Peter Shaffer's AMADEUS (1984) - Milos Forman
Οι βιογραφιες μουσικων στο σινεμα αποτελουν πονεμενη ιστορια.Επικεντρωμενες πολυ περισσοτερο στην ζωη του εκαστοτε μουσικου,αγωνιζονται να αναδειξουν πολυ περισσοτερο τα σκοτεινα σημεια του εαυτου τους,την αστατη ζωη τους (οσο πιο πικαντικη τοσο πιο καλα για τις εισπραξεις) και τελικα καταληγουν να διαφερουν ελαχιστα απο κουτσομπολιστικα αρθρα σε κιτρινες εφημεριδες.Διανθιζονται μαλιστα απο δηθεν αντικειμενικες ματιες και παλεουν να εχουν χαπι εντ ακομα και αν η καταληξη του καλλιτεχνη ειναι τραγικη.Και αν και ιδρωνουν αγωνιζομενες να προαγουν το ηθος τοσο πιο ανηθικες γινονται.Γιατι παραμελουν τον πρωτο και κυριοτερο λογο της υπαρξης του καλλιτεχνη.Την ιδια τη μουσικη του,η οποια παει,τις περισσοτερες φορες περιπατο λες και τελικα ο μουσικος αυτος εγινε διασημος περισσοτερο για τις λεπτομερειες της ζωης του και οχι για τα δημιουργηματα του.
Καμμια φορα ομως συμβαινει ενας ανθρωπος να εχει διαφορετικη ματια για ολα αυτα.Και να αγαπαει πραγματικα το εργο ενος μουσικου.Και η αγαπη αυτη να τον σπρωχνει να γραψει κατι πραγματικα ανταξιο του εργου του.
Ο ανθρωπος στην περιπτωση μας ειναι ο Peter Shaffer και ο καλλιτεχνης του οποιο το εργο λατρευε ηταν ο Βολφγκανκ Αμαντεους Μοτσαρτ.
Ο Κος Σαφφερ λοιπον δεν εψαχνε να γραψει κατι γα τη ζωη του Μοτσαρτ.Εψαχνε ενα τροπο να εξυμνησει τη μουσικη του.Ετσι λοιπον αντι για την αληθοφανεια και τις πικαντικες πληροφοριες για τη ζωη του Μοτσαρτ (που ηταν αρκετες) προτιμησε να κανει το αντιθετο.Η ιστορια του Αμαντεους βασιζεται σε μια εντελως ψευτικη πληροφορια,εναν ουσιαστικα και τυπικα αστικο μυθο,ο οποιος φουσκωσε αρκετα μετα απο το θανατο του Μοτσαρτ και ειχε να κανει με το οτι υπευθυνος ουσιαστικα για τον αφανισμο του,ηταν ο Αρχιμουσικος του παλατιου της Βιεννης και διασημος συνθετης της εποχης Αντονιο Σαλιερι.Δεν υπαρχει μεγαλυτερο ψεμα.Ο Σαλιερι υπηρξε σπουδαιος συνθετης και ηταν ενας απο τους μεγαλυτερους ευεργετες της εποχης του,εχοντας βοηθησει αμετρητους νεους,φτωχους,ταλαντουχους μουσικους να κανουν τα πρωτα τους βηματα.
Ο Σαλιερι πανω απ'ολα αγαπουσε τη μουσικη και αναγνωριζε τα ταλεντα και γι'αυτο βοηθουσε τους νεους τοσο οικονομικα οσο και εκπαιδευτικα.Ο Μπετοβεν,ο Σουμπερτ,ο Λιστ υπηρξαν μαθητες του.Ο ιδιος ανελαβε μετα το θανατο του Μοτσαρτ,τον γιο του.
Κι ομως η μορφη του εξαιρετου αυτου ανθρωπου και καλλιτεχνη θα λοιδωριθει απο την ιστορια πεφτοντας θυμα ενος τεραστιου ψεμματος.Η μουσικη του θα ξεχαστει και το ονομα του θα μεινει στην ιστορια σαν ο ανθρωπος που σκοτωσε(ή οδηγησε στο θανατο) το Μοτσαρτ.
