Ο Richard Strauss είναι ένας τεράστιος συνθέτης. Έγραψε μουσική σε όλες τις μορφές που μπορεί να φανταστεί κανείς και είχε ένα απίστευτο όσο και πολύπλοκο μουσικό ταλέντο και ήταν ένας μάστορας πολύπλοκων μελωδιών. Το τελευταίο τον κάνει πολλές φορές δυσπρόσιτο σε αρκετούς και σε άλλους γοητευτικό και ξεχωριστό. Ανήκω στην δεύτερη κατηγορία και μπορώ να πω ότι ο συγκεκριμένος συνθέτης με συναρπάζει με την μουσική του έκφραση, που αν μη τι άλλο είναι προκλητική πάντα (θετικά ή αρνητικά).
Είναι γνωστός κυρίως για τα συμφωνικά του ποιήματα και τις όπερες του, αλλά το έργο του τελικά είναι τεράστιο και εν πολλοίς άγνωστο. Μάλιστα ο μαέστρος Christian Thielemann σε μια σειρά συναυλιών που κάνει αυτή την εποχή, μας αποκαλύπτει μια σειρά από λιγότερα γνωστά έργα του Richard Strauss, τα οποία είναι 1ης τάξης μουσικές δημιουργίες, συναυλίες βάλσαμο στον απάνθρωπο υπερΜαλερισμό της εποχής (τουλάχιστο για αυτούς που μπορούν να το αντιληφθούν) όπου η μουσική δημιουργία και ερμηνεία έχει περάσει στα όρια της αηδίας – είμαι σίγουρος ότι και οι δημιουργοί δεν θα το ήθελαν αυτό.
Αφήνοντας κατά μέρος τα της εποχής (όπως τα βλέπω εγώ of-course) θα ήθελα να γράψω δυο λογάκια για ένα συμφωνικό του ποίημα. Ein Heldenleben ο τίτλος – Η Ζωή ενός ήρωα. Αλλά πως μπορούμε να αντιληφθούμε την έννοια της λέξης του ήρωα; Ο Ηρωισμός παρουσιάστηκε από τον Beethoven με την περίφημη Ηρωική του συμφωνία. Ήρωας είναι ένας άνθρωπος, με σπουδαία κατορθώματα και επιτεύγματα, για τα οποία έχει γίνει δημοφιλής και έχει αποκτήσει την φήμη. Αυτό θα μπορούσε ίσως να είναι η ερμηνεία ενός λεξικού (και για να πούμε την αλήθεια ο ήρως και ο ηρωισμός κατα Μπετόβεν πήγε πολύ παραπέρα τόσο στην Ηρωική του, όσο και στον Προμηθέα). Οι πράξεις του έχουν ευρείας διάδοσης, αυτό είναι το συστατικό στοιχείο που ξεχωρίζει τον ήρωα.
Όμως από την άλλη, όλοι μας γνωρίζουμε, όλοι μας έχουμε δώσει αγώνες, μάχες, έχουμε κατακτήσεις, είμαστε ήρωες. Καθημερινά στον πιο απλό άνθρωπο μπορείς να βρεις έναν ήρωα. Το μόνο που μας λείπει είναι η ευρεία αναγνώριση. Είναι η προσωπικοί και διαπροσωπικοί μας ηρωισμοί. Θα μπορούσαμε να πούμε για τους μικρούς ήρωες της καθημερινότητας, τους ήρωες σε προσωπικό επίπεδο, της πραγματική ζωής και όχι του μύθου που ο ηρωισμός δεν θα δοξαστεί ούτε θα αναγνωρισθεί πότε. Αυτό ήταν και ενα συστατικό στοιχείο ενός οπερετικου κινήματος, αυτό του Βερισμού, μεταξύ άλλως.
Το έργο του Richard Strauss σε μια τέτοια διάσταση αντιμετωπίζει τον ήρωα και τον ηρωισμό. Τις προσωπικές μάχες που πρέπει να δώσει ο καθένας μας, για να επιβιώσει και να προχωρήσει. Ο συνθέτης εκθέτει τον εαυτό μέσω της τέχνης του και τον παρουσιάζει ως ήρωα! Εγωιστικό ίσως να μας φανεί εξ' αρχής αλλά υπό την διάσταση του προσωπικού ήρωα, που όλοι έχουμε μέσα μας τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Το συμφωνικό ποίημα συνετέθη σε μια περίοδο όπου ο συνθέτης είχε να αντιμετωπίσει μια σειρά από σημαντικό προβλήματα. Είχε προσβληθεί από μια σημαντική ασθένεια, όπου επί 9 μήνες έδινε μάχη για να επιβιώσει και τελικά τα κατάφερε. Σε επαγγελματικό και καλλιτεχνικό επίπεδο γνώρισε την μεγαλύτερη αποτυχία της ζωής του, την 1η του όπερα τον Guntram (σημ: στις προετοιμασίες αυτής της όπερας γνώριζε και γυναίκα του την Pauline). Παράλληλα περνούσε και την κρίση της μέσης ηλικίας. Δεν ήταν πια το Wunderkind (παιδί – θαύμα) που ¨πουλούσε¨, ήταν μεγάλος και αυτό το θέμα έπρεπε να το αντιμετωπίσει ανάλογα. Επομένως ήταν σε απόγνωση και έπρεπε να βρει κάποια λύση. Εδώ βρίσκεται και η αφετηρία της σύνθεσης της “Ζωής ενός ήρωα”. Χρειάζονται ηρωικές προσπάθειες για προχωρήσει.
