L'Armee Des Ombres (1969) - Jean Pierre Melville
Υπαρχουν ταινιες οι οποιες εχουν "μουσικοτητα".Η οποια δεν πηγαζει απο το soundtrack αλλα απο το μονταζ το οποιο υπαγορευει το ρυθμο της αφηγησης.Ο τροπος και ο ρυθμός που αφηγειται μια ιστορία ενας δημιουργος μπορει να "παραγει" μουσική.
Χωρις καν να χρειαζεται μουσική κάλυψη,η οποια χρησιμοποιέται είτε για να δώσει το παραπάνω συναισθηματικο βάρος σε μια σκηνή,είτε για να τονίσει τη σημαντικότητα μιας συγκεκριμένης σεκάνς,στην εξέλιξη της ιστορίας.
Γι'αυτους του δημιουργούς αρκουν οι ήχοι του περιβάλλοντος,από τον ηχο που παραγουν τα βήματα των πρωταγωνιστων,τον ηχο των αυτοκινητων,το θόρυβο της πόλης,την αντίχηση που δημιουργείται στο εσωτερικο των κτιρίων,μέχρι τις παύσεις στους διαλόγους που συνοδεύονται με μια "εκκωφαντική" σιωπή και οπτικοποιείται απο τις εκφρασεις των προσώπων,όλα αυτά παραγουν "μουσική" την οποία μπορεί να μην την ακούς αλλα την αισθάνεσαι.
Ο Jean Pierre Melville υπήρξε σε όλη του την καριέρα ενας τέτοιος δημιουργός.Από την πρώτη στιγμή που αποφάσισε να γινει σκηνοθέτης,μέχρι να τον προδώσει η καρδιά του πάνω στο γραφείο του την ώρα που εγραφε αλλο ένα σεναριο παρέμεινε ενας φανατικός θιασώτης της αφαίρεσης.
Γαλουχημένος μέσα στο Αμερικανικο νουάρ του '40 που λάτρεψε,θα το υπηρετησει πιστά μεταφέροντας τη δεκαετια του 60.
Ο Μελβίλ θα βρίσκεται πάντα σε μια σχέση αλληλεπίδρασης με τον Αμερικανικο κινηματογράφο.Απο τους Αμερικανούς "δάσκαλους" του 40 (John Huston,John Ford,Howard Hawks) θα πάρει αυτη την αίσθηση του ρυθμού,για την οποια μιλησαμε παραπάνω,την νοοτροπια του να μην αφηγείσαι ποτέ περισσότερα απ'όσα χρειάζεται και την κουλτούρα ότι για να αποτυπώσεις τη δράση δεν χρειάζεται να αλλάζεις συνέχεια θέσεις στην κάμερα.
Σε όλα αυτα θα προσθέσει το σύγχρονο αστικό τοπίο σαν επιδραστικό παράγοντα στους ηρωές του,τους φυσικούς χώρους ως στοιχείο ρεαλισμού,τα υπαρξιακά αδιέξοδα των ηρώων του με τρόπο που μονο ένας ευρωπαίος μπορεί να αποτυπώσει σε φιλμ εναν φαταλισμό αφόρητο ορισμένες φορές,απόλυτα δικαιολογημένο δε (και υπέροχα "γοητευτικό") στο Μελβιλικό περιβάλλον.Και όλα αυτά δοσμένα με τρόπο αφαιρετικό,με τις παύσεις κα τις σιωπές να εχουν μεγαλύτερη σημασία απο τους διαλόγους,με την κίνηση των ηθοποιών μεσα στο κάδρο να εχει μεγαλύτερη σημασία απο την κίνηση της κάμερας,με ένα ρυθμό απαράμιλλο και με ενα στύλ αξεπέραστο στην κατασκευή του πλανου.
Όλα αυτά τα στοιχέια θα φέρουν ένα φρέσκο αέρα,στο σημείο που θα θεωρηθεί πατέρας της περιφημης nouvelle vague του Γαλλικου κινηματογραφου.Ο ίδιος ο "αρχηγός" της ο Γκονταρ θα αναγνωρίσει την επίδραση του Μελβιλ και θα του δώσει συμβολικά και ένα μικρό ρόλο στο Breathless.Παρ'ολα αυτα ο ίδιος δεν θα δώσει μεγάλη σημασία στα "παιδιά" του και θα συνεχίσει το δικό του μοναχικό δρόμο σε πείσμα εκείνης της εποχής,όπου ο μοντερνισμός της νουβέλ βάγκ αποτελούσε μόδα.