Κι ομως ο Σαφφερ στην ιστορια αυτη θα βρει τα στοιχεια που ζηταει για να χτισει το μυθο του Μοτσαρτ.Σε ενα ψεμα.Γιατι δεν τον ενδιαφερει η ιστορικη αληθεια αλλα η Μουσικη του.
Αυτη που εκανε αθανατο τον Αμαντεους.Και η μορφη του Σαλιερι θα αποτελεσει αυτο το οχημα.
Ο Σαλιερι θα ειναι αυτος που θα καταλαβει πρωτος,και ισως και ο μονος,το μεγαλειο της μουσικης του Μοτσαρτ.Σε μια εποχη που οι περισσοτεροι δεν καταλαβαινουν τη μουσικη του Αμαντεους,καθως τους φαινεται υπερβολικη,"με παρα πολλες νοτες",οι οπερες του εχουν μεγαλη διαρκεια κουραζοντας τα συνηθισμενα αυτια και χωρις μαλιστα να τους δινει να καταλαβουν ποτε πρεπει να χειροκροτησουν,o Σαλιερι θα ειναι αυτος που θα νιωσει πραγματικα ποσο σπουδαια και μεγαλειωδης ειναι αυτη η μουσικη,σαν "ο Θεος να μιλαει μεσα απο τον Μοτσαρτ".Συγκλονιζεται καθε φορα που διαβαζει μια παρτιτουρα του και νιωθει δεος μπροστα σ'αυτο το μεγαλειο της μουσικης.Η δικες του δυνατοτητες ειναι πολυ περιορισμενες για να μπορει να φτασει τον Μοτσαρτ συνθετικα.Τον Βολφι εναν μικροσωμο,κακομαθημενο,κακοτροπο και αλαζονα νεαρο,τον "οποιο διαλεξε ο Θεος για να μιλησει μεσα απο αυτον"."Γιατι αυτον?" αναρωτιεται ο θεοσεβουμενος Σαλιερι."Γιατι αυτον τον βαρβαρο,εκλυτο
νεαρο και οχι εμενα που αφιερωσα τη ζωη μου σε Σενα?" ουρλιαζει ο Σαλιερι που θεωρει οτι ο Θεος τον εμπαιζει.
Ολα αυτα ομως ειπαμε δεν εγιναν στην πραγματικοτητα αλλα στο μυαλο του Πητερ Σαφφερ.Ο οποιος θα γραψει ενα πανεξυπνο θεατρικο εργο στο οποιο ενας μετριος μουσικος θα μας δωσει να καταλαβουμε το μεγαλειο της μουσικης ενος μετριου(στις πραξεις του) ανθρωπου.Ενος ανθρωπου που δεν εχει συναισθηση της ιδιοφυίας του εναντιον ενος ανθρωπου που την καταλαβαινει τοσο,που συνθλιβεται απο την επιθυμια του να την ειχε για τον εαυτο του.
Μας κλεινει το ματι λεγοντας μας οτι μπορει να εμφανιζεται ο Σαλιερι σαν ο κακος αλλα μεσα απο την εξελιξη του εργου αναρωτιομαστε μηπως τελικα συμβαινει το αντιθετο.Μηπως τελικα αυτο το κακομαθημενο κωλοπαιδο που ειναι ο Μοτσαρτ ειναι τελικα ο κακος της ιστοριας?
Ποσως με ενδιαφερει μας λεει ο συγγραφεας.Γιατι τελικα αυτο που εχει σημασια ειναι η μουσικη και η ιδιοφυία πισω απο αυτη.Τι σημασια εχει αν ο Μοτσαρτ ηταν αυτος που ηταν?Οταν μπορουσε να γραφει τετοια μουσικη....
Το θεατρικο ανεβηκε στο Λονδινο με τεραστια επιτυχια,και στη συνεχεια στο Μπροντγουει με ακομα μεγαλυτερη.Ο Miloš Forman εχοντας τελειωσει απο τη Φωλια του Κουκου θα αποφασισει να το μεταφερει στο σινεμα.Του αρεσει τοσο ωστε θα αποφασισει να γυρισει στην πολη του την Πραγα,απο την οποια εφυγε προκειμενου να γλιτωσει απο το κομουνιστικο καθεστως,για να γυρισει την ταινια,μια πολη στην οποια θεωρουν τον Μοτσαρτ δικο τους ανθρωπο.
