Με αφορμή το θέμα που ανοίχθηκε για το Nostalgia ξέθαψα ένα μικρό αφιέρωμα που είχα γράψει για τον Tarkovsky πριν σχεδόν 10 χρόνια σε ένα άλλο φόρουμ. Αφορμή τότε ήταν ένα φεστιβάλ που είχε γίνει με προβολές ταινιών του και μάλιστα θυμάμαι ότι στην προβολή του "Καθρέπτη" είχε έρθει η πρωταγωνίστρια Margarita Terekhova και είχε γίνει πολύ όμορφη συζήτηση στον κινηματογράφο.
"Ο Andrei Tarkovsky γεννήθηκε στις 4 Απριλίου του 1932. Η μητέρα του, Maria Ivanovna, ήταν ταλαντούχος ηθοποιός, και ο πατέρας του, Arseniy Tarkovsky, σεβαστός ποιητής και μεταφραστής. Και οι δύο γονείς του έχουν πάρει μέρος στις ταινίες του -- η μητέρα του ως ηθοποιός και ο πατέρας του μέσω των ποιημάτων του που ο Andrei έχει χρησιμοποιήσει σε αρκετές από τις ταινίες του.
Όταν οι γονείς του χώρισαν, ο Andrei και η νεώτερη αδελφή του Marina συνέχισαν να ζουν με τη μητέρα τους. Το 1939 η εκπαίδευσή του στη Μόσχα διακόπηκε αλλά επέστρεψε στην πόλη το 1943. Εκτός από τα υποχρεωτικά μαθήματα στο σχολείο έκανε μουσική και σχέδιο. Το 1951 προσχώρησε στο ίδρυμα της Μόσχας για τις ασιατικές γλώσσες, αλλά δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει τη σειρά μαθημάτων λόγω ασθένειας. Το 1954 υπέβαλε αίτηση επιτυχώς για την αποδοχή στο προσδίδον γόητρο κρατικό σοβιετικό ίδρυμα κινηματογραφίας (VGIK) στη Μόσχα. Εδώ ο Mikhail Ilych Romm έγινε ο μέντοράς του. Η φιλία του με τον Andrei Mikhalkov-Konchalovsky οδήγησε στην από κοινού συγγραφή του σεναρίου για το Βιολί και το Κομπρεσέρ, το ντεμπούτο του Tarkovsky που του χάρισε το δίπλωμα του VGIK, και που αποκαλύπτει ήδη σημαντικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν και τη μετέπειτα δουλειά του.
Η πρώτη σημαντική ταινία του Tarkovsky παρουσιάστηκε στη Μόσχα τον Απρίλιο του 1962, ήταν Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν, βασισμένη σε μια ιστορία του Vladimir Bogomolov (που συμμετείχε επίσης στα γυρίσματα). Αυτή κέρδισε το χρυσό λέοντα το ίδιο έτος στο φεστιβάλ ταινιών της Βενετία. Η διεθνής αναγνώριση μετά από αυτήν την επιτυχία προκάλεσε ιδιαίτερη ιδεολογική ανησυχία στη χώρα του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα γύρω στο 1966, να απαγορευτεί η εξαγωγή της ταινίας Αντρέι Ρουμπλιόφ μέχρι το 1973 από το σοβιετικό τμήμα ταινιών. Ομοίως Ο Καθρέφτης, μια αυτοβιογραφική ταινία, που ολοκληρώθηκε το 1974 ενάντια στην ισχυρή γραφειοκρατική αντίσταση, έφθασε στις δυτικές κινηματογραφικές αίθουσες ένα χρόνο αργότερα.
Με το Solaris (1971/72), βασισμένο σε ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Stanislas Lem, ο Tarkovsky άγγιξε ένα θέμα που ήταν ακόμα κάτι καινούργιο στη Σοβιετική Ένωση – ο άνθρωπος που προχωρά σταθερά στο διάστημα -- αλλά ακόμη και εδώ η προσέγγισή του παρήγαγε έναν μακρύ κατάλογο κριτικών και αντιρρήσεων. Η τελευταία ταινία του Tarkovsky το Στάλκερ που γυρίζεται στη Σοβιετική Ένωση, βασίζεται στο Roadside Picnic, μια ιστορία από τους αδελφούς Strugatsky. Και σε αυτή την ταινία προβάλλεται η προσωπική άποψη του σκηνοθέτη: η ρωγμή μεταξύ της φυσικής επιστήμης και της πίστης, το μέλλον της ανθρωπότητας λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες ατομικές απειλές και, τελικά, η αμυδρή τελευταία ελπίδα που αφήνεται ακόμα στο άτομο.
Μετά από μια θεατρική παραγωγή του ʼμλετ στη Μόσχα, ο Tarkovsky ταξιδεύει στην Ιταλία το 1982 για να γυρίσει τη Νοσταλγία. Μια σοβιετικό-ιταλική συμπαραγωγή, που είναι βασισμένη σε ένα σενάριο που γράφεται μαζί με τον ποιητή Tonino Gurerra. Είναι, εντούτοις, χαρακτηριστικό του ρωσικού διλήμματος: αυτό του καλλιτέχνη στο εξωτερικό, χτυπημένος από τη νοσταλγία για την πατρίδα, ανίκανος να ζήσει στη χώρα του είτε και μακριά από αυτήν – κατάσταση που έζησε και ο Tarkovsky τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Το φθινόπωρο του 1983 ανέβασε το Μπόρις Γκουντούνοφ με μεγάλη επιτυχία στην Covent Garden Opera στο Λονδίνο. Ενάμιση χρόνο αργότερα, το 1986, δημοσιεύεται το βραβευμένο βιβλίο του Sculpting in Time. Εκείνη την εποχή συνέχιζε τις προετοιμασίες για την τελευταία ταινία του στο Βερολίνο , τη Θυσία, συχνά καλούμενη και η κληρονομιά Tarkovsky.
Στο τέλος του 1985, μετά από την ολοκλήρωση των γυρισμάτων της Θυσίας στη Σουηδία, ο Andrei Tarkovsky επιστρέφει στη Ρώμη, κτυπημένος ήδη από την ασθένεια στην οποία ενέδωσε ένα έτος αργότερα, στις 29 Δεκεμβρίου του 1986, σε μια παρισινή αντικαρκινική κλινική.
Όπως έλεγε και ο ίδιος η μεγαλύτερη έγνοια του ήταν η έλλειψη χώρου στον πολιτισμό μας για πνευματική-θρησκευτική ύπαρξη. Αυτό γίνεται φανερό σε όλες του τις ταινίες. Για εμένα είναι αν όχι ο καλύτερος σίγουρα ένας από τους τρεις καλύτερους σκηνοθέτες όλων των εποχών. Η κάμερα ζωντανεύει στα χέρια του. Έβλεπε τις ταινίες του σαν ένα καμβά όπου υπάρχει παντελής έλλειψη χρόνου. Για αυτό και η θέαση των ταινιών του είναι δύσκολη για τους αμύητους. Ήταν ένας ακόμη ρομαντικός που πίστευε ότι όλος ο κόσμος περιστρέφεται γύρω από αυτόν και στην ουσία όλες οι ταινίες του είναι αυτοβιογραφικές. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Καθρέπτη, όπου στην ουσία περιγράφεται η ζωή του σκηνοθέτη στη Σοβιετική ένωση κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Σε αυτή την ταινία χρησιμοποιεί ποιήματα του πατέρα του (που τα διαβάζει ο ίδιος ο πατέρας του), τη μητέρα του, ακόμα και τον εαυτό του (αν και η εμφάνιση του προσώπου του κόπηκε από την επιτροπή λογοκρισίας). Έχω δει και ανθρώπους βαθιά θρησκευόμενους να δακρύζουν στο τέλος της ταινίας με τον ιστό της σημαίας (φυσικά σε σχήμα σταυρού) και τη μουσική του Bach να γεμίζει το τρομερό πλάνο δείχνοντας τη μέγιστη θέληση του σκηνοθέτη να γυρίσει σε μια πίστη που στην ουσία του έχει απαγορευτεί. Μπορεί αυτό το θέμα να μη λέει τόσα πολλά σε εμένα προσωπικά, όμως ακόμα και έτσι είναι μια από τις σκηνές που πρέπει κάποιος να δει, ένα αριστούργημα.
Ο ίδιος ο Tarkovsky το είχε πει πως οι ταινίες του είναι αυστηρά προσωπικές και να μην προσπαθούμε να τις εξηγήσουμε. Και μερικές είναι τόσο ανοικτές σε κάθε ερμηνεία, όπως το Στάλκερ όπου τα συμπεράσματα που μπορεί να καταλήξει ο καθένας να είναι εντελώς διαφορετικά, όμως ταυτόχρονα μπορούν να αιτιολογηθούν από την ταινία.
Ο Tarkovsky ήταν ένας ζωγράφος – ένας ζωγράφος που χρησιμοποίησε αντί για πινέλα και χρώματα την κάμερά του και το φιλμ. Ακόμα και άνθρωποι που δεν τους αγγίζουν αυτά που θέλει να πει ο σκηνοθέτης δεν μπορούν παρά να παραδεχτούν πως ο τρόπος που χρησιμοποιεί την κάμερα είναι μοναδικός, κάτι που δύσκολα θα επαναληφθεί..."