Από την αλλη οι Αμερικάνοι θα δουν στον Μελβιλ εναν άξιο συνεχιστη-αλλα και εκσυχρονιστή-της παραδοσής τους στο φιλμ νουάρ και θα τον αγκαλιάσουν.Μια ολόκληρη νέα γενια Αμερικάνων-αλλά και Άγγλων-σκηνοθετών θα ξεπεταχτεί έχοντας την επίδραση του Μελβιλ,φτιάχνοντας το λεγόμενο αστικό θρίλλερ των τελων του 60 και του 70.
Σκηνοθέτες οπως ο Peter Yates,o John Boorman,o Mike Hodges,o Arthur Penn,o William Friedkin,o Alan Pakula αλλα και μεταγενεστεροι οπως ο Walter Hill μεχρι τον Michael Mann (η Ενταση έχει σαφείς αναφορές στο Un Flic) και τον Τarantino εχουν στις ταινίες τους πολλες απο τις Μελβιλικές σταθερές.
O Στρατος των Σκιών είναι η πιο σφαγιασμένη από τους κριτικόυς ταινία του.Γυρισμένη στο 1969 στον απόηχο του Γαλλικού Μάη,και με θέμα όχι τον υπόκοσμο (το αγαπημένο θέμα του Μελβίλλ) αλλα τη γαλλική αντίσταση,ένα θέμα που φάνταζε εντελως παρωχημένο μέσα στην τούρλα της εποχής.Οι κριτικοί θα τη δουν ως μια αποθέωση του Ντε Γκωλλ,πράγμα σχεδόν απαγορευμένο εκείνη την εποχή και συνεπικουρουμενοι και απο τη σταση του ίδιου του Μελβίλλ που δεν "ψηθηκε" ποτέ απο τον Μαη (χωρια που αυτοπροσδιοριζόταν ειρωνικά σαν "δεξιος αναρχικός"),
θα την κατασπαραξουν.
Αποτέλεσμα ήταν η ταινία να βρεί περιορισμένη διανομή στη Γαλλια και να μην παιχτει καθόλου στην Αμερική αφού οι Αμερικάνοι τρόμαξαν με την αρνητική κριτική και την προσπέρασαν χωρις να το πολυψάξουν.Στην πορεία βέβαια και μετα απο χρόνια η ταινία θα αποκατασταθεί και η προβολή της στις ΗΠΑ 40 χρόνια μετά την κυκλοφορία της θα συνοδευτεί απο διθυράμβους.
Και πραγματικά αξίζει καθε επαινο.Μια ταινία που δεν έχει να κάνει με τη δράση της αντίστασης εναντια στον εχθρό καθεαυτή αλλα με τον αγώνα για την επιβίωση της ύπαρξης της ίδιας της αντίστασης.
Εδω ο εχθρος δεν είναι οι Γερμανοι αλλά ο κίνδυνος να ξεσκεπαστεί η ταυτότητα των αντιστασιακών.Ένας εχθρός αόρατος αλλα πολύ πιο απειλητικός.
Η δραση δεν επικεντρώνεται στα σαμποταζ αλλα στην εναγώνια και συνεχη κίνηση να καλυψουν τα ίχνη τους ώστε να παραμείνουν στις σκιές.
Τιποτα δεν ειναι υπεράνω αυτού και ολα θυσιάζονται σε αυτό το καθήκον.Ολοι ξέρουν ότι θα πεθάνουν με ψεύτικα ονόματα και δεν προκειται κανένας να μάθει τιποτα και ότι το χέρι που θα τους σκοτώσει θα είναι το πιθανότερο φίλου και όχι εχθρού καθώς θα τον θυσιάσει προκειμένου να μείνει ζωντανή η αντίσταση.