Θα συνεργαστει με τον Σαφφερ για το σεναριο και θα αποφασισει να χρησιμοποιησει αμερικανους ηθοποιους (αντι για τους Αγγλους που το πρωτοπαιξαν στο θεατρο) για πρωταγωνιστες για να βρει μεγαλυτερη προσβαση στο Αμερικανικο κοινο.Οι Αγγλοι θα κρατησουν τους δευτερους ρολους και οι οποιοι ειναι αποκαλυψη,φτιαχνοντας γερα θεμελια.Ο Simon Callow ,που ηταν ο ηθοποιος που πρωτοπαιξε τον Μοτσαρτ στην θεατρικη πρεμιερα στο Λονδινο(με τον Paul Scofield στο ρολο του Σαλιερι),θα περιοριστει στο ρολο του φιλου του Μοτσαρτ.Αντι αυτου στη ταινια θα παιξει τον Μοτσαρτ ο εκπληκτικος Tom Hulce,ο οποιος ταυτιστηκε τοσο πολυ με το ρολο που θα του σταθει αδυνατο να βρει δουλεια στη συνεχεια.Ο F. Murray Abraham,που και αυτος θα παθει το ιδιο,στο ρολο του Σαλιερι ειναι
μαγεια σκετη κερδιζοντας ενα απο τα πιο δικαια Οσκαρ στην ιστορια.Ερμηνειες που εγραψαν ιστορια.
Τιποτα ομως δεν θα ηταν δυνατο αν δεν υπηρχε πρωτα απ'ολα αυτος ο συγγραφεας και κατα δευτερον ο Μιλος Φορμαν που το μετεφερε στην οθονη.
Μια υπεροχη αναπαρασταση της εποχης με μια φωτογραφια πραγματικο ζωγραφικο πινακα,που παραπεμπει κατευθειαν στο Barry Lyndon του Στανλευ Κιουμπρικ,απο το οποιο προφανως και αντλησε εμπνευση.Αλλα η μουσικη πανω απ'ολα,την οποια επιμεληθηκε και διευθυνε ο Σερ Νεβιλ Μαρινερ,αποθεωνεται και βρισκεται πανω απ'ολα.Γιατι και ο Φορμαν αυτο εθεσε σαν στοχο.Μεσα απο τον κινηματογραφο να υμνηθει η μουσικη σαν ενας φορος τιμης μιας μορφης τεχνης προς μια αλλη.Αυτη ειναι ο πρωταγωνιστης,ο σεναριογραφος,ο σκηνοθετης.Ενα ενεργο σκηνικο που κινει ολη την ταινια.
Το φιναλε της ταινιας αποτελει τρανταχτο παραδειγμα.Την ωρα που παρακολουθουμε το σωμα του νεκρου Αμαντεους να πετιεται σε ενα ομαδικο ταφο,αγνωστος μεταξυ αγνωστων,χωρις υψηλα προσωπα να παριστανται στην κηδεια του,χωρις μνημεια να θυμιζουν την υπαρξη του,την ιδια ωρα ακουγεται το Ρεκβιεμ δυνατα σκεπαζοντας τα παντα,λεγοντας μας οτι η μουσικη ηταν αυτη που τον εκανε αθανατο.Αυτη ειναι η παρακαταθηκη του.
Δεν θα μπορουσε ο σκηνοθετης να το πει καλυτερα,οσα λογια και αν εγραφε ο Σαφφερ.
