ενός προγόνου πέφτει στην Αγάθη όπου παρολίγον να την σκοτώσει! Κακός οιωνός! Την γλίτωσε με ελαφρά τραύματα αλλά η Αγάθη συνεχίζει να ανησυχεί. Η παρέα της ξαδέρφης της που προσπαθεί να της φτιάξει το κέφι δεν αρκεί και ανησυχεί για τον Μαξ. Περιμένει να της φέρει θηράματα όπου θα την βοηθήσει να πάρει κουράγιο λίγο πριν την δοκιμασία. Ο Μαξ επιστρέφει. Αντί για τα Θηράματα που περίμενε η Αγαθή, της παρουσιάζει τον νεκρό αετό που σκότωσε με την μαγική σφαίρα. Η Αγάθη τρομάζει στην θέα του νεκρού αετού και αντί να νιώσει ανακούφιση αρχίζει και ανησυχεί περισσότερο.
[Εδώ υπάρχει μια παράδοση που εμπλέκεται ο Berlioz. Στην παραγωγή του έργου στο Παρίσι, κατά το συνήθειο της εποχής εκείνης στο Παρισί, έπρεπε να υπάρχει ένα μπαλέτο. O Berlioz πήρε ένα Rondeau για πιάνο που είχε συνθέσει ο Weber, ως δώρο για το γάμο με την γυναίκα του, με τον τίτλο Invitation to a dance, που στην ουσία περιγράφει μια ιστορία ενός νεαρού όπου ζητάει μια νέα κοπέλα να χορέψουν. Ο Berlioz τον ενορχήστρωσε υπό μορφή μπαλέτου και το έργο απέκτησε μια αυτόνομη επιτυχία. Η προσθήκη πολλές φορές είναι απαραίτητη γιατί η αλλαγή των σκηνικών εκείνη την εποχή από την πρώτη σκηνή στην δεύτερη ήταν χρονοβόρα.]
Δεύτερη σκηνή: H πιο ατμοσφαιρική και η πιο θρίλερ σκηνή της όπερα. Ο Κασπάρ έχει ένα δραματικό διάλογο με τον Σάμιελ σε μια μουντή ατμόσφαιρα. Αυτή την ατμόσφαιρα την ενισχύει η σκοτεινή μουσική που δημιουργείται από το τρέμολο των εγχόρδων και τις ιδιαίτερα χαμηλές νότες των κλαρινέτων. Ο Μαξ καταφθάνει και ξεκινά η ετοιμασία των σφαιρών. Πολλά ηχητικά εφέ ακούγονται πολλά από τα οποία συνοδεύει ή ακόμα μιμείται η ορχήστρα. Το κακό είναι στην έδρα και έρχεται η ώρα του. Ο Μάξ βλέπει ένα όνειρο: Η νεκρή μητέρα του και η Αγάθη τον προειδοποιούν για τον κίνδυνο!
Τρίτη Πράξη
1η σκηνή: Ημέρα των αγώνων. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται ο Μαξ κάτω από τις τέντες του πρίγκηπα. Εδώ ακούγεται το διάσημο χωρικό των κυνηγών για την χαρά που προσφέρει το κυνήγι. Ο Μαξ έχει χρησιμοποιήσει ήδη 3 μαγικές σφαίρες για να αποδείξει τις ικανότητές του, στον Πρίγκιπα Όττοκαρ. Όποτε χρησιμοποιεί απλές σφαίρες, αστοχεί. Τις 7 σφαίρες τις είχαν μοιραστεί. 4 είχες ο Κασπαρ 3 όπου τις 2 τις είχε χρησιμοποιήσει Ικετεύει τον Κάσπαρ να του δώσει την δικιά του σφαίρα, για να μην αναγκασθεί να χρησιμοποιήσει την 7η. Ο Κασπαρ αρνείται. Ο Κάσπαρ χρησιμοποιεί την δικιά του σφαίρα και σκοτώνει μια αλεπού. Ο Μάξ πρέπει να χρησιμοποιήσει την μοιραία 7η σφαίρα!
2η σκηνή: Εν τω μεταξύ η Αγάθη έχει δει στο ύπνο της ότι μεταμορφώνεται σε λευκό περιστέρι. Αυτό το λευκό περιστέρι πυροβολεί ο Μαξ και εκείνη πέφτει. Επανέρχεται στην αρχική της μορφή και βλέπει ένα αρπακτικό να σπαρταρά χτυπημένο. Ένας ακόμα οιωνός αλλά όχι ο μοναδικός. Όταν η Αγάθη ανοίγει το κουτί με τα νυφικά στέφανα, βρίσκει στέφανα για κηδεία. Οι παράνυφοι (οι οποίοι τραγουδούσαν τρομοκρατήθηκαν). Η Αγάθη διατηρεί την ψυχραιμία της και ζητά από τις παράνυφους να πλέξουν τα στέφανα του γάμου, με τα λευκά τριαντάφυλλα που της έφερε ο ερημίτης.
3η σκηνή: Στο δάσος όπου ξεκινάει η δοκιμασία του Μάξ. Ο πρίγκιπα δείχνει ένα λευκό περιστέρι και ζητάει από τον Μαξ να το πυροβολήσει. Η Αγάθη καταφθάνει τρέχοντας και του φωνάζει να μην πυροβολήσει γιατί το λευκό περιστέρι είναι η ίδια! Είναι αργά ο Μαξ πυροβόλησε και η Αγάθη αλλά και ο Κάσπαρ πέφτουν στο έδαφος. Δίπλα στην Αγάθη βρίσκεται ο Ερημίτης που είναι ο προστάτης της, ο φύλακας άγγελος της. Η Αγάθη τελικά ζεί ενώ ο Κάσπαρ πεθαίνει. Ο Σάμιελ έρχεται να πάρει την αμοιβή του, την ψυχή του Κάσπαρ.
Ο Μαξ εξομολογείται στον πρίγκηπα Οττοκαρ τα κρίμματα του. Ο πρίγκηπας εξοργισμένος διατάζει να εξοριστεί και να μην ξαναεμφανισθεί στην επικράτεια του. Έπειτα αλλάξει γνώμη και διακρίνονται την σοφία του ερημίτη, του δίνει την δυνατότητα να ορίσει ο ερημίτης την μοίρα του Μαξ. Η απόφαση του ερημίτη είναι να δείξει έλεος μια και η θεία δικαιοσύνη επετεύχθη. Ζητά να καταργηθεί το έθιμο της σκοποβολής και αυτό καταργείται. O πρίγκηπας τιμωρεί τον Μαξ με περιορισμό για ένα χρόνο, όπου μετά από αυτό το διάστημα μπορεί να παντρευτεί την Αγάθη.
Προτεινόμενες ηχογραφήσεις
1) Carlos Kleiber / Dresden Staatskappelen
Κορυφαία και αξεπέραστη ερμηνεία. Κατά την προσωπική μου γνώμη, είναι ότι καλύτερο μας έχει αφήσει ως κληρονομία αυτός ο μαέστρος, από τις λίγες ηχογραφήσεις και εμφανίσεις που έχει κάνει. O Ορχήστρας της Δρέσδης είναι εξαιρετική και άφταστη. Η ποιότητα που έχουν τα έγχορδα στην σκοτεινή σκηνή του Φαραγγιου λύκου είναι άλλο πράγμα και η δεξιοτεχνία που χειρίζεται ο Carlos Kleiber υψηλού επιπέδου. Στο κομμάτι της ερμηνείας των τραγουδιστών νομίζω ότι συμμετέχει ότι καλύτερο μπορούσε να υπάρξει ποτέ: Peter Schreier, Edith Matthis (!), Peter Schreier, Teo (από το Θεός) Adam μαζί με την εξαιρετική χορωδία της Λειψίας. ΑΞΕΠΕΡΑΣΤΟ από ολες τις μεριές. Θυμάμαι ότι επι εξάμηνο ανέμενα ο Βεργιάδης (νομίζω τότε) να το φέρει το βαρύτιμο βινύλιο. Ευτυχώς έχω και το CD στην πολύ καλή σειρά Originals και σε πολύ καλή τιμή διαθέσιμο.
2) Erich Kleiber/Kolner Radiofunk Sinfonie Orchestra.
Γιατί ο υιός ήταν τόσος καλός ερμηνευτής της όπερας; Μάλλον κληρονομικό χάρισμα! Η ερμηνεία του πατήρ Kleiber είναι υψηλού επιπέδου και διασώθηκε από το αρχείο της Γερμανικής Ραδιοφωνίας του Αμβούργου μια ζωντανή παράσταση. Πολύ καλή επεξεργασία για τα δεδομένα από τη Capriccio όπου μετά από σχετική αναζήτηση, "χτυπημένων" φίλων της μουσικής ακρόασης, το προκρίνουν σε σχέση με τις λοιπές επανεκδόσεις δισκογραφικών εταιριών προδιαγραφών "δια τα μπάζα". O υιός κέρδίζει σε 3 σημεία α) καλύτερης ηχητικής καταγραφής, β) ποιότητας ορχήστρας με ήχο εξαιρετικό, γ) τραγουδιστές σε πραγματική καλλιτεχνική και ερμηνευτική αιχμή. Η ποιότητα του πατρός αναμφισβήτητη όμως ειδικά στο χρώμα που επιτυγχάνει σε συνδυασμό με τις ανάλαφρες εναλλαγές στα τέμπι, όπου μοναδικά προδιαγράφει την ατμόσφαιρα. Πραγματικά εξαίρετη ερμηνεία.
3) Rafael Kubelik/Choir und Sinfonieorchester des Beyerisches Rundfunks
Ο Rafael Kubelik και οι Βαυαροί του ανήκουν στους μεγαλύτερους ερμηνευτές των έργων του Weber. Εκτός από τον ελεύθερο σκοπευτή ηχογράφησε και άλλες όπερες του Weber με την όπερα Oberon να ξεχωρίζει. Εμφανέστατη η αγάπη στο έργο με εξαιρετική ερμηνεία σε ορχήστρες και φωνές. Στα συν η πολύ καλή καταγραφή από την Decca.
Υπάρχουν επίσης πολλές άλλες ερμηνείες όπως την εξαιρετικά φιλότιμη και όμορφή και σπιρτόζα ερμηνεία του Colin Davis, του Jochum από το 1959 (ξεπερασμένη με τα δεδομένα Kleiber), πρόσφατη ηχογράφηση του Harnoncourt (έτσι και έτσι...) και επίσης μια ζωντανή ηχογράφηση του Bohm που είναι η μοναδική που θα ήθελα κάποια στιγμή να αποκτήσω και να ακούσω. Κανά-δυο ακόμα που άκουσα, ούτε καν θυμάμαι ποιες ήταν.
Αυτά! Για οποιαδήποτε λάθη (ανθρώπινα) φταίει το γεγονός το ότι γράφτηκε "με μιας" η μικρή παρουσίαση ενός πραγματικά μεγάλου έργου.