O Richard Strauss σκέφτηκε πολύ απλά. Είπε στο εαυτό του: “Ποιο είναι το δυνατό μου σημείο μέχρι σήμερα; Τα Συμφωνικά ποιήματα (τεράστια επιτυχία είχαν ο Ζαρατούστρα και ο Ώλεν Σπήγκελ). Θα συνθέσω ένα συμφωνικό ποίημα με θέμα αυτά που έχω να αντιμετωπίσω, τα οποία απαιτούν ένα “ήρωα” για να αντεπεξέλθω και θα εκθέσω τον εαυτό μου. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1898, γνώρισε τεράστια επιτυχία και έφερε τον Richard Strauss πίσω στις επιτυχίες. Προσωπικά πιστεύω ότι απετέλεσε και το καλλιτεχνικό του “αποκούμπι”. Είχε πολλά ακόμα να μας δώσει (λίγο αργότερα θα προκαλούσε με την Σαλώμη και την Ηλέκτρα και άλλα έργα που θα “προκαλούσαν”). Πιστεύω ότι το “Ein Heldenleben” αποτέλεσε κατά την διάρκεια της ζωής τους και της καλλιτεχνικής του υπόσταση, ένα στήριγμα για να προχωρήσει. Μπόρεσε και πάλεψε με τους δαίμονες του, τους φόβους του, τους αποδέχτηκε, τους αναγνώρισε και προχώρησε.
Το έργο αφιερώθηκε στον μαέστρο Wilhelm Mengelberg και την ορχήστρα του, την Concertgebouw του Άμστερνταμ. Πρεμιέρα έδωσε ο ίδιος ο συνθέτης στην Φρανκφούρτη, το 1899.
Το συμφωνικό ποίημα έχει 6 μέρη και όπως όλα τα συμφωνικά ποιήματα είναι περιγραφική μουσική. Ας προσεγγίσουμε αυτά τα μέρη εν συντομία (αναλυτικά μπορούν να προκύψουν μόνο την ακρόαση και η μουσική είναι περίπλοκη και περιπλεκόμενη.)
1. Ο Ήρωας: Σε όλο το έργο ο Strauss χρησιμοποιεί την Βαγκνερική τεχνική των leitmotif προκειμένου να περιγράψει, τις πτυχές του χαρακτήρα του ήρωα και όλων των άλλων καταστάσεων και στοιχείων. Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε leitmotif που παρουσιάζουν τον ήρωα ως ονειροπόλο και σκεπτικιστή, ως εραστή και σύντροφο, ακόμα και ως τσαρλατάνο γελωτοποιό που προσπαθεί να ικανοποιήσει το κοινό. Παρουσιάζεται ακόμα και ως αλτρουϊστής ή και ψεύτης. Το συναρπαστικό σε αυτό το μέρος είναι ο Strauss καταφέρνει όλα αυτά να τα συνδυάσει και να παρουσιάσει την ίδια στιγμή, σε πολυσύνθετο και περίπλοκο μελωδικό μείγμα που μπορεί να ενθουσιάσει πολλούς ή και να ζαλίσει άλλους (εξαρτάται σε πια κατηγορία ανήκει ο καθείς όπως προείπα για την προσέγγιση της μουσικής του Strauss). Ένα μέρος αδιάκοπο, πρόκληση για την ορχήστρα. Ξαφνικά οι τρομπέτες δίνουν ένα σινιάλο και ακολουθεί μια μεγάλη παύση που θα μας οδηγήσει στο δεύτερο μέρος.
2. Οι αντίπαλοι του ήρωα: Σε αυτό το σημείο ο Strauss παρουσιάζει τους αντιπάλους τους. Πολλοί έχουν πει ότι με αυτό το μέρος παρουσιάζει του κριτικούς ως αντιπάλους του. Αυτό είναι μια μονοδιάστατη ερμηνεία. Ο ίδιος ο Strauss κάποια στιγμή εξομολογήθηκε ότι οι αντίπαλοι είναι οι κάθε λογοίς Φαρισαίοι που υπάρχουν στην ζωή μας και την πολεμούν. Δεν είναι μόνοι οι κριτικοί, είναι όλοι αυτοί που μας φθονούν και μας πολεμούν αναίτια.Ακούμε τα μπάσα βιολιά, τις τούμπες Βάγκνερ και τα ξύλινα πνευστά να σκιαγραφούν αυτές τις φιγούρες. Μια από αυτές πάντα θα μας φοβίζει περισσότερο. Είναι αλήθεια ότι από τους αντιπάλους μας, κάποιους φοβόμαστε περισσότερο. Ποιος να ήταν αυτός; Πολλοί είπαν ότι ο Strauss υπονοούσε έναν αυστηρό κριτικό της εποχής, ξύλινο που απέρριπτε κάθε τι καινούργιο, οποιαδήποτε νέα προσπάθεια.
3. H σύντροφός του Ήρωα: Σε αυτό το μέρος του ποιήματος ο Richard Strauss χτίζει το μουσικό πορτραίτο της γυναίκας του. Μια τρυφερή μελωδία μας δίνει το βιολί όπου εκφράζει την ομορφιά της συντρόφου. Παράλληλα ως προς την δομή του, το μέρος αυτό φαίνεται να είναι το πιο οπερετικό. Για τον Strauss ήταν μητέρα, σύζυγος, μούσα, γενικός κουμανταδόρος κ.λπ. Έτσι ακούμε μουσικά μοτίβα όπου παρουσιάζεται παιχνιδιάρα, να φλερτάρει μαζί του και φυσικά σε κάποια μοτίβα παρουσιάζεται σκληρή, απαιτητική και απότομη μαζί του και γκρινιάρα σε τέτοιο σημείο που να αναρωτιέσαι αν τελικά είναι ή όχι με τον ήρωα ή αν είναι; Τα γυμνάσια που κάνει στον ήρωα για να τον έχει σε ετοιμότητα γιατί σε συγκεκριμένες δύσκολες στιγμές είναι δίπλα του συμπονετική, ενθαρρυντική και παρηγορητική. Σε κάποια σημεία εκθέτει και τον ερωτισμό μεταξύ τους αλλά, για να πούμε την αλήθεια, περισσότερα για αυτό το θέμα μας είπε στον Ιππότη του Ρόδου. Το μέρος τελειώνει με μια ορχηστρική πανδαισία όπου παρουσιάζει την δύναμη της σχέσης τους. Η πραγματική συντροφικότητα. Και ενώ παρουσιάζεται η δύναμη της δεσμών αγάπης και έρωτα που έχουν οι δυο τους, ακούγονται κάποιοι απόηχοι τρομπετισμοί. O Strauss συστήνει να χρησιμοποιηθούν τρομπέτες εκτός σκηνής. Είναι το σημείο όπου μας εισάγει στο επόμενο μέρος
4. Το πεδίο μάχης του Ήρωα: Το μέρος αυτό είναι το πιο επικό, το πιο πολεμοχαρές και θορυβώδες.Την εποχή της σύνθεσης ήταν κάτι πρωτοφανές και αρκετά θορυβώδες. Ο Ήρωας καλά εκπαιδευμένος αντιστέκεται και πολεμά με όλες τις δυνάμεις τις ορδές των αντιπάλων, όπου δέχεται κατά μέτωπον επίθεση. Όμως παρά την προσπάθεια του, φαίνεται να μην τα καταφέρνει. Οι αντίπαλοι είναι πολλοί και δυνατοί. Είναι σχεδόν έτοιμος να καταρρεύσει, να ισοπεδωθεί... αλλά σε μια στιγμή... έρχεται βοήθεια. Ακούγονται θέματα από το προηγούμενο μέρος... η σύντροφος του Ήρωα είναι δίπλα του... μαζί του και οργανώνει μια γενική αντίσταση και αντεπίθεση... Ο ήρωας ανακτά τις δυνάμεις τους και αντεπιτίθεται πιο δυνατός από ποτέ. Στο τέλος τα καταφέρνουν... Προσωπικά δεν ξέρω αν βγήκαν νικητές (πολλοί πιστεύουν ότι η νίκη ήρθε), αλλά στην μάχη στάθηκαν όρθιοι και επιβίωσαν. Αυτό φυσικά μπορεί να θεωρηθεί και νίκη αλλά νομίζω ότι απόλυτη νίκη δεν ήρθε. Σε αυτό το μέρος νομίζω ότι στους αντιπάλους του συμπεριλαμβάνεται και ο θάνατος. Αυτός δεν νικιέται. Απλά αποφεύγεται. Η απειλή θανάτου από την αρρώστιας με την οποία πολεμούσε επί 9 μήνες. Ο ίδιος εξομολογήθηκε ότι χωρίς την συμπαράσταση και την φροντίδα της γυναίκας του, ποτέ δεν θα τα κατάφερνε. Επίσης εξομολογήθηκε ότι ο πραγματικός ήρωας στην ζωή του, ήταν η γυναίκα του και όχι ο ίδιος. Στο τέλος του μέρους εντοπίζουν τα τραύματα που προέκυψαν από την μάχη. Άραγε θα γιατρευτούν; Τα σημάδια που θα μείνουν θα μας εμποδίσουν να προχωρήσουμε; Σε αυτό το σημείο ο ήρωας θα πρέπει να κάνει μια ανασκόπηση και αυτοκριτική για το ότι έχει συμβεί, προκειμένου να δει πως θα προχωρήσει στο μέλλον.
5. Τα έργα του Ήρωα την περίοδο Ειρήνης: Έδω ο συνθέτης φέρνει θέματα από προηγούμενα έργα του, δημιουργίες πριν έρθουν οι μεγάλες δυσκολίες, τα οποία είχαν επιτυχία και τα επαναξιολογεί. Έτσι ακούμε θέματα από τα προηγούμενα συμφωνικά του ποιήματα όπως: Τάδε έφη Ζαρατούστρα, Μάκβεθ και τα φαιδρά καμώματα του Τηλ Ωλενσπήγκελ. Οι επιτυχίες της μέχρι τότε ζωής του συνθέτε μέσα από τις οποίες προσπαθεί να επαναπροσδιορισθεί και να προχωρήσει. Τις επεξεργάζεται και τις αλλάζει για να επαναπροσδιορίσει εκ νέου τον εαυτό του. Εδώ κάνει κάτι που λίγοι συνθέτες έχουν τολμήσει. Κάνει την αυτοκριτική αλλά όχι με όρους αυτοκαταστροφής. Αυτό το πράγμα θέλει πολύ κουράγιο και είναι πάρα, πάρα πολύ δύσκολο. Μέσα από αυτή την διαδικασία οδηγούμαστε στο τελευταίο μέρος.
6. H Ολοκλήρωση του ήρωα και η αποχώρηση από τον κόσμο: Η αυτοκριτική ολοκληρώθηκε. Ο ήρωας πάντα θα φοβάται τους αντιπάλους του όπως και είναι σίγουρος ότι η σύντροφος του θα είναι πάντα δίπλα να τον παρηγορεί και να το προσέχει. Αντιλαμβάνεται την ματαιότητα των πάντων. Η ολοκλήρωση και η αποχώρηση του σε αυτό το σημείο δεν έχει να κάνει με το τέλος, με το θάνατο. Έχει να κάνει με την αποδοχή των δαιμόνων και των αγώνων που πρέπει να δίνει μέχρι το τέλος της ζωής του. Και πράγματι αυτό συνέβηκε. Παρόλα αυτά ο Strauss έγραψε 2 φόρες το τελευταίο μέρος με ελάχιστες αλλαγές. Στο πρώτο μέρος μας αφήνει πιο ξεκάθαρα την αντίληψη της αποδοχής των αγώνων μέχρι το τέλος μας ενώ η τελική εκδοχή μας δίνει την αίσθηση του ηρωικού τέλους. Anyway αυτό δεν είναι και πολύ ξεκάθαρο, για να είμαι ειλικρινής, η τελική εκδοχή είναι αυτή που συνήθως ερμηνεύεται και αυτή που τυπώθηκε. Η αρχική υπάρχει μόνο ως χειρόγραφη και είναι στην διάθεση του αρχείου της ορχήστρας Dresden Staatsakappelen με την οποία ο Strauss είχε μια δημιουργικότατη συνεργασία. Πρόσφατα ο Fabio Luigi με την Dresden Staatskappelen την ηχογράφησε.
Κάπως έτσι αντιλαμβάνομαι αυτό το έργο, κομμάτι της περιπλοκής μουσικής δημιουργίας του Richard Strauss. Εντυπωσιακή μουσική, σύνθετη και μεγαλοφυής. Αν θα μπορούσαμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα, ηθικό δίδαγμα όπως θα λέγαμε, θα μπορούσε να είναι το εξής: Θα πρέπει πάντα να είμαστε ο εαυτός μας κυρίως απέναντι στον εαυτό μας, να προσπαθούμε για τα πάντα με όλες τις δυνάμεις μας και όλα τα μέσα που διαθέτουμε και να μην αφήσουμε κανέναν μπάσταρδο να φανεί εμπόδιο στην ζωή μας, όπως εμείς θέλουμε να την δημιουργήσουμε. Αυτή φυσικά είναι και η “Ζωή ενός Ήρωα”.
Αυτά. Κάποια στιγμή θα προχωρήσω και σε προσωπικές προτεινόμενες και προτιμώμενες ηχογραφήσεις
ΥΓ1: Για την μία κακιά και απρεπή λέξη, ελπίζω να με δικαιολογήσετε. Εξάλλου ο Δημοκηδής διέπραξε πολύ χειρότερα.
ΥΓ2: Ξέρω, ξέρω... Άλλο ήταν να γενεί και άλλο ήρθε. Ψοφάω να ακούσω σχόλια και πειράγματα από τους γνωστούς συμμορίτες και για αυτό.
YΓ3: Mahler is banned (for now). Viva Richard Strauss
ΥΓ4: Γιατί είμαι σίγουρος ότι τα υστερόγραφα θα προκαλέσουν περισσότερο από το κανονικό κείμενο;
ΥΓ5: Άλλο υστερόγραφο δεν έχει.
Είναι γνωστός κυρίως για τα συμφωνικά του ποιήματα και τις όπερες του, αλλά το έργο του τελικά είναι τεράστιο και εν πολλοίς άγνωστο. Μάλιστα ο μαέστρος Christian Thielemann σε μια σειρά συναυλιών που κάνει αυτή την εποχή, μας αποκαλύπτει μια σειρά από λιγότερα γνωστά έργα του Richard Strauss, τα οποία είναι 1ης τάξης μουσικές δημιουργίες, συναυλίες βάλσαμο στον απάνθρωπο υπερΜαλερισμό της εποχής (τουλάχιστο για αυτούς που μπορούν να το αντιληφθούν) όπου η μουσική δημιουργία και ερμηνεία έχει περάσει στα όρια της αηδίας – είμαι σίγουρος ότι και οι δημιουργοί δεν θα το ήθελαν αυτό.
Αφήνοντας κατά μέρος τα της εποχής (όπως τα βλέπω εγώ of-course) θα ήθελα να γράψω δυο λογάκια για ένα συμφωνικό του ποίημα. Ein Heldenleben ο τίτλος – Η Ζωή ενός ήρωα. Αλλά πως μπορούμε να αντιληφθούμε την έννοια της λέξης του ήρωα; Ο Ηρωισμός παρουσιάστηκε από τον Beethoven με την περίφημη Ηρωική του συμφωνία. Ήρωας είναι ένας άνθρωπος, με σπουδαία κατορθώματα και επιτεύγματα, για τα οποία έχει γίνει δημοφιλής και έχει αποκτήσει την φήμη. Αυτό θα μπορούσε ίσως να είναι η ερμηνεία ενός λεξικού (και για να πούμε την αλήθεια ο ήρως και ο ηρωισμός κατα Μπετόβεν πήγε πολύ παραπέρα τόσο στην Ηρωική του, όσο και στον Προμηθέα). Οι πράξεις του έχουν ευρείας διάδοσης, αυτό είναι το συστατικό στοιχείο που ξεχωρίζει τον ήρωα.
Όμως από την άλλη, όλοι μας γνωρίζουμε, όλοι μας έχουμε δώσει αγώνες, μάχες, έχουμε κατακτήσεις, είμαστε ήρωες. Καθημερινά στον πιο απλό άνθρωπο μπορείς να βρεις έναν ήρωα. Το μόνο που μας λείπει είναι η ευρεία αναγνώριση. Είναι η προσωπικοί και διαπροσωπικοί μας ηρωισμοί. Θα μπορούσαμε να πούμε για τους μικρούς ήρωες της καθημερινότητας, τους ήρωες σε προσωπικό επίπεδο, της πραγματική ζωής και όχι του μύθου που ο ηρωισμός δεν θα δοξαστεί ούτε θα αναγνωρισθεί πότε. Αυτό ήταν και ενα συστατικό στοιχείο ενός οπερετικου κινήματος, αυτό του Βερισμού, μεταξύ άλλως.
Το έργο του Richard Strauss σε μια τέτοια διάσταση αντιμετωπίζει τον ήρωα και τον ηρωισμό. Τις προσωπικές μάχες που πρέπει να δώσει ο καθένας μας, για να επιβιώσει και να προχωρήσει. Ο συνθέτης εκθέτει τον εαυτό μέσω της τέχνης του και τον παρουσιάζει ως ήρωα! Εγωιστικό ίσως να μας φανεί εξ' αρχής αλλά υπό την διάσταση του προσωπικού ήρωα, που όλοι έχουμε μέσα μας τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Το συμφωνικό ποίημα συνετέθη σε μια περίοδο όπου ο συνθέτης είχε να αντιμετωπίσει μια σειρά από σημαντικό προβλήματα. Είχε προσβληθεί από μια σημαντική ασθένεια, όπου επί 9 μήνες έδινε μάχη για να επιβιώσει και τελικά τα κατάφερε. Σε επαγγελματικό και καλλιτεχνικό επίπεδο γνώρισε την μεγαλύτερη αποτυχία της ζωής του, την 1η του όπερα τον Guntram (σημ: στις προετοιμασίες αυτής της όπερας γνώριζε και γυναίκα του την Pauline). Παράλληλα περνούσε και την κρίση της μέσης ηλικίας. Δεν ήταν πια το Wunderkind (παιδί – θαύμα) που ¨πουλούσε¨, ήταν μεγάλος και αυτό το θέμα έπρεπε να το αντιμετωπίσει ανάλογα. Επομένως ήταν σε απόγνωση και έπρεπε να βρει κάποια λύση. Εδώ βρίσκεται και η αφετηρία της σύνθεσης της “Ζωής ενός ήρωα”. Χρειάζονται ηρωικές προσπάθειες για προχωρήσει.
O Richard Strauss σκέφτηκε πολύ απλά. Είπε στο εαυτό του: “Ποιο είναι το δυνατό μου σημείο μέχρι σήμερα; Τα Συμφωνικά ποιήματα (τεράστια επιτυχία είχαν ο Ζαρατούστρα και ο Ώλεν Σπήγκελ). Θα συνθέσω ένα συμφωνικό ποίημα με θέμα αυτά που έχω να αντιμετωπίσω, τα οποία απαιτούν ένα “ήρωα” για να αντεπεξέλθω και θα εκθέσω τον εαυτό μου. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1898, γνώρισε τεράστια επιτυχία και έφερε τον Richard Strauss πίσω στις επιτυχίες. Προσωπικά πιστεύω ότι απετέλεσε και το καλλιτεχνικό του “αποκούμπι”. Είχε πολλά ακόμα να μας δώσει (λίγο αργότερα θα προκαλούσε με την Σαλώμη και την Ηλέκτρα και άλλα έργα που θα “προκαλούσαν”). Πιστεύω ότι το “Ein Heldenleben” αποτέλεσε κατά την διάρκεια της ζωής τους και της καλλιτεχνικής του υπόσταση, ένα στήριγμα για να προχωρήσει. Μπόρεσε και πάλεψε με τους δαίμονες του, τους φόβους του, τους αποδέχτηκε, τους αναγνώρισε και προχώρησε.
Το έργο αφιερώθηκε στον μαέστρο Wilhelm Mengelberg και την ορχήστρα του, την Concertgebouw του Άμστερνταμ. Πρεμιέρα έδωσε ο ίδιος ο συνθέτης στην Φρανκφούρτη, το 1899.
Το συμφωνικό ποίημα έχει 6 μέρη και όπως όλα τα συμφωνικά ποιήματα είναι περιγραφική μουσική. Ας προσεγγίσουμε αυτά τα μέρη εν συντομία (αναλυτικά μπορούν να προκύψουν μόνο την ακρόαση και η μουσική είναι περίπλοκη και περιπλεκόμενη.)
1. Ο Ήρωας: Σε όλο το έργο ο Strauss χρησιμοποιεί την Βαγκνερική τεχνική των leitmotif προκειμένου να περιγράψει, τις πτυχές του χαρακτήρα του ήρωα και όλων των άλλων καταστάσεων και στοιχείων. Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε leitmotif που παρουσιάζουν τον ήρωα ως ονειροπόλο και σκεπτικιστή, ως εραστή και σύντροφο, ακόμα και ως τσαρλατάνο γελωτοποιό που προσπαθεί να ικανοποιήσει το κοινό. Παρουσιάζεται ακόμα και ως αλτρουϊστής ή και ψεύτης. Το συναρπαστικό σε αυτό το μέρος είναι ο Strauss καταφέρνει όλα αυτά να τα συνδυάσει και να παρουσιάσει την ίδια στιγμή, σε πολυσύνθετο και περίπλοκο μελωδικό μείγμα που μπορεί να ενθουσιάσει πολλούς ή και να ζαλίσει άλλους (εξαρτάται σε πια κατηγορία ανήκει ο καθείς όπως προείπα για την προσέγγιση της μουσικής του Strauss). Ένα μέρος αδιάκοπο, πρόκληση για την ορχήστρα. Ξαφνικά οι τρομπέτες δίνουν ένα σινιάλο και ακολουθεί μια μεγάλη παύση που θα μας οδηγήσει στο δεύτερο μέρος.
2. Οι αντίπαλοι του ήρωα: Σε αυτό το σημείο ο Strauss παρουσιάζει τους αντιπάλους τους. Πολλοί έχουν πει ότι με αυτό το μέρος παρουσιάζει του κριτικούς ως αντιπάλους του. Αυτό είναι μια μονοδιάστατη ερμηνεία. Ο ίδιος ο Strauss κάποια στιγμή εξομολογήθηκε ότι οι αντίπαλοι είναι οι κάθε λογοίς Φαρισαίοι που υπάρχουν στην ζωή μας και την πολεμούν. Δεν είναι μόνοι οι κριτικοί, είναι όλοι αυτοί που μας φθονούν και μας πολεμούν αναίτια.Ακούμε τα μπάσα βιολιά, τις τούμπες Βάγκνερ και τα ξύλινα πνευστά να σκιαγραφούν αυτές τις φιγούρες. Μια από αυτές πάντα θα μας φοβίζει περισσότερο. Είναι αλήθεια ότι από τους αντιπάλους μας, κάποιους φοβόμαστε περισσότερο. Ποιος να ήταν αυτός; Πολλοί είπαν ότι ο Strauss υπονοούσε έναν αυστηρό κριτικό της εποχής, ξύλινο που απέρριπτε κάθε τι καινούργιο, οποιαδήποτε νέα προσπάθεια.
3. H σύντροφός του Ήρωα: Σε αυτό το μέρος του ποιήματος ο Richard Strauss χτίζει το μουσικό πορτραίτο της γυναίκας του. Μια τρυφερή μελωδία μας δίνει το βιολί όπου εκφράζει την ομορφιά της συντρόφου. Παράλληλα ως προς την δομή του, το μέρος αυτό φαίνεται να είναι το πιο οπερετικό. Για τον Strauss ήταν μητέρα, σύζυγος, μούσα, γενικός κουμανταδόρος κ.λπ. Έτσι ακούμε μουσικά μοτίβα όπου παρουσιάζεται παιχνιδιάρα, να φλερτάρει μαζί του και φυσικά σε κάποια μοτίβα παρουσιάζεται σκληρή, απαιτητική και απότομη μαζί του και γκρινιάρα σε τέτοιο σημείο που να αναρωτιέσαι αν τελικά είναι ή όχι με τον ήρωα ή αν είναι; Τα γυμνάσια που κάνει στον ήρωα για να τον έχει σε ετοιμότητα γιατί σε συγκεκριμένες δύσκολες στιγμές είναι δίπλα του συμπονετική, ενθαρρυντική και παρηγορητική. Σε κάποια σημεία εκθέτει και τον ερωτισμό μεταξύ τους αλλά, για να πούμε την αλήθεια, περισσότερα για αυτό το θέμα μας είπε στον Ιππότη του Ρόδου. Το μέρος τελειώνει με μια ορχηστρική πανδαισία όπου παρουσιάζει την δύναμη της σχέσης τους. Η πραγματική συντροφικότητα. Και ενώ παρουσιάζεται η δύναμη της δεσμών αγάπης και έρωτα που έχουν οι δυο τους, ακούγονται κάποιοι απόηχοι τρομπετισμοί. O Strauss συστήνει να χρησιμοποιηθούν τρομπέτες εκτός σκηνής. Είναι το σημείο όπου μας εισάγει στο επόμενο μέρος
4. Το πεδίο μάχης του Ήρωα: Το μέρος αυτό είναι το πιο επικό, το πιο πολεμοχαρές και θορυβώδες.Την εποχή της σύνθεσης ήταν κάτι πρωτοφανές και αρκετά θορυβώδες. Ο Ήρωας καλά εκπαιδευμένος αντιστέκεται και πολεμά με όλες τις δυνάμεις τις ορδές των αντιπάλων, όπου δέχεται κατά μέτωπον επίθεση. Όμως παρά την προσπάθεια του, φαίνεται να μην τα καταφέρνει. Οι αντίπαλοι είναι πολλοί και δυνατοί. Είναι σχεδόν έτοιμος να καταρρεύσει, να ισοπεδωθεί... αλλά σε μια στιγμή... έρχεται βοήθεια. Ακούγονται θέματα από το προηγούμενο μέρος... η σύντροφος του Ήρωα είναι δίπλα του... μαζί του και οργανώνει μια γενική αντίσταση και αντεπίθεση... Ο ήρωας ανακτά τις δυνάμεις τους και αντεπιτίθεται πιο δυνατός από ποτέ. Στο τέλος τα καταφέρνουν... Προσωπικά δεν ξέρω αν βγήκαν νικητές (πολλοί πιστεύουν ότι η νίκη ήρθε), αλλά στην μάχη στάθηκαν όρθιοι και επιβίωσαν. Αυτό φυσικά μπορεί να θεωρηθεί και νίκη αλλά νομίζω ότι απόλυτη νίκη δεν ήρθε. Σε αυτό το μέρος νομίζω ότι στους αντιπάλους του συμπεριλαμβάνεται και ο θάνατος. Αυτός δεν νικιέται. Απλά αποφεύγεται. Η απειλή θανάτου από την αρρώστιας με την οποία πολεμούσε επί 9 μήνες. Ο ίδιος εξομολογήθηκε ότι χωρίς την συμπαράσταση και την φροντίδα της γυναίκας του, ποτέ δεν θα τα κατάφερνε. Επίσης εξομολογήθηκε ότι ο πραγματικός ήρωας στην ζωή του, ήταν η γυναίκα του και όχι ο ίδιος. Στο τέλος του μέρους εντοπίζουν τα τραύματα που προέκυψαν από την μάχη. Άραγε θα γιατρευτούν; Τα σημάδια που θα μείνουν θα μας εμποδίσουν να προχωρήσουμε; Σε αυτό το σημείο ο ήρωας θα πρέπει να κάνει μια ανασκόπηση και αυτοκριτική για το ότι έχει συμβεί, προκειμένου να δει πως θα προχωρήσει στο μέλλον.
5. Τα έργα του Ήρωα την περίοδο Ειρήνης: Έδω ο συνθέτης φέρνει θέματα από προηγούμενα έργα του, δημιουργίες πριν έρθουν οι μεγάλες δυσκολίες, τα οποία είχαν επιτυχία και τα επαναξιολογεί. Έτσι ακούμε θέματα από τα προηγούμενα συμφωνικά του ποιήματα όπως: Τάδε έφη Ζαρατούστρα, Μάκβεθ και τα φαιδρά καμώματα του Τηλ Ωλενσπήγκελ. Οι επιτυχίες της μέχρι τότε ζωής του συνθέτε μέσα από τις οποίες προσπαθεί να επαναπροσδιορισθεί και να προχωρήσει. Τις επεξεργάζεται και τις αλλάζει για να επαναπροσδιορίσει εκ νέου τον εαυτό του. Εδώ κάνει κάτι που λίγοι συνθέτες έχουν τολμήσει. Κάνει την αυτοκριτική αλλά όχι με όρους αυτοκαταστροφής. Αυτό το πράγμα θέλει πολύ κουράγιο και είναι πάρα, πάρα πολύ δύσκολο. Μέσα από αυτή την διαδικασία οδηγούμαστε στο τελευταίο μέρος.
6. H Ολοκλήρωση του ήρωα και η αποχώρηση από τον κόσμο: Η αυτοκριτική ολοκληρώθηκε. Ο ήρωας πάντα θα φοβάται τους αντιπάλους του όπως και είναι σίγουρος ότι η σύντροφος του θα είναι πάντα δίπλα να τον παρηγορεί και να το προσέχει. Αντιλαμβάνεται την ματαιότητα των πάντων. Η ολοκλήρωση και η αποχώρηση του σε αυτό το σημείο δεν έχει να κάνει με το τέλος, με το θάνατο. Έχει να κάνει με την αποδοχή των δαιμόνων και των αγώνων που πρέπει να δίνει μέχρι το τέλος της ζωής του. Και πράγματι αυτό συνέβηκε. Παρόλα αυτά ο Strauss έγραψε 2 φόρες το τελευταίο μέρος με ελάχιστες αλλαγές. Στο πρώτο μέρος μας αφήνει πιο ξεκάθαρα την αντίληψη της αποδοχής των αγώνων μέχρι το τέλος μας ενώ η τελική εκδοχή μας δίνει την αίσθηση του ηρωικού τέλους. Anyway αυτό δεν είναι και πολύ ξεκάθαρο, για να είμαι ειλικρινής, η τελική εκδοχή είναι αυτή που συνήθως ερμηνεύεται και αυτή που τυπώθηκε. Η αρχική υπάρχει μόνο ως χειρόγραφη και είναι στην διάθεση του αρχείου της ορχήστρας Dresden Staatsakappelen με την οποία ο Strauss είχε μια δημιουργικότατη συνεργασία. Πρόσφατα ο Fabio Luigi με την Dresden Staatskappelen την ηχογράφησε.
Κάπως έτσι αντιλαμβάνομαι αυτό το έργο, κομμάτι της περιπλοκής μουσικής δημιουργίας του Richard Strauss. Εντυπωσιακή μουσική, σύνθετη και μεγαλοφυής. Αν θα μπορούσαμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα, ηθικό δίδαγμα όπως θα λέγαμε, θα μπορούσε να είναι το εξής: Θα πρέπει πάντα να είμαστε ο εαυτός μας κυρίως απέναντι στον εαυτό μας, να προσπαθούμε για τα πάντα με όλες τις δυνάμεις μας και όλα τα μέσα που διαθέτουμε και να μην αφήσουμε κανέναν μπάσταρδο να φανεί εμπόδιο στην ζωή μας, όπως εμείς θέλουμε να την δημιουργήσουμε. Αυτή φυσικά είναι και η “Ζωή ενός Ήρωα”.
Αυτά. Κάποια στιγμή θα προχωρήσω και σε προσωπικές προτεινόμενες και προτιμώμενες ηχογραφήσεις
ΥΓ1: Για την μία κακιά και απρεπή λέξη, ελπίζω να με δικαιολογήσετε. Εξάλλου ο Δημοκηδής διέπραξε πολύ χειρότερα.
ΥΓ2: Ξέρω, ξέρω... Άλλο ήταν να γενεί και άλλο ήρθε. Ψοφάω να ακούσω σχόλια και πειράγματα από τους γνωστούς συμμορίτες και για αυτό.
YΓ3: Mahler is banned (for now). Viva Richard Strauss
ΥΓ4: Γιατί είμαι σίγουρος ότι τα υστερόγραφα θα προκαλέσουν περισσότερο από το κανονικό κείμενο;
ΥΓ5: Άλλο υστερόγραφο δεν έχει.
).