Ενα πραγματικο κομψοτεχνημα υψηλης κινηματογραφιας,με το οποιο σκηνοθετης και σεναριογραφος εφτασαν στα ορια την τεχνη τους,προκειμενου να αποθεωσουν μια αλλη τεχνη και μεγαλυτερη.Τη Μουσικη.
http://www.youtube.com/watch?v=ZKejjhWRTZY
http://www.youtube.com/watch?v=vmq5M0w97sE&feature=related
Οι βιογραφιες μουσικων στο σινεμα αποτελουν πονεμενη ιστορια.Επικεντρωμενες πολυ περισσοτερο στην ζωη του εκαστοτε μουσικου,αγωνιζονται να αναδειξουν πολυ περισσοτερο τα σκοτεινα σημεια του εαυτου τους,την αστατη ζωη τους (οσο πιο πικαντικη τοσο πιο καλα για τις εισπραξεις) και τελικα καταληγουν να διαφερουν ελαχιστα απο κουτσομπολιστικα αρθρα σε κιτρινες εφημεριδες.Διανθιζονται μαλιστα απο δηθεν αντικειμενικες ματιες και παλεουν να εχουν χαπι εντ ακομα και αν η καταληξη του καλλιτεχνη ειναι τραγικη.Και αν και ιδρωνουν αγωνιζομενες να προαγουν το ηθος τοσο πιο ανηθικες γινονται.Γιατι παραμελουν τον πρωτο και κυριοτερο λογο της υπαρξης του καλλιτεχνη.Την ιδια τη μουσικη του,η οποια παει,τις περισσοτερες φορες περιπατο λες και τελικα ο μουσικος αυτος εγινε διασημος περισσοτερο για τις λεπτομερειες της ζωης του και οχι για τα δημιουργηματα του.
Καμμια φορα ομως συμβαινει ενας ανθρωπος να εχει διαφορετικη ματια για ολα αυτα.Και να αγαπαει πραγματικα το εργο ενος μουσικου.Και η αγαπη αυτη να τον σπρωχνει να γραψει κατι πραγματικα ανταξιο του εργου του.
Ο ανθρωπος στην περιπτωση μας ειναι ο Peter Shaffer και ο καλλιτεχνης του οποιο το εργο λατρευε ηταν ο Βολφγκανκ Αμαντεους Μοτσαρτ.
Ο Κος Σαφφερ λοιπον δεν εψαχνε να γραψει κατι γα τη ζωη του Μοτσαρτ.Εψαχνε ενα τροπο να εξυμνησει τη μουσικη του.Ετσι λοιπον αντι για την αληθοφανεια και τις πικαντικες πληροφοριες για τη ζωη του Μοτσαρτ (που ηταν αρκετες) προτιμησε να κανει το αντιθετο.Η ιστορια του Αμαντεους βασιζεται σε μια εντελως ψευτικη πληροφορια,εναν ουσιαστικα και τυπικα αστικο μυθο,ο οποιος φουσκωσε αρκετα μετα απο το θανατο του Μοτσαρτ και ειχε να κανει με το οτι υπευθυνος ουσιαστικα για τον αφανισμο του,ηταν ο Αρχιμουσικος του παλατιου της Βιεννης και διασημος συνθετης της εποχης Αντονιο Σαλιερι.Δεν υπαρχει μεγαλυτερο ψεμα.Ο Σαλιερι υπηρξε σπουδαιος συνθετης και ηταν ενας απο τους μεγαλυτερους ευεργετες της εποχης του,εχοντας βοηθησει αμετρητους νεους,φτωχους,ταλαντουχους μουσικους να κανουν τα πρωτα τους βηματα.
Ο Σαλιερι πανω απ'ολα αγαπουσε τη μουσικη και αναγνωριζε τα ταλεντα και γι'αυτο βοηθουσε τους νεους τοσο οικονομικα οσο και εκπαιδευτικα.Ο Μπετοβεν,ο Σουμπερτ,ο Λιστ υπηρξαν μαθητες του.Ο ιδιος ανελαβε μετα το θανατο του Μοτσαρτ,τον γιο του.
Κι ομως η μορφη του εξαιρετου αυτου ανθρωπου και καλλιτεχνη θα λοιδωριθει απο την ιστορια πεφτοντας θυμα ενος τεραστιου ψεμματος.Η μουσικη του θα ξεχαστει και το ονομα του θα μεινει στην ιστορια σαν ο ανθρωπος που σκοτωσε(ή οδηγησε στο θανατο) το Μοτσαρτ.