Ο ίδιος ο Μελβιλλ ειχε λάβει ενεργό μέρος στην αντίσταση και ήξερε πολύ καλα πώς να αποτυπώσει αυτό το οξύμωρο συναισθημα της ελπίδας και του φαταλισμού στο πανι.Οπως επίσης οτι σε τέτοιες συνθήκες λίγος χώρος υπάρχει για ρομαντισμούς.
Οι ήρωες παίζουν ένα παιχνίδι μυαλού με τον ίδιο τους το εαυτό,εναν πόλεμο πνευματικής φθοράς όπου η αγωνία και η γνώση οτι αν πιαστούν η μόνη διέξοδος είναι η αυτοκτονία εντείνει τη μοναξιά τους,συνυπάρχει με την συντροφικότητα και τη φιλία που πηγάζει απο τον κοινό σκοπό.
Αυτός ο αφόρητος διχασμός και η απελπισία αποτυπώνεται με έξοχο μινιμαλισμό.
Με εκκωφαντικές σιωπές και παυσεις,με νευματα και εκφρασεις του προσώπου,με ενα ρυθμό που σε καθηλώνει και με διαλόγους οπου η ουσία είναι σε αυτα που δεν λένε παρά σε αυτα που λενε (βασικό συστατικό σε ολόκληρο το σινεμά του Μελβιλ),ο Στρατος των Σκιών αποτελει μιά απο τις πιο χαρακτηριστικές και γενναιόδωρες στιγμές αυτου του μεγάλου,ανησυχου,ειλικρινή και ιδεαλιστή δημιουργού σε μια καριέρα οπου δεν εδωσε ποτε μέτρια ταινία.
Πρωταγωνιστεί ενας εμβληματικός Λινο Βεντούρα ένας ηθοποιος φετίχ του Μελβίλ (ο άλλος είναι ο Αλεν Ντελον).Μαζί του η εξαιρετική Σιμόν Σινιορέ.
Κυκλοφορεί σε εξαιρετικό restoration απο τους μερακλήδες της Criterion,όπως και ολες του οι ταινίες πλην της τελευταιας του το Un Flic (το οποιο υποθετω οτι θα κυκλοφορήσει ωσονούπω).
http://www.criterion.com/explore/118-jean-pierre-melville
Υπαρχουν ταινιες οι οποιες εχουν "μουσικοτητα".Η οποια δεν πηγαζει απο το soundtrack αλλα απο το μονταζ το οποιο υπαγορευει το ρυθμο της αφηγησης.Ο τροπος και ο ρυθμός που αφηγειται μια ιστορία ενας δημιουργος μπορει να "παραγει" μουσική.
Χωρις καν να χρειαζεται μουσική κάλυψη,η οποια χρησιμοποιέται είτε για να δώσει το παραπάνω συναισθηματικο βάρος σε μια σκηνή,είτε για να τονίσει τη σημαντικότητα μιας συγκεκριμένης σεκάνς,στην εξέλιξη της ιστορίας.
Γι'αυτους του δημιουργούς αρκουν οι ήχοι του περιβάλλοντος,από τον ηχο που παραγουν τα βήματα των πρωταγωνιστων,τον ηχο των αυτοκινητων,το θόρυβο της πόλης,την αντίχηση που δημιουργείται στο εσωτερικο των κτιρίων,μέχρι τις παύσεις στους διαλόγους που συνοδεύονται με μια "εκκωφαντική" σιωπή και οπτικοποιείται απο τις εκφρασεις των προσώπων,όλα αυτά παραγουν "μουσική" την οποία μπορεί να μην την ακούς αλλα την αισθάνεσαι.
Ο Jean Pierre Melville υπήρξε σε όλη του την καριέρα ενας τέτοιος δημιουργός.Από την πρώτη στιγμή που αποφάσισε να γινει σκηνοθέτης,μέχρι να τον προδώσει η καρδιά του πάνω στο γραφείο του την ώρα που εγραφε αλλο ένα σεναριο παρέμεινε ενας φανατικός θιασώτης της αφαίρεσης.
Γαλουχημένος μέσα στο Αμερικανικο νουάρ του '40 που λάτρεψε,θα το υπηρετησει πιστά μεταφέροντας τη δεκαετια του 60.