Αντιπροσωπευτικότερο έργο του είναι ο «Ελεύθερος Σκοπευτής» (Der Freischütz). Ο Weber σε αυτό το έργο, σκοπεύει ελεύθερα και στην μουσική με την ποικιλία των μουσικών ειδών που μας εκθέτει. Εκτεταμένες άριες που απαιτούν υψηλή δεξιότητα, υπέροχα χορωδιακά, εισάγει πρώτος πριν τον Βάγκνερ τα μοτίβα. Έτσι έχουμε το τραγούδι των χωρικών που γελούν, το τραγούδι του κρασιού, το τραγούδι των παράνυφων και το περίφημο χορωδιακό των κυνηγών. Υπάρχει επίσης Γερμανικός χορός (landler) άλλα και μιά άρια που θυμίζει πολωνέζα. Υπέροχα επίσης ορχηστρικά μέρη όπως η μουσική στην Χαράδρα του Λύκου, τόσο ατμοσφαιρική και μεταμοντέρνα. Δεν είναι τυχαίο που ο Wagner, o Berlioz και ο Mahler, τον λάτρευαν και στην κυριολεξία, στηρίχθηκαν στην τέχνη του και έχτισαν την δικιά τους τέχνη. Αλλά πιστεύω ότι και μεταγενέστεροι συνθέτες όπως ο Prokofiev αλλά και οι κινηματογραφικοί συνθέτες δανείστηκαν στοιχεία. Για παράδειγμα, η μουσική του Bernard Hermann από το Ψυχώ ή τον Πολίτη Κέην έχει δανεισμένα πολλά στοιχεία από τον Weber.
Τα ορχηστρικά μέρη είναι τόσο τέλεια και αντιστοιχεί σε κάθε όργανο μια κατάσταση ή ένα πρόσωπο (κάτι που εξέλιξε μετέπειτα o Wagner στις όπερες του), Έτσι ο ήχος του κόρνου συμβολίζει το κυνήγι όπως επίσης την λαχτάρα και την ελπίδα. Το κλαρινέτο (αγαπημένο όργανο του συνθέτη, διάσημα και τα κονσέρτα που έχει συνθέσει) συνδέεται με τον πρωταγωνιστή τον κυνηγό-δασοφύλακα Μαξ. Η προσευχή της Αγαθής (αγαπημένης του Μαξ) συνοδεύεται με ένα τσέλο όπου παίζει μια λεπτεπίλεπτη καβατίνα. Το φλάουτο είναι ο λόγος του σοφού ερημίτη, ανθρώπου του Θείου, που με την μελωδική του γραμμή αναπαριστά την νίκη της σοφίας και της θείας δίκης (άμεση αναφορά στον Μαγικό Αυλό του Mozart).
Όμως το έργο δεν σταματάει εδώ... O Weber ήταν και ένας πραγματικός θεατράνθρωπος. Από μικρός συνόδευε του γονείς που είχαν ένα μίκρο περιοδεύων θίασο θεάτρου και έτσι γνώρισε πάρα πολύ καλά τα του Θεάτρου και στη συγκεκριμένη όπερα, είχε ένα θέμα που εξάπτει την φαντασία. Φανταστικά σκηνικά που διαχρονικά μπορούν να προκαλούν την έμπνευση του σκηνοθέτη. Πραγματικά η πρεμιέρα ήταν πραγματικό υπερθέαμα για τα δεδομένα της εποχής
Δεν λείπουν φυσικά και τα εθνικά στοιχεία μια και η όπερα συνετέθη κατά την περίοδο των πολέμων των εθνών και ο Weber εξέφραζε και υποστήριξε την εθνική του ταυτότητα αλλά και την επανάσταση της αστικής τάξης. Η Πρεμιέρα δόθηκε στο Βερολίνο στο Βασιλικό Θέατρο. Επίσης αποσπάσματα της όπερας του, καθώς και αποσπάσματα από όπερες άλλων συνθέτων, ερμηνεύθηκαν σε μια συναυλία που διοργανώθηκε, προκειμένου να στηρίξουν την Ελληνική επανάσταση του 1821.
Την θεματολογία αυτού του αριστουργήματος την αντλεί από ένα «ρεαλιστικό παραμύθι» το οποίο είναι ταυτόχρονα ευγενές αλλά και με μια μοναδική λαϊκή ποιότητα (μην ξεχνάμε ότι στο έργο υπάρχουν πολλά έντονα λαϊκά στοιχεία του Γερμανικού έθνους). Το 1810 2 Γερμανοί συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας θα λέγαμε, εξέδωσαν ένα βιβλίο με ιστορίες φαντασμάτων γνωστό ως «Gespensterbuch”. Σε αυτό το βιβλίο υπήρχε μια ιστορία με τον τίτλο “Volkssage vom Freischütz” (ο θρύλος του Ελεύθερου Σκοπευτή). Η ιστορία έχει ρεαλιστικές βάσεις και στηρίζεται στη δίκη ενός νεαρού στην Βοημία του 1710 όπου ήταν να ανταλλάξει μαγικές δαιμονισμένες σφαίρες με έναν κυνηγό, την στιγμή που φαντάσματα, ξωτικά και πνεύματα της κολάσεως είχαν στήσει γλέντι.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Weber με αυτή την όπερα και την γενικότερη αισθητική της, ήταν ο πρόγονος του φιλμ νουάρ και των Θρίλερ, μια και ο ίδιος άντλησε το θέμα του από την φανταστική λογοτεχνία.
Αλλά ας δούμε συνοπτικά το έργο:
Πρώτη πράξη
Το σκηνικό διαδραματίζεται στην Βοημία μετά το τέλος του 30ετούς πολέμου. Ο Μαξ ένας δασοφύλακας του πρίγκηπα Οττοκαρ είναι ένας από τους καλύτερους σκοπευτές. Συναγωνίζεται στην σκοποβολή ένα χωρικό, τον Κίλιαν. O Μαξ είναι ερωτευμένος με την Αγάθη, κόρη του αρχιδασοφύλακα Κούνο, η οποία τον έχει αποδεχθεί και πρόκειται να την παντρευτεί και επίσης να διαδεχθεί τον πατέρα της στην θέση του Αρχιδασοφύλακα. Όμως έχει κακό και φθονερό ανταγωνισμό, ως επίδοξος γαμπρός και αρχιδασοφύλακας, τον Κασπάρ.
Ο Μάξ στον αγώνα σκοποβολής χάνει από τον χωρικό τον Κίλιαν, όπου δέχεται το χλεύη και την κοροϊδία του Κίλια αλλά και των χωρικών, οι οποίοι στήνουν ένα γαϊτανάκι όπου περιγελούν τον Μαξ. Υπέροχα γραμμένη και εκφραστική μουσική του Weber. Ο Μαξ γίνεται όλο και πιο αδέξιος τον τελευταίο καιρό και το σημάδι του δεν είναι τόσο καλό όσο ήταν. O φθονερός ανταγωνιστής του ο Κασπαρ, προσφέρεται να τον βοηθήσει, λέγοντας του για τις μαγικές σφαίρες που δεν χάνουν το σημάδι με τίποτα. Οι έξι από αυτές πετυχαίνουν με ακρίβεια τον στόχο τους. Ο Σάμιελ θα καθορίσει το που θα πάει η έβδομή σφαίρα. Ο Σάμιελ είναι ο «μαύρος κυνηγός», ο Σατανάς. Η 7 σφαίρα και το σημείο που θα καταλήξει ανήκουν στη βούληση του Σατανά. Η αμοιβή που ζητά ο Σάμιελ είναι ανθρώπινη ζωή που θα θυσιαστεί με την έβδομη σφαίρα. Ο Κασπάρ έχει πάρει ο ίδιος τις μαγικές σφαίρες. Επίσης γνωρίζει ότι με την έβδομη σφαίρα θα θυσιάσει την ζωή. Αν πείσει τον Μαξ να πάρει τις μαγικές σφαίρες , με την έβδομη θα σκοτωθεί η Αγάθη και αυτός θα σωθεί! Προκειμένου ο Κασπάρ να πείσει τον Μαξ για την αποτελεσματικότητα των μαγικών σφαιρών, του δίνει μια να δοκιμάσει. Ο Μαξ σημαδεύει ένα πουλί ψηλα στον Ουράνο, πυροβολεί στον ουρανό και ένας τεράστιος αετός πέφτει στο έδαφος. Ο Μαξ πείσθεικε και συμφωνούν να πάνε το βράδυ στην Χαράδρα του Λύκου. O Κάσπαρ μένει μόνος τους και τραγουδεί την Άρια της εκδίκησης
Δεύτερη Πράξη
Πρώτη σκηνή. Στο σπίτι της Αγάθης, η Αγάθη δέχεται επισκέψεις από έναν ερημίτη, ένα άγιο άνθρωπο (συμβολίζει πιθανότατα τον φύλακα άγγελο). Ο ερημίτης της προσφέρει λευκά τριαντάφυλλα και την προειδοποιεί για τον κίνδυνο. Το πορτραίτο ενός προγόνου πέφτει στην Αγάθη όπου παρολίγον να την σκοτώσει! Κακός οιωνός! Την γλίτωσε με ελαφρά τραύματα αλλά η Αγάθη συνεχίζει να ανησυχεί. Η παρέα της ξαδέρφης της που προσπαθεί να της φτιάξει το κέφι δεν αρκεί και ανησυχεί για τον Μαξ. Περιμένει να της φέρει θηράματα όπου θα την βοηθήσει να πάρει κουράγιο λίγο πριν την δοκιμασία. Ο Μαξ επιστρέφει. Αντί για τα Θηράματα που περίμενε η Αγαθή, της παρουσιάζει τον νεκρό αετό που σκότωσε με την μαγική σφαίρα. Η Αγάθη τρομάζει στην θέα του νεκρού αετού και αντί να νιώσει ανακούφιση αρχίζει και ανησυχεί περισσότερο.
[Εδώ υπάρχει μια παράδοση που εμπλέκεται ο Berlioz. Στην παραγωγή του έργου στο Παρίσι, κατά το συνήθειο της εποχής εκείνης στο Παρισί, έπρεπε να υπάρχει ένα μπαλέτο. O Berlioz πήρε ένα Rondeau για πιάνο που είχε συνθέσει ο Weber, ως δώρο για το γάμο με την γυναίκα του, με τον τίτλο Invitation to a dance, που στην ουσία περιγράφει μια ιστορία ενός νεαρού όπου ζητάει μια νέα κοπέλα να χορέψουν. Ο Berlioz τον ενορχήστρωσε υπό μορφή μπαλέτου και το έργο απέκτησε μια αυτόνομη επιτυχία. Η προσθήκη πολλές φορές είναι απαραίτητη γιατί η αλλαγή των σκηνικών εκείνη την εποχή από την πρώτη σκηνή στην δεύτερη ήταν χρονοβόρα.]
Δεύτερη σκηνή: H πιο ατμοσφαιρική και η πιο θρίλερ σκηνή της όπερα. Ο Κασπάρ έχει ένα δραματικό διάλογο με τον Σάμιελ σε μια μουντή ατμόσφαιρα. Αυτή την ατμόσφαιρα την ενισχύει η σκοτεινή μουσική που δημιουργείται από το τρέμολο των εγχόρδων και τις ιδιαίτερα χαμηλές νότες των κλαρινέτων. Ο Μαξ καταφθάνει και ξεκινά η ετοιμασία των σφαιρών. Πολλά ηχητικά εφέ ακούγονται πολλά από τα οποία συνοδεύει ή ακόμα μιμείται η ορχήστρα. Το κακό είναι στην έδρα και έρχεται η ώρα του. Ο Μάξ βλέπει ένα όνειρο: Η νεκρή μητέρα του και η Αγάθη τον προειδοποιούν για τον κίνδυνο!
Τρίτη Πράξη
1η σκηνή: Ημέρα των αγώνων. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται ο Μαξ κάτω από τις τέντες του πρίγκηπα. Εδώ ακούγεται το διάσημο χωρικό των κυνηγών για την χαρά που προσφέρει το κυνήγι. Ο Μαξ έχει χρησιμοποιήσει ήδη 3 μαγικές σφαίρες για να αποδείξει τις ικανότητές του, στον Πρίγκιπα Όττοκαρ. Όποτε χρησιμοποιεί απλές σφαίρες, αστοχεί. Τις 7 σφαίρες τις είχαν μοιραστεί. 4 είχες ο Κασπαρ 3 όπου τις 2 τις είχε χρησιμοποιήσει Ικετεύει τον Κάσπαρ να του δώσει την δικιά του σφαίρα, για να μην αναγκασθεί να χρησιμοποιήσει την 7η. Ο Κασπαρ αρνείται. Ο Κάσπαρ χρησιμοποιεί την δικιά του σφαίρα και σκοτώνει μια αλεπού. Ο Μάξ πρέπει να χρησιμοποιήσει την μοιραία 7η σφαίρα!
2η σκηνή: Εν τω μεταξύ η Αγάθη έχει δει στο ύπνο της ότι μεταμορφώνεται σε λευκό περιστέρι. Αυτό το λευκό περιστέρι πυροβολεί ο Μαξ και εκείνη πέφτει. Επανέρχεται στην αρχική της μορφή και βλέπει ένα αρπακτικό να σπαρταρά χτυπημένο. Ένας ακόμα οιωνός αλλά όχι ο μοναδικός. Όταν η Αγάθη ανοίγει το κουτί με τα νυφικά στέφανα, βρίσκει στέφανα για κηδεία. Οι παράνυφοι (οι οποίοι τραγουδούσαν τρομοκρατήθηκαν). Η Αγάθη διατηρεί την ψυχραιμία της και ζητά από τις παράνυφους να πλέξουν τα στέφανα του γάμου, με τα λευκά τριαντάφυλλα που της έφερε ο ερημίτης.
3η σκηνή: Στο δάσος όπου ξεκινάει η δοκιμασία του Μάξ. Ο πρίγκιπα δείχνει ένα λευκό περιστέρι και ζητάει από τον Μαξ να το πυροβολήσει. Η Αγάθη καταφθάνει τρέχοντας και του φωνάζει να μην πυροβολήσει γιατί το λευκό περιστέρι είναι η ίδια! Είναι αργά ο Μαξ πυροβόλησε και η Αγάθη αλλά και ο Κάσπαρ πέφτουν στο έδαφος. Δίπλα στην Αγάθη βρίσκεται ο Ερημίτης που είναι ο προστάτης της, ο φύλακας άγγελος της. Η Αγάθη τελικά ζεί ενώ ο Κάσπαρ πεθαίνει. Ο Σάμιελ έρχεται να πάρει την αμοιβή του, την ψυχή του Κάσπαρ.
Ο Μαξ εξομολογείται στον πρίγκηπα Οττοκαρ τα κρίμματα του. Ο πρίγκηπας εξοργισμένος διατάζει να εξοριστεί και να μην ξαναεμφανισθεί στην επικράτεια του. Έπειτα αλλάξει γνώμη και διακρίνονται την σοφία του ερημίτη, του δίνει την δυνατότητα να ορίσει ο ερημίτης την μοίρα του Μαξ. Η απόφαση του ερημίτη είναι να δείξει έλεος μια και η θεία δικαιοσύνη επετεύχθη. Ζητά να καταργηθεί το έθιμο της σκοποβολής και αυτό καταργείται. O πρίγκηπας τιμωρεί τον Μαξ με περιορισμό για ένα χρόνο, όπου μετά από αυτό το διάστημα μπορεί να παντρευτεί την Αγάθη.
Προτεινόμενες ηχογραφήσεις
1) Carlos Kleiber / Dresden Staatskappelen
Κορυφαία και αξεπέραστη ερμηνεία. Κατά την προσωπική μου γνώμη, είναι ότι καλύτερο μας έχει αφήσει ως κληρονομία αυτός ο μαέστρος, από τις λίγες ηχογραφήσεις και εμφανίσεις που έχει κάνει. O Ορχήστρας της Δρέσδης είναι εξαιρετική και άφταστη. Η ποιότητα που έχουν τα έγχορδα στην σκοτεινή σκηνή του Φαραγγιου λύκου είναι άλλο πράγμα και η δεξιοτεχνία που χειρίζεται ο Carlos Kleiber υψηλού επιπέδου. Στο κομμάτι της ερμηνείας των τραγουδιστών νομίζω ότι συμμετέχει ότι καλύτερο μπορούσε να υπάρξει ποτέ: Peter Schreier, Edith Matthis (!), Peter Schreier, Teo (από το Θεός) Adam μαζί με την εξαιρετική χορωδία της Λειψίας. ΑΞΕΠΕΡΑΣΤΟ από ολες τις μεριές. Θυμάμαι ότι επι εξάμηνο ανέμενα ο Βεργιάδης (νομίζω τότε) να το φέρει το βαρύτιμο βινύλιο. Ευτυχώς έχω και το CD στην πολύ καλή σειρά Originals και σε πολύ καλή τιμή διαθέσιμο.
2) Erich Kleiber/Kolner Radiofunk Sinfonie Orchestra.
Γιατί ο υιός ήταν τόσος καλός ερμηνευτής της όπερας; Μάλλον κληρονομικό χάρισμα! Η ερμηνεία του πατήρ Kleiber είναι υψηλού επιπέδου και διασώθηκε από το αρχείο της Γερμανικής Ραδιοφωνίας του Αμβούργου μια ζωντανή παράσταση. Πολύ καλή επεξεργασία για τα δεδομένα από τη Capriccio όπου μετά από σχετική αναζήτηση, "χτυπημένων" φίλων της μουσικής ακρόασης, το προκρίνουν σε σχέση με τις λοιπές επανεκδόσεις δισκογραφικών εταιριών προδιαγραφών "δια τα μπάζα". O υιός κέρδίζει σε 3 σημεία α) καλύτερης ηχητικής καταγραφής, β) ποιότητας ορχήστρας με ήχο εξαιρετικό, γ) τραγουδιστές σε πραγματική καλλιτεχνική και ερμηνευτική αιχμή. Η ποιότητα του πατρός αναμφισβήτητη όμως ειδικά στο χρώμα που επιτυγχάνει σε συνδυασμό με τις ανάλαφρες εναλλαγές στα τέμπι, όπου μοναδικά προδιαγράφει την ατμόσφαιρα. Πραγματικά εξαίρετη ερμηνεία.
3) Rafael Kubelik/Choir und Sinfonieorchester des Beyerisches Rundfunks
Ο Rafael Kubelik και οι Βαυαροί του ανήκουν στους μεγαλύτερους ερμηνευτές των έργων του Weber. Εκτός από τον ελεύθερο σκοπευτή ηχογράφησε και άλλες όπερες του Weber με την όπερα Oberon να ξεχωρίζει. Εμφανέστατη η αγάπη στο έργο με εξαιρετική ερμηνεία σε ορχήστρες και φωνές. Στα συν η πολύ καλή καταγραφή από την Decca.
Υπάρχουν επίσης πολλές άλλες ερμηνείες όπως την εξαιρετικά φιλότιμη και όμορφή και σπιρτόζα ερμηνεία του Colin Davis, του Jochum από το 1959 (ξεπερασμένη με τα δεδομένα Kleiber), πρόσφατη ηχογράφηση του Harnoncourt (έτσι και έτσι...) και επίσης μια ζωντανή ηχογράφηση του Bohm που είναι η μοναδική που θα ήθελα κάποια στιγμή να αποκτήσω και να ακούσω. Κανά-δυο ακόμα που άκουσα, ούτε καν θυμάμαι ποιες ήταν.
Αυτά! Για οποιαδήποτε λάθη (ανθρώπινα) φταίει το γεγονός το ότι γράφτηκε "με μιας" η μικρή παρουσίαση ενός πραγματικά μεγάλου έργου.