Κι ομως ο Σαφφερ στην ιστορια αυτη θα βρει τα στοιχεια που ζηταει για να χτισει το μυθο του Μοτσαρτ.Σε ενα ψεμα.Γιατι δεν τον ενδιαφερει η ιστορικη αληθεια αλλα η Μουσικη του.
Αυτη που εκανε αθανατο τον Αμαντεους.Και η μορφη του Σαλιερι θα αποτελεσει αυτο το οχημα.
Ο Σαλιερι θα ειναι αυτος που θα καταλαβει πρωτος,και ισως και ο μονος,το μεγαλειο της μουσικης του Μοτσαρτ.Σε μια εποχη που οι περισσοτεροι δεν καταλαβαινουν τη μουσικη του Αμαντεους,καθως τους φαινεται υπερβολικη,"με παρα πολλες νοτες",οι οπερες του εχουν μεγαλη διαρκεια κουραζοντας τα συνηθισμενα αυτια και χωρις μαλιστα να τους δινει να καταλαβουν ποτε πρεπει να χειροκροτησουν,o Σαλιερι θα ειναι αυτος που θα νιωσει πραγματικα ποσο σπουδαια και μεγαλειωδης ειναι αυτη η μουσικη,σαν "ο Θεος να μιλαει μεσα απο τον Μοτσαρτ".Συγκλονιζεται καθε φορα που διαβαζει μια παρτιτουρα του και νιωθει δεος μπροστα σ'αυτο το μεγαλειο της μουσικης.Η δικες του δυνατοτητες ειναι πολυ περιορισμενες για να μπορει να φτασει τον Μοτσαρτ συνθετικα.Τον Βολφι εναν μικροσωμο,κακομαθημενο,κακοτροπο και αλαζονα νεαρο,τον "οποιο διαλεξε ο Θεος για να μιλησει μεσα απο αυτον"."Γιατι αυτον?" αναρωτιεται ο θεοσεβουμενος Σαλιερι."Γιατι αυτον τον βαρβαρο,εκλυτο
νεαρο και οχι εμενα που αφιερωσα τη ζωη μου σε Σενα?" ουρλιαζει ο Σαλιερι που θεωρει οτι ο Θεος τον εμπαιζει.
Ολα αυτα ομως ειπαμε δεν εγιναν στην πραγματικοτητα αλλα στο μυαλο του Πητερ Σαφφερ.Ο οποιος θα γραψει ενα πανεξυπνο θεατρικο εργο στο οποιο ενας μετριος μουσικος θα μας δωσει να καταλαβουμε το μεγαλειο της μουσικης ενος μετριου(στις πραξεις του) ανθρωπου.Ενος ανθρωπου που δεν εχει συναισθηση της ιδιοφυίας του εναντιον ενος ανθρωπου που την καταλαβαινει τοσο,που συνθλιβεται απο την επιθυμια του να την ειχε για τον εαυτο του.
Μας κλεινει το ματι λεγοντας μας οτι μπορει να εμφανιζεται ο Σαλιερι σαν ο κακος αλλα μεσα απο την εξελιξη του εργου αναρωτιομαστε μηπως τελικα συμβαινει το αντιθετο.Μηπως τελικα αυτο το κακομαθημενο κωλοπαιδο που ειναι ο Μοτσαρτ ειναι τελικα ο κακος της ιστοριας?
Ποσως με ενδιαφερει μας λεει ο συγγραφεας.Γιατι τελικα αυτο που εχει σημασια ειναι η μουσικη και η ιδιοφυία πισω απο αυτη.Τι σημασια εχει αν ο Μοτσαρτ ηταν αυτος που ηταν?Οταν μπορουσε να γραφει τετοια μουσικη....
Το θεατρικο ανεβηκε στο Λονδινο με τεραστια επιτυχια,και στη συνεχεια στο Μπροντγουει με ακομα μεγαλυτερη.Ο Miloš Forman εχοντας τελειωσει απο τη Φωλια του Κουκου θα αποφασισει να το μεταφερει στο σινεμα.Του αρεσει τοσο ωστε θα αποφασισει να γυρισει στην πολη του την Πραγα,απο την οποια εφυγε προκειμενου να γλιτωσει απο το κομουνιστικο καθεστως,για να γυρισει την ταινια,μια πολη στην οποια θεωρουν τον Μοτσαρτ δικο τους ανθρωπο.
