Κατά πάσα πιθανότητα , δύο είναι οι επαναστατικές στιγμές στην ιστορία της τζάζ . Η εμφάνιση του be bop που κυριάρχησε την δεκαετία του 40 και η έλευση της free jazz στις αρχές της δεκαετίας του 60 . Και τα δύο ρεύματα ήταν επαναστατικά , καθώς προερχόντουσαν από μαύρους μουσικούς ( και όλες σχεδόν οι μεγάλες στιγμές της jazz εκπορεύονται από την "μαυρότητα" ) οι οποίοι αντιδρούσαν στην χρήση της τζαζ ως χορευτικής μουσικής με σκοπό την διασκέδαση των λευκών ακροατηρίων και διατηρούσαν στην πρώτη γραμμή τα θεμελιακά χαρακτηριστικά της αφρικάνικης μουσικής . Ο μαύρος μουσικός την δεκαετία του 40 , αντιμέτωπος με την βιομηχανία κατασκευής χορευτικών κομματιών με προορισμό την διασκέδαση του λευκού αστού , αναζητά ως διέξοδο την επιστροφή στις αφρικάνικες ρίζες , τα μικρά σύνολα των 5-6 ατόμων το πολύ και στηρίζεται στην εκφραστική ατομικότητα του εκάστοτε σολίστα / αυτοσχεδιαστή . Σε κάθε περίπτωση ο σκοπός του be bop ήταν "η προσπάθεια των μαύρων μουσικών να παίξουν κάτι που οι λευκοί μουσικοί δεν μπορούν να παίξουν" ( Thelonious Monk ) .
Στον αντίποδα αυτου , στην δεκαετία του 50 αναπτύχθηκε η cool jazz , η οποία παρ' ότι ξεκίνησε τρόπον τινά από έναν μαύρο μουσικό , τον Miles Davis ( Βirth of the cool ) εν τούτοις αναπτύχθηκε κατά την δεκαετία του 50 ως η διανουμενίστικη πλευρά της τζάζ που προσπάθησε να την μπολιάσει με στοιχεία ευρωπαϊκής έντεχνης μουσικής ( ο David Brubeck για παράδειγμα , υπήρξε μαθητής του Darius Milhaud ) . H αντίδραση στον κίνδυνο εξευρωπαϊσμού της τζαζ , και στην τάση άμβλύνσεως των αφροαμερικάνικων στοιχείων ήρθε με το hard bop (και τους νέους αυτοσχεδιαστές μεγάλης κλάσεως - Coltrane , Rollins , Dexter Gordon κλπ ) και την soul jazz που είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα , με την διαφορά ότι επανεισάγει μιά ακόμη αφροαμερικανική παράμετρο στο σκληρό μπητ του hard bop , τα gospels και τα rhytmh ' n ' blues ( κυριώτεροι εκπρόσωποι αυτής της τάσης ο Art Blakey , o Horace Silver που χαράζουν τις νέες κατευθυντήριες γραμμές ) . Από την άλλη η free jazz απετέλεσε μιά ρήξη με έννοιες , όπως φόρμα , αρμονία , κλπ και απελευθέρωσε τον αυτοσχεδιαστή και την σχέση του με το όργανο του , το οποίο πλέον μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με τρόπους τελείως αντισυμβατικούς ( το πιάνο παίζεται στις χορδές του , οι χορδές του όρθιου μπάσσου διεγείρονται από άσχετα αντικείμενα - βούρτσες κλπ ) με σκοπό την επίτευξη του νέου ήχου καθώς το σώμα του οργανοπαίκτη , γίνεται ένα με το όργανο .
Λίγο αργότερα , την δεκαετία του 70 η τζαζ συναντά τον ηλεκτρισμό και το ροκ και προκύπτει το τότε λεγόμενο τζαζ ρόκ και σήμερα fusion. Πρωτοπόρος και πάλι ο Miles Davis ( ο άνθρωπος που μόνος του έφερε τα πάνω κάτω τρείς τέσσερις φορές στον κόσμο της τζαζ ) με το Bitches Brew. ( Περισσότερα για όλα αυτά στο βιβλίο του Κώστα Γιαννουλόπουλου : "Jazz 1900-1990" )
Προσωπικά δεν μπόρεσα ποτέ μου να συμπαθήσω την cool jazz . Η ψυχρότητα της αισθητικής της , και το cool παίξιμο δεν μου ταίριαξε ποτέ στο αυτί ( υφολογική αδιαφορία που θα έλεγε και ο Λυμπερόπουλος ) αλλά και στην καρδιά ( συναισθηματική αδιαφορία ) . Την αντιμετώπιζα παντοτε ως μουσική σαλονάτη , ως υπόκρουση άλλων δραστηριοτήτων . Από την άλλη η free jazz πολλές φορές είναι απροσπέλαστη , ωσαν να αποτελεί μιά γλώσσα που προορίζεται αποκλειστικά για τους μυημένους μουσικούς της . Ειδικά όταν ξέφυγε από το πνευματικό περιεχόμενο της , με τον θάνατο του Coltrane ( από τις λίγες περιπτώσεις όπου η βαθιά πίστη στο Ανώτερο Ον , δημιούργησε τόσο μεγάλη μουσική ) και μετατράπηκε σε βίαιο θόρυβο .
Ως εκ τούτου νομίζω ότι είναι μιά καλή ευκαιρία να παραθέσω εδω μιά μικρή λίστα με 20 αγαπημένους δίσκους τζαζ που καλύπτουν ένα ευρύτατο στυλιστικό φάσμα . Δεν είναι κατ'´ανάγκη οι καλύτεροι ή οι σημαντικότεροι δίσκοι κάθε είδους , τους θεωρώ όμως ως ένα καταφύγιο γιά την ηρεμία του μυαλού , μιά σταθερή αξία - που λέει και ο Παναγιωτίδης - και κάθε φορά που καταφεύγω σε αυτούς όλο και κάτι βρίσκω να μου κρατά ζωντανό το ενδιαφέρον . Με λίγα λόγια είναι οι δικοί μου καλύτεροι
Χωρίς αξιολογική σειρά λοιπόν
Angels and Demons at play / Sun Ra (1956)
Something Else / Cannonball Adderley ( 1958 )
Mingus Dynasty / Charles Mingus ( 1959 )
Soul Station / Hank Mobley ( 1960 )
Art Blakey and the Jazz Messengers ( 1961 )
Ole / John Coltrane ( 1961 )
Go / Dexter Gordon ( 1962 )
The Sidewinder / Lee Morgan ( 1963 )
A love Supreme / John Coltrane ( 1964 )
Extensions / McCoy Tyner ( 1970 )
Kofi / Donald Byrd / ( ηχογρ. 1970 - κυκλοφορία 1995 )
Bitches Brew / Miles Davis (1970 )
Science Fiction / Ornette Coleman ( 1971)
I sing the body electric / Weather Report ( 1971 )
On the corner / Miles Davis ( 1972 )
Chick Corea / Return to forever ( 1972 )
Crosswinds / Herbie Hancock ( 1972)
Tanja / Randy Weston ( 1973 )
Expansions / Lonnie Liston Smith ( 1974 )
Body meta / Ornette Coleman ( 1976)
Στον αντίποδα αυτου , στην δεκαετία του 50 αναπτύχθηκε η cool jazz , η οποία παρ' ότι ξεκίνησε τρόπον τινά από έναν μαύρο μουσικό , τον Miles Davis ( Βirth of the cool ) εν τούτοις αναπτύχθηκε κατά την δεκαετία του 50 ως η διανουμενίστικη πλευρά της τζάζ που προσπάθησε να την μπολιάσει με στοιχεία ευρωπαϊκής έντεχνης μουσικής ( ο David Brubeck για παράδειγμα , υπήρξε μαθητής του Darius Milhaud ) . H αντίδραση στον κίνδυνο εξευρωπαϊσμού της τζαζ , και στην τάση άμβλύνσεως των αφροαμερικάνικων στοιχείων ήρθε με το hard bop (και τους νέους αυτοσχεδιαστές μεγάλης κλάσεως - Coltrane , Rollins , Dexter Gordon κλπ ) και την soul jazz που είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα , με την διαφορά ότι επανεισάγει μιά ακόμη αφροαμερικανική παράμετρο στο σκληρό μπητ του hard bop , τα gospels και τα rhytmh ' n ' blues ( κυριώτεροι εκπρόσωποι αυτής της τάσης ο Art Blakey , o Horace Silver που χαράζουν τις νέες κατευθυντήριες γραμμές ) . Από την άλλη η free jazz απετέλεσε μιά ρήξη με έννοιες , όπως φόρμα , αρμονία , κλπ και απελευθέρωσε τον αυτοσχεδιαστή και την σχέση του με το όργανο του , το οποίο πλέον μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με τρόπους τελείως αντισυμβατικούς ( το πιάνο παίζεται στις χορδές του , οι χορδές του όρθιου μπάσσου διεγείρονται από άσχετα αντικείμενα - βούρτσες κλπ ) με σκοπό την επίτευξη του νέου ήχου καθώς το σώμα του οργανοπαίκτη , γίνεται ένα με το όργανο .
Λίγο αργότερα , την δεκαετία του 70 η τζαζ συναντά τον ηλεκτρισμό και το ροκ και προκύπτει το τότε λεγόμενο τζαζ ρόκ και σήμερα fusion. Πρωτοπόρος και πάλι ο Miles Davis ( ο άνθρωπος που μόνος του έφερε τα πάνω κάτω τρείς τέσσερις φορές στον κόσμο της τζαζ ) με το Bitches Brew. ( Περισσότερα για όλα αυτά στο βιβλίο του Κώστα Γιαννουλόπουλου : "Jazz 1900-1990" )
Προσωπικά δεν μπόρεσα ποτέ μου να συμπαθήσω την cool jazz . Η ψυχρότητα της αισθητικής της , και το cool παίξιμο δεν μου ταίριαξε ποτέ στο αυτί ( υφολογική αδιαφορία που θα έλεγε και ο Λυμπερόπουλος ) αλλά και στην καρδιά ( συναισθηματική αδιαφορία ) . Την αντιμετώπιζα παντοτε ως μουσική σαλονάτη , ως υπόκρουση άλλων δραστηριοτήτων . Από την άλλη η free jazz πολλές φορές είναι απροσπέλαστη , ωσαν να αποτελεί μιά γλώσσα που προορίζεται αποκλειστικά για τους μυημένους μουσικούς της . Ειδικά όταν ξέφυγε από το πνευματικό περιεχόμενο της , με τον θάνατο του Coltrane ( από τις λίγες περιπτώσεις όπου η βαθιά πίστη στο Ανώτερο Ον , δημιούργησε τόσο μεγάλη μουσική ) και μετατράπηκε σε βίαιο θόρυβο .
Ως εκ τούτου νομίζω ότι είναι μιά καλή ευκαιρία να παραθέσω εδω μιά μικρή λίστα με 20 αγαπημένους δίσκους τζαζ που καλύπτουν ένα ευρύτατο στυλιστικό φάσμα . Δεν είναι κατ'´ανάγκη οι καλύτεροι ή οι σημαντικότεροι δίσκοι κάθε είδους , τους θεωρώ όμως ως ένα καταφύγιο γιά την ηρεμία του μυαλού , μιά σταθερή αξία - που λέει και ο Παναγιωτίδης - και κάθε φορά που καταφεύγω σε αυτούς όλο και κάτι βρίσκω να μου κρατά ζωντανό το ενδιαφέρον . Με λίγα λόγια είναι οι δικοί μου καλύτεροι
Χωρίς αξιολογική σειρά λοιπόν
Angels and Demons at play / Sun Ra (1956)
Something Else / Cannonball Adderley ( 1958 )
Mingus Dynasty / Charles Mingus ( 1959 )
Soul Station / Hank Mobley ( 1960 )
Art Blakey and the Jazz Messengers ( 1961 )
Ole / John Coltrane ( 1961 )
Go / Dexter Gordon ( 1962 )
The Sidewinder / Lee Morgan ( 1963 )
A love Supreme / John Coltrane ( 1964 )
Extensions / McCoy Tyner ( 1970 )
Kofi / Donald Byrd / ( ηχογρ. 1970 - κυκλοφορία 1995 )
Bitches Brew / Miles Davis (1970 )
Science Fiction / Ornette Coleman ( 1971)
I sing the body electric / Weather Report ( 1971 )
On the corner / Miles Davis ( 1972 )
Chick Corea / Return to forever ( 1972 )
Crosswinds / Herbie Hancock ( 1972)
Tanja / Randy Weston ( 1973 )
Expansions / Lonnie Liston Smith ( 1974 )
Body meta / Ornette Coleman ( 1976)