Ο Μελβίλ θα βρίσκεται πάντα σε μια σχέση αλληλεπίδρασης με τον Αμερικανικο κινηματογράφο.Απο τους Αμερικανούς "δάσκαλους" του 40 (John Huston,John Ford,Howard Hawks) θα πάρει αυτη την αίσθηση του ρυθμού,για την οποια μιλησαμε παραπάνω,την νοοτροπια του να μην αφηγείσαι ποτέ περισσότερα απ'όσα χρειάζεται και την κουλτούρα ότι για να αποτυπώσεις τη δράση δεν χρειάζεται να αλλάζεις συνέχεια θέσεις στην κάμερα.
Σε όλα αυτα θα προσθέσει το σύγχρονο αστικό τοπίο σαν επιδραστικό παράγοντα στους ηρωές του,τους φυσικούς χώρους ως στοιχείο ρεαλισμού,τα υπαρξιακά αδιέξοδα των ηρώων του με τρόπο που μονο ένας ευρωπαίος μπορεί να αποτυπώσει σε φιλμ εναν φαταλισμό αφόρητο ορισμένες φορές,απόλυτα δικαιολογημένο δε (και υπέροχα "γοητευτικό") στο Μελβιλικό περιβάλλον.Και όλα αυτά δοσμένα με τρόπο αφαιρετικό,με τις παύσεις κα τις σιωπές να εχουν μεγαλύτερη σημασία απο τους διαλόγους,με την κίνηση των ηθοποιών μεσα στο κάδρο να εχει μεγαλύτερη σημασία απο την κίνηση της κάμερας,με ένα ρυθμό απαράμιλλο και με ενα στύλ αξεπέραστο στην κατασκευή του πλανου.
Όλα αυτά τα στοιχέια θα φέρουν ένα φρέσκο αέρα,στο σημείο που θα θεωρηθεί πατέρας της περιφημης nouvelle vague του Γαλλικου κινηματογραφου.Ο ίδιος ο "αρχηγός" της ο Γκονταρ θα αναγνωρίσει την επίδραση του Μελβιλ και θα του δώσει συμβολικά και ένα μικρό ρόλο στο Breathless.Παρ'ολα αυτα ο ίδιος δεν θα δώσει μεγάλη σημασία στα "παιδιά" του και θα συνεχίσει το δικό του μοναχικό δρόμο σε πείσμα εκείνης της εποχής,όπου ο μοντερνισμός της νουβέλ βάγκ αποτελούσε μόδα.
Από την αλλη οι Αμερικάνοι θα δουν στον Μελβιλ εναν άξιο συνεχιστη-αλλα και εκσυχρονιστή-της παραδοσής τους στο φιλμ νουάρ και θα τον αγκαλιάσουν.Μια ολόκληρη νέα γενια Αμερικάνων-αλλά και Άγγλων-σκηνοθετών θα ξεπεταχτεί έχοντας την επίδραση του Μελβιλ,φτιάχνοντας το λεγόμενο αστικό θρίλλερ των τελων του 60 και του 70.
Σκηνοθέτες οπως ο Peter Yates,o John Boorman,o Mike Hodges,o Arthur Penn,o William Friedkin,o Alan Pakula αλλα και μεταγενεστεροι οπως ο Walter Hill μεχρι τον Michael Mann (η Ενταση έχει σαφείς αναφορές στο Un Flic) και τον Τarantino εχουν στις ταινίες τους πολλες απο τις Μελβιλικές σταθερές.
O Στρατος των Σκιών είναι η πιο σφαγιασμένη από τους κριτικόυς ταινία του.Γυρισμένη στο 1969 στον απόηχο του Γαλλικού Μάη,και με θέμα όχι τον υπόκοσμο (το αγαπημένο θέμα του Μελβίλλ) αλλα τη γαλλική αντίσταση,ένα θέμα που φάνταζε εντελως παρωχημένο μέσα στην τούρλα της εποχής.Οι κριτικοί θα τη δουν ως μια αποθέωση του Ντε Γκωλλ,πράγμα σχεδόν απαγορευμένο εκείνη την εποχή και συνεπικουρουμενοι και απο τη σταση του ίδιου του Μελβίλλ που δεν "ψηθηκε" ποτέ απο τον Μαη (χωρια που αυτοπροσδιοριζόταν ειρωνικά σαν "δεξιος αναρχικός"),
θα την κατασπαραξουν.