Θα συνεργαστει με τον Σαφφερ για το σεναριο και θα αποφασισει να χρησιμοποιησει αμερικανους ηθοποιους (αντι για τους Αγγλους που το πρωτοπαιξαν στο θεατρο) για πρωταγωνιστες για να βρει μεγαλυτερη προσβαση στο Αμερικανικο κοινο.Οι Αγγλοι θα κρατησουν τους δευτερους ρολους και οι οποιοι ειναι αποκαλυψη,φτιαχνοντας γερα θεμελια.Ο Simon Callow ,που ηταν ο ηθοποιος που πρωτοπαιξε τον Μοτσαρτ στην θεατρικη πρεμιερα στο Λονδινο(με τον Paul Scofield στο ρολο του Σαλιερι),θα περιοριστει στο ρολο του φιλου του Μοτσαρτ.Αντι αυτου στη ταινια θα παιξει τον Μοτσαρτ ο εκπληκτικος Tom Hulce,ο οποιος ταυτιστηκε τοσο πολυ με το ρολο που θα του σταθει αδυνατο να βρει δουλεια στη συνεχεια.Ο F. Murray Abraham,που και αυτος θα παθει το ιδιο,στο ρολο του Σαλιερι ειναι
μαγεια σκετη κερδιζοντας ενα απο τα πιο δικαια Οσκαρ στην ιστορια.Ερμηνειες που εγραψαν ιστορια.
Τιποτα ομως δεν θα ηταν δυνατο αν δεν υπηρχε πρωτα απ'ολα αυτος ο συγγραφεας και κατα δευτερον ο Μιλος Φορμαν που το μετεφερε στην οθονη.
Μια υπεροχη αναπαρασταση της εποχης με μια φωτογραφια πραγματικο ζωγραφικο πινακα,που παραπεμπει κατευθειαν στο Barry Lyndon του Στανλευ Κιουμπρικ,απο το οποιο προφανως και αντλησε εμπνευση.Αλλα η μουσικη πανω απ'ολα,την οποια επιμεληθηκε και διευθυνε ο Σερ Νεβιλ Μαρινερ,αποθεωνεται και βρισκεται πανω απ'ολα.Γιατι και ο Φορμαν αυτο εθεσε σαν στοχο.Μεσα απο τον κινηματογραφο να υμνηθει η μουσικη σαν ενας φορος τιμης μιας μορφης τεχνης προς μια αλλη.Αυτη ειναι ο πρωταγωνιστης,ο σεναριογραφος,ο σκηνοθετης.Ενα ενεργο σκηνικο που κινει ολη την ταινια.
Το φιναλε της ταινιας αποτελει τρανταχτο παραδειγμα.Την ωρα που παρακολουθουμε το σωμα του νεκρου Αμαντεους να πετιεται σε ενα ομαδικο ταφο,αγνωστος μεταξυ αγνωστων,χωρις υψηλα προσωπα να παριστανται στην κηδεια του,χωρις μνημεια να θυμιζουν την υπαρξη του,την ιδια ωρα ακουγεται το Ρεκβιεμ δυνατα σκεπαζοντας τα παντα,λεγοντας μας οτι η μουσικη ηταν αυτη που τον εκανε αθανατο.Αυτη ειναι η παρακαταθηκη του.
Δεν θα μπορουσε ο σκηνοθετης να το πει καλυτερα,οσα λογια και αν εγραφε ο Σαφφερ.
Ενα πραγματικο κομψοτεχνημα υψηλης κινηματογραφιας,με το οποιο σκηνοθετης και σεναριογραφος εφτασαν στα ορια την τεχνη τους,προκειμενου να αποθεωσουν μια αλλη τεχνη και μεγαλυτερη.Τη Μουσικη.
http://www.youtube.com/watch?v=ZKejjhWRTZY
http://www.youtube.com/watch?v=vmq5M0w97sE&feature=related
Last edited:
