- 17 June 2006
- 14,350
Οι πιανιστικές μεταγραφές του Φράντς Λίστ είναι ένα μάθημα Ιστορίας πάνω στο συλλογικό γούστο του 19ου αιώνα. Ο Λίστ είχε ένα απίστευτο ρεπερτόριο από τη μουσική όλων όσοι είχαν προηγηθεί απ αυτόν μεταγραμένο για σόλο πιάνο. Τον φαντάζεσαι, τον αθεόφοβο, να παίζει στο πιάνο αυτή τη μουσική και σε πιάνει δέος. Από λαϊκά τραγουδάκια μέχρι ολόκληρες Συμφωνίες και Φαντασίες από Οπερες. Τις Συμφωνίες τις μετέγραφε συνήθως χωρίς συντομεύσεις, ολόκληρες, νότα προς νότα. Από τις Οπερες διάλεγε τις πιό δημοφιλείς άριες και σκοπούς που τα διασκεύαζε σε εκδοχές-βιτρίνας από άποψη πιανιστικής δεξιοτεχνίας. Αυτές οι Οπερετικές Φαντασίες ήταν και ανάμεσα στις πιό δημοφιλείς στιγμές για το κοινό και σήμερα θεωρούνται περίπου ‘μπάσταρδο’ είδος: εκλαϊκευμένο, ‘εύκολο’ και δημαγωγικό, Ποπ-ξεφτίλα της εποχής, κάτι σαν Πώλ Μωριά ή Μαντοβάνι που ‘σιδερώνει’ κάθε όμορφη μελωδία που κυκλοφορεί γύρω του και τη σερβίρει καρυκευμένη με απίστευτη πιανιστική βιρτουοζιτέ. Ενας ακροβάτης τσιρκολάνος του κλαβιέ και σαν συνθέτης περίπου κίβδηλος και κλέφτης. Πρίν βέβαια τον κρίνει κανείς τόσο αυστηρά θα πρέπει να σκεφθεί ότι οι άνθρωποι τότε δεν είχαν ραδιόφωνα ή γραμμόφωνα και βέβαια δεν είχαν ίχνος από την ευκολία πρόσβασης που έχουν Σήμερα σε τόσο πολύ ρεπερτόριο. Οι συναυλίες συνήθως γίνονταν σε σαλόνια για πολύ περιορισμένο και εύπορο κοινό και οι μουσικές ταξίδευαν περίπου ‘στόμα με στόμα’. Αλλά η ρετσινιά παραμένει και έχει βάση: στις 9 από τις 10 περιπτώσεις, αυτές οι μεταγραφές για πιάνο είναι ‘εύκολες’ και φτηνιάρικες, συνήθως μερικά μέτρα από την Εισαγωγή και μερικές από τις πιό ωραίες άριες, γεφυρωμένες με συγκλονιστική πιανιστική που σε αφήνει άφωνο και ...πέραν τούτου ουδέν. Οι εξαιρέσεις λίγες αλλά αστραφτερές: οι μεταγραφές για τους ‘Ουγενότους’ (Meyerbeer), τη ‘Νόρμα’ (Bellini) και τον ‘Ντον Τζιοβάνι’ του Μozart. Είναι εκεί που ο Λίστ δεν μετέγραψε απλά τις μελωδίες σε κάτι σαν ποτ-πουρί από επιτυχίες αλλά κατάφερε να συλλάβει ολόκληρη τη δραματική αίσθηση κάθε μιάς από τις 3 Οπερες σε όλη της την έκταση: εκεί που τα μέρη αντιπαρατίθενται και μοιάζουν να παίρνουν μια καινούργια σημασία χωρίς όμως να χάνεις ούτε λεπτό την επαφή με το αυθεντικό.