Αποτέλεσμα ήταν η ταινία να βρεί περιορισμένη διανομή στη Γαλλια και να μην παιχτει καθόλου στην Αμερική αφού οι Αμερικάνοι τρόμαξαν με την αρνητική κριτική και την προσπέρασαν χωρις να το πολυψάξουν.Στην πορεία βέβαια και μετα απο χρόνια η ταινία θα αποκατασταθεί και η προβολή της στις ΗΠΑ 40 χρόνια μετά την κυκλοφορία της θα συνοδευτεί απο διθυράμβους.
Και πραγματικά αξίζει καθε επαινο.Μια ταινία που δεν έχει να κάνει με τη δράση της αντίστασης εναντια στον εχθρό καθεαυτή αλλα με τον αγώνα για την επιβίωση της ύπαρξης της ίδιας της αντίστασης.
Εδω ο εχθρος δεν είναι οι Γερμανοι αλλά ο κίνδυνος να ξεσκεπαστεί η ταυτότητα των αντιστασιακών.Ένας εχθρός αόρατος αλλα πολύ πιο απειλητικός.
Η δραση δεν επικεντρώνεται στα σαμποταζ αλλα στην εναγώνια και συνεχη κίνηση να καλυψουν τα ίχνη τους ώστε να παραμείνουν στις σκιές.
Τιποτα δεν ειναι υπεράνω αυτού και ολα θυσιάζονται σε αυτό το καθήκον.Ολοι ξέρουν ότι θα πεθάνουν με ψεύτικα ονόματα και δεν προκειται κανένας να μάθει τιποτα και ότι το χέρι που θα τους σκοτώσει θα είναι το πιθανότερο φίλου και όχι εχθρού καθώς θα τον θυσιάσει προκειμένου να μείνει ζωντανή η αντίσταση.
Ο ίδιος ο Μελβιλλ ειχε λάβει ενεργό μέρος στην αντίσταση και ήξερε πολύ καλα πώς να αποτυπώσει αυτό το οξύμωρο συναισθημα της ελπίδας και του φαταλισμού στο πανι.Οπως επίσης οτι σε τέτοιες συνθήκες λίγος χώρος υπάρχει για ρομαντισμούς.
Οι ήρωες παίζουν ένα παιχνίδι μυαλού με τον ίδιο τους το εαυτό,εναν πόλεμο πνευματικής φθοράς όπου η αγωνία και η γνώση οτι αν πιαστούν η μόνη διέξοδος είναι η αυτοκτονία εντείνει τη μοναξιά τους,συνυπάρχει με την συντροφικότητα και τη φιλία που πηγάζει απο τον κοινό σκοπό.
Αυτός ο αφόρητος διχασμός και η απελπισία αποτυπώνεται με έξοχο μινιμαλισμό.
Με εκκωφαντικές σιωπές και παυσεις,με νευματα και εκφρασεις του προσώπου,με ενα ρυθμό που σε καθηλώνει και με διαλόγους οπου η ουσία είναι σε αυτα που δεν λένε παρά σε αυτα που λενε (βασικό συστατικό σε ολόκληρο το σινεμά του Μελβιλ),ο Στρατος των Σκιών αποτελει μιά απο τις πιο χαρακτηριστικές και γενναιόδωρες στιγμές αυτου του μεγάλου,ανησυχου,ειλικρινή και ιδεαλιστή δημιουργού σε μια καριέρα οπου δεν εδωσε ποτε μέτρια ταινία.
Πρωταγωνιστεί ενας εμβληματικός Λινο Βεντούρα ένας ηθοποιος φετίχ του Μελβίλ (ο άλλος είναι ο Αλεν Ντελον).Μαζί του η εξαιρετική Σιμόν Σινιορέ.
Κυκλοφορεί σε εξαιρετικό restoration απο τους μερακλήδες της Criterion,όπως και ολες του οι ταινίες πλην της τελευταιας του το Un Flic (το οποιο υποθετω οτι θα κυκλοφορήσει ωσονούπω).
http://www.criterion.com/explore/118-jean-pierre-melville
Last edited: