Mozart string viola quintets
Αντίθετα ο Mozart συνέθεσε 6 κουιντέτα εγχόρδων που το πέμπτο όργανο ήταν η δεύτερη βιόλα (ή έξι μαζί με την Μικρή Νυκτερινή Μουσική για κουαρτέτο και διπλό μπάσο).
Αλλά γιατί ο Mozart ασχολήθηκε με το κουιντέτο;.
Σκόπευε να αποτελέσουν συμπλήρωμα των Πρωσικών κουαρτέτων (1789-1790);.
Σκόπευε σε μια θέση, όπως αυτή που πήρε ο συνθέτης και βιρτουόζος τσελίστας Boccherini στην αυλή του βασιλιά της Πρωσίας Frederick William II;. Ο Μέγας Φρειδερίκος ήταν φιλόμουσος και ερασιτέχνης τσελίστας. Μια θέση στην αυλή του θα εξασφάλιζε την αναζητούμενη από τον Mozart οικονομική σταθερότητα.
Πίστευε ότι η δεύτερη βιόλα με τον βελούδινο ήχο της που τόσο αγαπούσε, θα του επέτρεπε να διευρύνει τις εκφραστικές δυνατότητες της μουσικής δωματίου;.
Μάλλον όλα αυτά ισχύουν αλλά έχουν δευτερεύουσα σημασία. Αυτό που είναι σημαντικό είναι τα ίδια τα έργα, είναι η μουσική που μας άφησε.
Στα κουιντέτα του Mozart κανένα όργανο δεν κυριαρχεί πάνω στα άλλα. Οι πέντε μουσικοί διαλέγονται σε απολύτως ισότιμη σχέση. Ακόμα τις στιγμές που επιδεικνύουν την βιρτουοζιτέ στα solo τους το κάνουν χωρίς να επιδιώκουν την αυτοπροβολή. Το πρώτο βιολί ηγείται του συνόλου και η πρώτη βιόλα οδηγεί την δεύτερη βιόλα και το τσέλο.
Κατά χρονολογική σειρά τα έργα είναι
το Κ.174 του 1773
το Κ.406 του 1782
το Κ.515 τον Απρίλιο του 1787
το Κ.516 τον Μάιο του 1787
το Κ.593 του 1790
το Κ.614 του 1791
Δεδομένου ότι ο Mozart γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1756 και πέθανε τον Δεκέμβριο του 1791. Τα κουιντέτα, εκτός από το πρώτο, που είναι ένα νεανικό έργο, αποτελούν καρπό της πλέον γόνιμης αλλά και πυρετώδους συνθετικής δραστηριότητας των τελευταίων 5 ετών της ζωής του.
Κ.174
(1.Allegromoderato 2.Adagio 3.Menuetto ma allegretto –Trio 4.Allegro)
Το νεανικό κουιντέτο Κ.174 γράφτηκε σε ηλικία 17 ετών, αμέσως μετά την επιστροφή του Mozart από την τελευταία του επίσκεψη στην Ιταλία. Στα αυτιά του ηχούσε η μουσική των κουιντέτων του Boccherini και Sammartini αλλά και το κουιντέτο του νεότερου αδελφού του Haydn, Michael*. Το έργο αυτό δεν αποτελεί τον προάγγελο των επόμενων κουιντέτων, αλλά δείχνει έναν προικισμένο συνθέτη του style gallant γεμάτο μουσικές ιδέες, χάρη, κομψότητα και γοητεία.
*Ο Mozart διατηρούσε δεσμούς και με τους δύο αδελφούς Haydn. Ο Michael ήταν σημαντικός συνθέτης και φίλος του Mozart. Δεν έγινε τόσο γνωστός όπως ο αδελφός του γιατί τα έργα του δεν δημοσιεύτηκαν αλλά κυκλοφορούσαν χειρόγραφα από μοναστήρι σε μοναστήρι. Το 1783 μάλιστα ο Michael αρώστησε και δεν προλάβαινε να παραδώσει έξι duos για βιολί και βιόλα παραγγελία του αρχιεπισκόπου. Ο αρχιεπίσκοπος δεν καταλάβαινε από ασθένειες αποφάσισε να του κόψει τον μισθό για να επιταχύνει την αποθεραπεία του. Τότε ο Mozart συνέθεσε δύο από τα duos που έλειπαν, το KV423 και 424 και τα παραχώρησε στον φίλο του. Ο Mozart αργότερα διαπίστωσε ότι δεν είχε προοπτικές στο Salzburg και το 1781 διέκοψε την επαφή του με τον επίσκοπο.
Αρχιεπίσκοπος του Salzburg ήταν ο Hieronymus von Colloredo. Άνθρωπος ευφυής και δραστήριος. Εκτός από Γερμανικά και Λατινικά γνώριζε Γαλλικά, Ιταλικά και Τσεχικά, έπαιζε βιολί και αγαπούσε την μουσική. Ταυτόχρονα ήταν άνθρωπος οικονομικά σφιχτός, χειριστικός, σκληρός με τους άλλους αλλά και με τον εαυτό του. Ο Mozart είχε αφιερώσει στην ανιψιά του επισκόπου Antonia Grafin Lutzow το 8ο κονσέρτο για πιάνο. Έκανε μαθήματα βιολιού και στον αδελφό της. Η οικογένεια Graf είχε την μεγαλύτερη ιδιωτική συλλογή ζωγραφικής σε ολόκληρη την μοναρχία, καλούσαν στο ανάκτορό τους τον Goethe κλπ. Σήμερα απόγονοι της οικογένειας διεκδικούν την επιστροφή του πίνακα του Vermeer «Η ζωγραφική», η αξία του οποίου ανέρχεται σε πολλά εκατομμύρια ευρώ.
Κ.406
(1.Alegro 2.Andante 3.Menuetto in Canone-Trio al Rovescio 4.Allegro)
Το κουιντέτο Κ. 406 σε C minor σύμφωνα με μια επιστολή του Mozart στον πατέρα του είναι η διασκευή και επεξεργασία της σερενάτας Κ.308 για πνευστά που είχε συνθέσει πέντε χρόνια νωρίτερα. Ο Mozart εκτιμούσε το έργο αυτό ιδιαίτερα για αυτό και το διάλεξε προκειμένου να το μεταγράψει.
Το έργο στην αρχική του μορφή παίζονταν από δύο όμποε, δύο κλαρινέτα, δύο φαγκότα και δύο κόρνα. Αν δεν γνωρίζαμε ότι πρόκειται για μεταγραφή θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί ότι το έργο πρωτογράφτηκε για κουιντέτο εγχόρδων. Ο λόγος της μεταγραφής ήταν μάλλον οικονομικός. Ένα έργο για έγχορδα θα μπορούσε ευκολότερα να πουληθεί γιατί παίζονταν και από φιλόμουσους ερασιτέχνες. Τον Απρίλιο του 1788 μάλιστα προσπάθησε να το πουλήσει μαζί με δύο ακόμα κουιντέτα αλλά χωρίς επιτυχία. Την εποχή εκείνη αντιμετώπιζε έντονο οικονομικό πρόβλημα λόγω της γενικότερης οικονομικής στενότητας που ήταν επακόλουθο του πολέμου. Αντίθετα με ότι πιστεύεται ο Mozart δεν ήταν πτωχός. Ζούσε όμως μια ζωή πολυέξοδη με μεγάλο σπίτι, υπηρετικό προσωπικό, χαρτιά, μπιλιάρδο με στοίχημα κλπ. Σε σημερινές τιμές υπολογίζεται ότι εισέπραττε από τις συναυλίες και τα ιδιωτικά μαθήματα περίπου 125.000 ευρώ τον χρόνο.
Επειδή η περεταίρω συγκριτική ανάλυση των ικανοτήτων των Mozart και Mendelssohn στο μπιλιάρδο είναι εκτός θέματος επανέρχομαι στην μουσική.
Στο πρώτο μέρος όλα τα όργανα σε ταυτοφωνία παρουσιάζουν χωρίς εισαγωγή ένα πρώτο σοβαρό έως πένθιμο μουσικό θέμα. Αμέσως ακολουθούν τέσσερα μικρά γρήγορα μουσικά μοτίβα και μετά από μια μουσική γέφυρα το βιολί παρουσιάζει ένα δεύτερο μουσικό θέμα, μια μελωδία εξαιρετικής ομορφιάς. Η παρουσίαση τελειώνει με ένα τρίτο μουσικό θέμα πιο έντονο και ρυθμικό που κυριαρχείται από ένα πιο γρήγορο τέμπο. Πάρα πολύ μουσική σε πολύ λίγη ώρα.
Την ένταση του Allegro έρχεται να ησυχάσει ένα ήρεμο Adante. Η διάθεση τώρα είναι ποιητική και η μουσική γεμάτη λυρισμό. Ένα από τα πιο όμορφα μέρη του έργου.
Το Menuetto και σε ακόμη πιο έντονο βαθμό το Trio in Reverse αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα της πολυφωνικής γραφής του Mozart. Η έλλειψη ταυτοφωνίας προσθέτει πολυπλοκότητα παρουσιάζοντας την μελωδία στην αρχική και στην ανεστραμμένη της μορφή. Παρά την πολυπλοκότητα της μορφής, η μουσική όχι μόνο συνεχίζει να ρέει απόλυτα φυσικά και ανεμπόδιστα αλλά γίνεται ακόμα πιο εκφραστική. Η διάθεση δεν είναι η χαρακτηριστική χορευτική διάθεση ενός Menuetto, αλλά σκοτεινή και πένθιμη όπως αυτή του πρώτου μέρους.
Αξίζουν όμως λίγες γενικότερες παρατηρήσεις πάνω στην εκπληκτική χρήση του counterpoint από τον Mozart. Ο δάσκαλος ήταν ο Bach. Όλοι τον είχαν μελετήσει και αντίγραφα των έργων του βρέθηκαν στις βιβλιοθήκες όλων των μεγάλων συνθετών. Ο Mozart είχε μελετήσει ενδελεχώς το καλώς συγκερασμένο κλειδοκύμβαλο.
Η χρήση όμως που κάνει ο Mozart είναι τελείως διαφορετική από την χρήση που κάνει ο Bach, χωρίς να υπολείπεται σε μαστοριά. Ο Mozart δεν γράφει φούγκες και η αντιστικτική γραφή του δεν διαρκεί, όπως γίνεται στον Bach, αλλά έρχεται και φεύγει. Ο Mozart συνήθιζε να χρησιμοποιεί το counterpoint μαζί με την μελωδία σαν το ακομπανιαμέντο της, είτε για να μας καταπλήξει διαψεύδοντας την προσδοκία μας πάνω στην εξέλιξη μιας μελωδίας, είτε για να προσδώσει στην μουσική του μια δραματική χροιά.
Το Allegro του τελευταίου μέρους είναι ένα μάλλον απλό θέμα που δομείται σε έξι επτά παραλλαγές. Η διαδοχή των παραλλαγών δείχνει μια θαυμαστή αισθητική ισορροπία και οργάνωση. Η διάθεση είναι γενικά χαρούμενη αλλά υπάρχουν και στιγμές όπως μια συνομιλία του βιολιού με το τσέλο στην προτελευταία παραλλαγή που η ατμόσφαιρα σκοτεινιάζει. Η τελευταία παραλλαγή έρχεται για να διαλύσει την σκοτεινιά και το έργο τελειώνει φωτεινά με την θριαμβευτική φανφάρα της λήξης.
Τι να πρωτοθαυμάσεις. Το πλήθος των μουσικών θεμάτων και την ομορφιά τους, την ποίηση του Adante, την ιδιοφυή χρήση της αντιστιτικής γραφής του Trio al Rovescio ή την ιδιοφυή οργάνωση των παραλλαγών του Finale. Το κείμενο είναι φτωχό καλύτερα να ακούσεις την μουσική.
Κ.515
(1. Allegro2.Menuetto, Allegretto3.Andante4.Allegro)
Στις αρχές Απριλίου του 1788 μπορούσε να διαβάσει κανείς στην εφημερίδα της Βιέννης Wiener Zeitung μια ανακοίνωση.
Διατίθενται τρία όμορφα και σωστά γραμμένα κουιντέτα. Τιμή 4 δουκάτα και 18 φιορίνια.
Επρόκειτο για το Κ.406, το Κ.515 και το Κ.516. Το Κ.406 είδαμε ότι δεν ήταν νέο αλλά αποτελούσε την μεταγραφή προηγούμενης σύνθεσης για πνευστά (Κ.388).
Το κουιντέτο Κ.515 ολοκληρώθηκε στις 19 Απριλίου του 1787 ανάμεσα στον Figaro και στον Don Giovanni. Η χρονολογική τοποθέτηση του έργου έχει σημασία για την κατανόηση της στιλιστικής και ποιοτικής πλευράς (ας πούμε ύστερος Mozart) αλλά και εξήγηση κάποιων θεματικών αναλογιών με τον Figaro.
Στο κουιντέτο αυτό αποδεικνύεται ότι η επιλογή της δεύτερης βιόλας ήταν μια καθαρά μουσική επιλογή. Ο Mozart εντυπωσιαζόταν από την πυκνότερη δομή του ήχου της και από τον σκοτεινότερο ηχόχρωμα της σε σχέση με τον ήχο του βιολιού.
Το πέμπτο λοιπόν όργανο προσθέτει στο κουαρτέτο μεγαλύτερο αρμονικό πλούτο αλλά και νέες τις δυνατότητες στην ενορχήστρωση. Πράγματι το κουιντέτο αυτό συνδυάζει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο την οικειότητα του έργου δωματίου με τον όγκο της συμφωνίας. Το σημαντικότερο όμως από όλα είναι ότι πρόκειται για μια μεγαλειώδη σύλληψη έκφρασης λεπτών συναισθημάτων, σπάνιας αίσθησης της αναλογίας και πάνω από όλα αστείρευτου μελωδικού πλούτου.
Το πρώτο μέρος ανοίγει με το τσέλο να ξεκινά από τις χαμηλές νότες ανεβαίνοντας arpeggio (χωριστά νότα-νότα) με την πυγμή και την μεγαλοπρέπεια του ηχητικού του όγκου και το πρώτο βιολί να του απαντά με την χάρη και πλαστικότητα του δικού του ήχου τρεις φορές. Μετά μια σιωπή πάλι το ίδιο παιχνίδι ερωτοαπαντήσεων, το ίδιο μοτίβο αλλά και αλλιώτικο. Αλλιώτικο γιατί το τώρα παρουσιάζεται σε ελάσσονα με το βιολί να είναι αυτό που παίζει arpeggio. Με άλλα λόγια ένα αρμονικό θαύμα που κάνει μουσική που ήδη είχε ακουστεί να κρατάει μια απίστευτη φρεσκάδα.
Μετά μια καινούργια έκπληξη. Επανάληψη της μουσικής σε άλλο, σε «λάθος» κλειδί με το βιολί να παίζει το πρώτο θέμα στο «σωστό» κλειδί.
Το δεύτερο θέμα, όχι τόσο χαρακτηριστικό όπως το πρώτο θυμίζει το εναρκτήριο μοτίβο από τον Figaro. Πρωτοεμφανίζεται από το βιολί ώσπου να το πάρουν οι βιόλες με τα βιολιά πιο πάνω να συνεχίζουν με ένα θέμα μικρό και πικάντικο.
Όλο το πρώτο μέρος είναι γεμάτο αρμονικές εκπλήξεις και ανατροπές. Όργανα που ανταλλάσουν το μουσικό τους μοτίβο. Συνδυασμοί θεμάτων με μετατροπή του ενός θέματος σε ελάσσονα για να ενισχύσει και να προσδώσει μεγαλύτερη λάμψη στο άλλο θέμα που παρουσιάζεται σε μείζονα. Επανάληψη θεμάτων σε συμπίεση αν ο όρος είναι σωστός (ίδια μουσική φράση με άλλα μέτρα) για να αποκτήσουν μεγαλύτερη ζωντάνια. Πάντα όμως και πάνω από όλα η αδιατάρακτη συνέχεια της μουσικής ακόμα και τις στιγμές που γίνεται πολύπλοκη.
Σε πρώτη ανάγνωση θαυμάζεις τον αστείρευτο πλούτο και ομορφιά των μουσικών θεμάτων. Αν και αυτό είναι υπεραρκετό μπορείς προχωρώντας σε δεύτερο επίπεδο να θαυμάσεις την μουσική μαστοριά.
Το Μενουέτο ξεκινά με μια λυρική μελωδία με αβέβαιη τονικότητα από τις βιόλες και τα βιολιά. Η μουσική είναι τρυφερή και εύθραυστη με συνδυασμούς μοτίβων και αρμονικούς χρωματισμούς γεμάτους συναίσθημα που σου κόβουν την ανάσα.
Το τρίτο μέρος είναι από τις πιο εμπνευσμένες μουσικές στιγμές του συνθέτη.
Η βιόλα παροτρύνε το βιολί και το πείθει να ανταποκριθεί στο κάλεσμά της ξεκινώντας μαζί του έναν οικείο διάλογο που χαρακτηρίζει όλο το τρίτο μέρος. Στο δεύτερο μοτίβο το βιολί παίρνει τα ηνία παρουσιάζοντας μια μελωδία σαν το τραγούδι μιας επουράνιας ευτυχίας και ηρεμίας. Η οργάνωση του μέρους είναι παραπλανητικά απλή για να κάνει ακόμα πιο έντονη την συναισθηματική εμπλοκή του ακροατή.
Το Finale είναι ευχάριστο, γρήγορο, ρυθμικό, ζωντανό. Μια έκφραση ανείπωτης χαράς.
Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα έργα μουσικής δωματίου.
Πρόκειται για ένα έργο που όπως έγραψε και ο Einstein είναι «at once godlike and childlike».
Κ.516
(1. Allegro 2.Menuetto and Trio. Allegretto 3.Adagio ma non troppo 4.Adagio 5.Allegro)
16 Μαΐου 1787 ήταν έτοιμο το περί ου ο λόγος κουιντέτο μόλις ένα μήνα μετά το Κ.515. Τον Ιούλιο του επόμενου έτους η συμφωνία Νο 40 επίσης σε ελάσσονα και δύο εβδομάδες μετά η συμφωνία του Διός Νο41. Τέσσερα σημαντικά έργα σε πολύ λίγο χρόνο και ανάμεσά τους δύο έργα σε ελάσσονα, για να μην αναφέρουμε και τον Don Giovani. Παραγωγικός οργασμός με αριστουργήματα σε κάθε μουσικό είδος με το οποίο καταπιάνονταν.
Το έργο αυτό μαζί με την συμφωνία Νο 40* αποτελούν δύο από τα πιο προσωπικά, τα πιο παθιασμένα και τα πιο εξομολογητικά έργα του συνθέτη. Είναι ένα κουιντέτο που στα τέσσερα από τα πέντε μέρη του είναι βυθισμένο σε μια θλίψη που δεν επιδέχεται παρηγοριά. Ένα έργο που αναρωτιέται για το πρόβλημα της ύπαρξης και επιθυμεί να δώσει μια καλλιτεχνική απάντηση.
Το πρώτο μέρος ανοίγει με το πρώτο λυπημένο θέμα να παίζεται από δύο ομάδες οργάνων από τρία όργανα η κάθε μια με την πρώτη βιόλα να παίζει μαζί τα βιολιά αλλά και να συμμετέχει στην απάντηση των μπάσων. Απάντηση που επιμηκύνεται με την εμπλοκή των βιολιών. Το δεύτερο μουσικό θέμα που εισάγεται αμέσως μετά το πρώτο εντείνει την απελπισία. Ακολουθεί η ανάπτυξη και η ανακεφαλαίωση με περιορισμένη αλλά εξαίρετη χρήση της αντιστιτικής γραφής, ώσπου το πρώτο μέρος να κλείσει σε απόλυτη μελαγχολία.
Το μενουέτο δεν διαθέτει κάποια ρυθμική μελωδία που θα παρέπεμπε σε χορό. Το μουσικό θέμα διακόπτεται από δυνατές και βίαιες δοξαριές. Για μια στιγμή στο μέσο του μέρους μια μουσική αχτίδα φωτός και παρηγοριάς πριν η βαριά διάθεση επιστρέψει κλείνοντας το δεύτερο μέρος.
Ίσως το adagio ma non troppo να είναι η πιο όμορφη στιγμή όλου του έργου. Το πρώτο θέμα είναι μια όμορφη απλή μελωδία σαν προσευχή με μουσικά θραύσματα που παραπέμπουν στην εναρκτήρια μελωδία. Το δεύτερο θέμα δραματικό με το βιολί να αρχίζει και η βιόλα να καταλήγει. Ένα τρίτο θέμα επιχειρεί να φωτίσει κάπως το τοπίο με μια courant αλλά δεν φθάνει να αλλάξει το κλίμα.
Το τέταρτο θέμα Adagio αποτελεί μια μικρή εισαγωγή στο τελευταίο μέρος. Αν και θα περίμενες η ατμόσφαιρα να ελαφρύνει συμβαίνει το αντίθετο. Το βιολί παίζει με πάθος μια αργή μελωδία και το τσέλο συνοδεύει πιτσικάτο.
Φτάσαμε λοιπόν στο φινάλε ένα ξέγνοιαστο και χαρωπό allegro. Ένας χορευτικός ρυθμός σε μορφή rondo που κάποτε-κάποτε διακόπτεται για να ξαναρχίσει. Μια απελευθέρωση από ότι είχε προηγηθεί αλλά και ένα απρόσμενο τέλος για τον ακροατή.
Αυτό λοιπόν το φινάλε αποτελεί την καλλιτεχνική λύση που διάλεξε ο Mozart για να τελειώσει ένα από τα πιο υπαρξιακά του έργα. Ο σύγχρονος ακροατής, αν καταφέρει να δραπετεύσει από την ομορφιά της μουσικής του φινάλε, θα διαπιστώσει ότι ο Mozart δεν απαντάει στο φιλοσοφικό ερώτημα της ύπαρξης. Αυτός που απάντησε πρώτος σε αυτό το ερώτημα ήταν ο Beethoven. Αυτός που γνώριζε τα βάθη της απελπισίας όταν αναρωτήθηκε muss es sein ? (πρέπει να είναι έτσι
απάντησε Ja es muss sein (ναι έτσι πρέπει να είναι) στο κουαρτέτο Νο 16 op. 135 τέταρτο μέρος.Πρέπει όμως να υπολογίσει κανείς ότι το κουιντέτο του Mozart απέχει από το κουαρτέτο του Beethoven 39 χρόνια. Την εποχή του Mozart οι ιδέες του διαφωτισμού και της αστικής τάξης δεν είχαν ακόμη επηρεάσει την τέχνη. Οι ευγενείς την έβλεπαν σαν διασκέδαση χωρίς ενδιαφέρον για τα συναισθήματα των καλλιτεχνών. Ακόμη, όπως σωστά μου σημείωσε ο φίλος geovar σε μια συζήτηση, ο Mozart ήταν μόλις 31 ετών και η ψυχοσύνθεση του ήταν διαμετρικά αντίθετη από αυτήν του Beethoven. Ποιος άραγε να μπορούσε να πει τι θα γινόταν αν ζούσε περισσότερο;. Αυτές οι σκέψεις δεν αποσκοπούν σε αντιπαράθεση των δύο συνθετών ούτε με εμποδίζουν να θαυμάζω το απλόχερο δώρο του Mozart. Ένα δώρο που συγκαταλέγεται στα καλλιτεχνικά θαύματα και που όπως συμβαίνει με τα θαύματα δεν είναι δυνατόν να εξηγηθεί. Άλλωστε το δάκτυλο του Mozart ακούμπησε πολλές φορές το δάκτυλο του Θεού όπως με τις άριες των κονσέρτων του**.
* Ευχαριστώ τον Κ.Λυμπερόπουλο για την παρουσίαση της συμφωνίας με μια οπτική που δεν είχα φανταστεί. Επίσης τον ευχαριστώ για την παρουσίαση της φαντασίας KV 475 για πιάνο. Και τα δύο έργα είναι συγγενικά με το παρόν κουιντέτο.
** Ευχαριστώ τον Brucknerian για την παρουσίαση σε βίντεο της άριας Laudate Dominum από το έργο K.321 Vesperae de Dominica. Το έχω με την Kiri Te Kanawa αλλά η Popp που παρουσίασες μου άρεσε περισσότερο.
Κ.593
(1. Largeto- Allegro 2. Adagio 3.Menuetto and trio. allergetto 4. Allegro)
Το έργο αυτό ολοκληρώθηκε ένα χρόνο μετά το Cosi fan tutte έξι μήνες μετά την ολοκλήρωση των Πρωσικών κουαρτέτων και ένα χρόνο πριν τον θάνατό του.
Το Largeto είναι μια συνομιλία ανάμεσα στο τσέλο και τα υπόλοιπα όργανα. Η μουσική εκφράζει αβεβαιότητα και ερωτηματικά. Το allegro που ακολουθεί αρχίζει με τις νότες να παίζονται Staccato. Ο ρυθμός του είναι εμβατηριακός και ο χαρακτήρας του ρωμαλέος.
Ένα δεύτερο μουσικό θέμα έρχεται να λειτουργήσει σαν αντίθεση του πρώτου. Αυτό δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια παραλλαγή της πρώτης μελωδίας σε ζωηρή μορφή σε μορφή κανόνα*. Με τον τρόπο αυτό η μουσική δίνει μια εντύπωση πολυφωνίας αφού το δεύτερο βιολί και η βιόλα ξεκινούν αργότερα και τρέχουν πίσω από το πρώτο βιολί και την βιόλα. Ένα ακόμα παράδειγμα της μαστορικής τέχνης του Mozart και του τρόπου που κατορθώνει να προάγει την εξέλιξη του κομματιού διατηρώντας την μουσική του συνέχεια.
*Κανόνας είναι η μουσική σύνθεση με τις ίδιες μελωδίες να ξεκινούν σε διαφορετικό χρόνο .
Για να ακούσετε ότι περιγράφεται στην τελευταία παράγραφο μπορείτε πρακτικά να κάνετε τα εξής Ακούστε στην έναρξη του έργου την πρώτη απάντηση των εγχόρδων στο τσέλο. Διάρκεια από 0-0.17. Ακολούθως ακούστε το σημείο που εισάγεται το δεύτερο θέμα μεταξύ 1.56-2.09 και θα διαπιστώσετε ότι πρόκειται για το ίδιο μουσικό θέμα που όμως ακούγεται σαν κάτι καινούργιο σαν κάτι φρέσκο.
Το adagio είναι ίσως από τα πιο όμορφα μέρη του έργου. Το πρώτο θέμα του έχει απαλό και ευαίσθητο χαρακτήρα. Το δεύτερο θέμα ξεκινάει με το ένα υπέροχο παθιασμένο τραγούδι από το βιολί και την συνοδεία των υπολοίπων με συνεχή tremolo. Ακούγοντας τον αρμονικό πλούτο που ξεδιπλώνουν οι δύο μελωδίες στην ανάπτυξη τους σκέφθηκα ότι μέχρι τώρα ήμουν φειδωλός στον χαρακτηρισμό λυρικός.
Το Menuetto είναι ζωντανό, ρυθμικό γεμάτο χιούμορ. Τα όργανα κεφάτα πετάν το ένα στο άλλο την ίδια μελωδία. Ένα γρήγορο aperggio ( κάθε νότα μόνη της στην σειρά) που απαντάται από μια λυρική φράση ενώ από πίσω οι υπόλοιποι συνοδεύουν με επαναλαμβανόμενα pizzicato.
Το βιολί εισάγει μια ζωηρή σπιρτόζικη, γρήγορη μελωδία που αποτελεί το κύριο μουσικό θέμα του Finale. Η μουσική είναι δομημένη σε μορφή rondo αλλά μέσα του παρεμβάλλονται όλο και πιο συχνά κομμάτια που αποτελούν παραλλαγές του πρώτου μέρους ώσπου να πάρουν δεσπόζουσα θέση και το rondo να ολοκληρωθεί.
Το έργο αυτό όπως και το επόμενο πιστεύεται ότι ήταν παραγγελία ενός πλούσιου εμπόρου και εξαίρετου ερασιτέχνη βιολιστή του Johann Tost. Ο Tost είχε παίξει βιολί σε ορχήστρα του Haydn. Σε αυτόν ήταν αφιερωμένα και το Op. 54,55 και 64 από τα κουαρτέτα του Haydn.
Κ.614
(1. Allegrodi molto 2. Andante3.Menuetto and trio 4. Allegro)
Το τελευταίο έργο δωματίου του Mozart. Η διάθεση του είναι χαρούμενη και ξέγνοιαστη. Για τον λόγο αυτό η μουσική θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί πιο επιφανειακή από τα αδέλφια του αν δεν υπήρχε ένα περίφημο andante και ένα αξιαγάπητο finale.
Ανοίγει με τις δύο βιόλες να παίζουν ένα χαρούμενο, ακτινοβόλο θέμα και τα βιολιά με τρίλιες να αποκρίνονται με περισσή κοκεταρία. Ο Mozart συνεχίζει με την αντιστιτική διερεύνηση* του πρώτου θέματος πριν παρουσιάσει το δεύτερο θέμα. Το δεύτερο θέμα είναι μια λυρική μελωδία από το πρώτο βιολί και το τσέλο που λειτουργεί σαν μια μικρή ανάπαυλα πριν η έντονη συζήτηση με τις τρίλιες, τα arpeggio του πρώτου βιολιού, την φανφάρα και κάποιες θυμωμένες παρενθέσεις του τσέλου επανέλθουν επαναφέροντας την ζωντάνια στο πρώτο μέρος.
* I consider counterpoint as the only means through which the attention of the composer is concentrated on purely musical questions.
Stravinsky 1924.
Το Andante είναι από τα πιο όμορφες αργές κινήσεις όλης της σειράς των κουιντέτων. Θυμίζει την ρομάντζα από την μικρή νυκτερινή μουσική , θυμίζει* την άρια του Belmonde (Wenn der Freunde Trȁnen fliessen) από την Απαγωγή από το Σαράι. Ένα μουσικό θέμα και μετά τέσσερεις παραλλαγές του που επανέρχονται και χρωματίζουν την μουσική με όμορφες, εκφραστικές εικόνες με έντονο το άρωμα του ρομαντισμού.
*Και αν πάλι δεν την θυμίζει δεν πειράζει. Ακούστε την, είναι υπέροχη.
Το Menuetto είναι ένας χορός. Μια μελωδία που εύκολα την συγκρατείς, μια μελωδία φιλική.
Στο Finale η μουσική ρέει ορμητική, εύθυμη, απολαυστική, γεμάτη ζωή και χιούμορ. Αυτό τo Finale είναι η αντανάκλαση της προσωπικότητας του συνθέτη. Είναι ο ίδιος ο Mozart.
Ακροάσεις
Το πρώτο μέρος του Κ.516 δεν το έχω ακούσει από καμία άλλη εκτέλεση τόσο εκφραστικά.
2) Grumiaux Trio - Αrpad Gérecz - Max Lesueur. Kουιντέτα Κ.515 και Κ.516. Τα δύο πιο δημοφιλή κουιντέτα σε πολύ καλή εκτέλεση. O Βέλγος βιολιστής Grumiaux έχει κάνει πολύ και καλό Mozart.
3) Amadeus Quartet – δεύτερη βιόλα Cecil Aronowitz. Κουιντέτα Κ. 516 Κ.593. Το πρώτο μέρος του δραματικού Κ.516 όλο χαρά! Απίστευτο. Καμία σχέση με το πνεύμα του έργου. Στο Κ.593 πολύ καλοί.