Οι ‘Αναμνήσεις από το Ντον Τζιοβάνι’ είναι η γιορτή του ηδονισμού μέσα από μια εκρηκτική επίδειξη δεξιοτεχνίας. Μπορεί η Οπερα να ήταν politically correct και σύμφωνη με την καθεστηκυία ηθική της εποχής –ο διαφθορέας πάει στην Κόλαση- αλλά στις παραφράσεις του Λίστ ο ...εκμαυλιστής μοιάζει να θριαμβεύει. Οι μελωδίες μπορεί να είναι του Μότσαρτ αλλά το έργο δίκαια θεωρείται από τα πιό προσωπικά που έγραψε ποτέ ο Λίστ. Τεχνικά είναι μνημείο πιανιστικής, ‘τα μυαλά στα κάγκελα’, η δεξιοτεχνία σαν αναπαράσταση της Σεξουαλικής επικυριαρχίας - η εκτελεστική δεινότητα είναι πριάπεια, στα όρια, περίπου, της ασέλγειας: ο Λίστ είχε μια διεθνή ‘κακή’ φήμη σαν καρδιοκατακτητής (οι πιο παληοί σίγουρα θυμούνται και το φιλμ ‘Λιστομανία’ του Κεν Ράσελ) - μπορεί κανείς να τον φαντασθεί να παίζει το κομμάτι με έντονη αυτοβιογραφική φόρτιση. Αλλά οι άριες μεταμορφώνονται εδώ σε ολόκληρες Συμφωνίες για το πιάνο με φοβερή ενόραση και δύναμη. ‘Πρέπει κανείς να μάθει απ έξω κι ανακατωτά ολόκληρη την Οπερα κι αμέσως μετά να την ξεχάσει!’ έλεγε ο Bernard Shaw. Οι παραλλαγές δείχνουν συμβατικές αλλά 70 χρόνια μετά οι μουσικολόγοι συμφώνησαν ότι ‘αρμονικά ήταν πολύ μπροστά από την εποχή τους και προέλεγαν τον Ρίχαρντ Στράους του Der Rosenkavalier’. Οι χρωματικές επινοήσεις και τα ασύλληπτα ηχοχρώματα, τα νεωτεριστικά πιανιστικά εφφέ, ξεπερνούν ακόμα και τους σύγχρονους ‘ηλεκτρονικούς’ καινοτόμους κατά κάποια έτη φωτός. Η ένταση είναι απαράμιλλη. Ο Λίστ θεωρείται ο ακρογωνιαίος λίθος της Ρώσσικης πιανιστικής Σχολής: η ώρες ώρες αβησσαλέα εξωστρέφεια πάνω απ όλα, το αίμα που βράζει. Στον αντίποδα της Γερμανικής αυστηρότητας.
Υπάρχουν βασικά δύο σύγχρονες Σχολές ερμηνείας του Liszt. Οι ιδιοσυγκρασιακοί και θερμόαιμοι, με την έμφαση στο ταμπεραμέντο, αυτοί που παίζουν με αστραφτερή δεξιοτεχνία, με μεγάλα αποθέματα ενέργειας και ποίησης, πιστοί στην παρτιτούρα μέχρι κεραίας. Και οι άλλοι που είναι περισσότερο ‘ρητορικοί’, που τον ερμηνεύουν φιλολογικά και όχι κατά λέξη, που παρουσιάζουν ένα Λιστ ευγενή, υψηλόφρονα, στοχαστικό, με την έμφαση κύρια στο βάθος, την εμβρίθεια, τη συναισθηματική ένταση. Χοντρικά, οι πρώτοι διαπρέπουν στα έργα της νεότητας του συνθέτη: τις Ραψωδίες, τις Σπουδές Υπερβατικής δεξιοτεχνίας, τη Σονάτα, τη φρενίτιδα του Grand Galop Chromatic, το Mephisto waltz, τις Σπουδές Κοντσέρτου ή τις μεταγραφές του Μπάχ. Οι δεύτεροι είναι στο στοιχείο τους στα έργα της ωριμότητας: στον ύστερο αναχωρητή, τον φιλόσοφο και Ποιητή Λίστ, εκεί που ακούς απόηχους του Debussy και την προαναγγελία του 20ο Αιώνα. Ο Cziffra και οι Ρώσσοι (Moiseiwitsch, Cherkassky, Magaloff) είναι τα καλύτερα παραδείγματα από τους πρώτους - με μία δεξιοτεχνία που βγάζει σπίθες και θαμπώνει, που φέρνει στο νού τα σφοδρά πάθη της μουσικής των τσιγγάνων, γεμάτη ορμητικά ξεσπάσματα και μελοδραματικά rubati. Ο Alfred Brendel και ο Claudio Arrau είναι οι πιο χαρακτηριστικοί πρόσφατοι εκπρόσωποι από τους δεύτερους. Ο Jorge Bolet ήταν κάπου στο ενδιάμεσο των δύο κόσμων. Στο διπλό άλμπουμ της Decca Liszt: Liebestraum - Favourite Piano Works (444 851-2) τον ακούει κανείς στο αποκορύφωμά του, ηχογραφήσεις που έκανε από το 1979 μέχρι το 1986. Ενα από τα καλύτερα Ρεσιτάλ Λίστ που κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια.
Θα έλεγα εδώ να μη φοβάστε αυτούς τους παληούς μάστορες της Τέχνης του πιάνου. Σήμερα έχουμε καλύτερους πιανίστες αλλά η Τέχνη παραδόξως δείχνει να λιγοστεύει: οι παληοί δεν ήταν τόσο τέλειοι τεχνικά, ήταν πιό χαλαροί και μποέμ κι έπαιρναν του κόσμου τις ελευθερίες με την παρτιτούρα. Οι παληοί όμως Τραγουδούσαν. Σήμερα ακούς πιανιστικά νευρόσπαστα.
Ευτυχώς δε ζει τώρα, γιατί δε θα γλύτωνε από την αυτοκάθαρση του Χριστόδουλου! 
