Η Ρώσσικη Σχολή στο πιάνο

[Κωστας Λυμπεροπουλος]

Οι ‘Εικόνες από μιά Εκθεση’ του Mussorgsky είναι γνωστές κύρια στην Ορχηστρική εκδοχή τους, έτσι όπως τις ενορχήστρωσε το 1922 ο Maurice Ravel. Στην αυθεντική τους μορφή γράφτηκαν για σόλο πιάνο. Είναι μία σειρά από μινιατούρες που περιγράφουν τις εντυπώσεις του συνθέτη από τους πίνακες του φίλου του Victor Hartmann που πέθανε το 1873 - μιά Σουίτα από κομμάτια που επιχειρούν να περιγράψουν με μουσική τους πίνακες. Ενα επαναλαμβανόμενο ρεφραίν (Promenade), αναπαριστά τον θεατή που περπατά από τον ένα πίνακα στον επόμενο. Οι πίνακες απεικονίζουν καλικάντζαρους και μάγισσες, Κάστρα, καθημερινές σκηνές από το παζάρι, Κατακόμβες, ένα μελίσσι από παιδιά με τις γκουβερνάντες τους στους Παρισινούς κήπους. Το Εργο θεωρείται ο ακρογωνιαίος λίθος του Ρώσικου πιάνου και είναι μεγαλειώδες και επιβλητικό, γεμάτο από μιά ρωμαλέα συναισθηματική ένταση και ακραίες, σπινθηροβόλες αντιθέσεις - σκοτεινά χρώματα και εύθυμες περιγραφές. Οι τεχνικές δυσκολίες του είναι εφιαλτικές. Απαιτεί από τον εκτελεστή αστραφτερή άρθρωση σε συνδυασμό με ζωηρή φαντασία και ποιητική αίσθηση για να αποδώσει τη συγκλονιστική ποικιλία και τα κοντράστ. Πολλοί αναμετρήθηκαν μαζί του αλλά ελάχιστοι -οι πιο χαρισματικοί- κατάφεραν να επιπλεύσουν: ο Ρίχτερ σε μιά θρυλική ζωντανή ηχογράφηση στη Σόφια (1958) και λίγο πιο πίσω ο γεννημένος showman Βλαδίμηρος Χόροβιτς το 1951, επίσης ‘ζωντανός’ στο Carnegie Hall. Αλλά και οι δύο ηχογραφήσεις, αν και είναι Μνημεία πιανιστικής τέχνης υποφέρουν από κακό ήχο. Θα σας συστήσω λοιπόν μία μοντέρνα εκδοχή, αυτή του Μιχαήλ Πλετνιόφ (Mussorgsky - Pictures From An Exhibition/ Mikhail Pletnev /Virgin Classics 0777 759611-2)

Οι μινιατούρες για σόλο πιάνο του Sergey Prokofiev περιέχουν όλα τα χαρακτηριστικά του τόσο ξεχωριστού μουσικού λόγου του: είναι Κύκλοι από κομμάτια με την έμφαση στην καινοτομία και τον πειραματισμό, μουσικά ξόρκια άλλοτε σαρκαστικά κι άλλοτε γεμάτα ποίηση και ανεκπλήρωτους πόθους, κατά κανόνα κακόκεφα και γκροτέσκα, με στριμμένα, ειρωνικά τεχνάσματα του χεριού και διακριτικές ηχητικές σκιάσεις. Νιώθεις, περίπου, το συνθέτη να γελάει σε βάρος σου. Οι ιδέες διαδέχονται η μία την άλλη με καταιγιστικό ρυθμό, η συνθετική αρχιτεκτονική δείχνει από αυστηρή έως αδιάλλακτη αλλά μ ένα περίεργο τρόπο είναι διάσπαρτη από ποιητικές ανάσες – μοιάζουν με ακουστικούς πίνακες που περνούν γρήγορα από μπροστά σου γεμάτοι στυλιστικές μαγγανείες, σαρδονικό χιούμορ, τρυφερότητα, χάρι, μιά ανεπαίσθητη κακεντρέχεια και μιά δεξιοτεχνία που σου σηκώνει την τρίχα ‘κάγγελο’ και βαδίζει σε τεντωμένο σχοινί. Θα σταθώ στα Φευγαλέα Οράματα (Visions Fugitives op.22), στούς Σαρκασμούς (op.22) και στα Παραμύθια της Γιαγιάς (op.31) – αυτά τα τελευταία γραμμένα στη Νέα Υόρκη στα χρόνια της ‘εξορίας’ του συνθέτη, περιγραφικά, γεμάτα επικλήσεις και Σλάβικη νοσταλγία που παραπέμπει ευθέως στο Ραχμάνινοφ και στον Medtner. Ο Prokofiev θέλησε να φτιάξει μουσική που την ακούς ‘’με την ίδια αίσθηση θαυμασμού και δέους που ακούει ένα παιδί τη γιαγιά του να του λέει παραμύθια’’ – με τον Boris Berman στην Chandos (Prokofiev – Complete Piano Music Vol. 2/ Chan 8881).

Το πιάνο για τον Igor Stravinsky ήταν ‘’ένα πολύ πρακτικό και απαραίτητο εργαλείο καθημερινής χρήσης που ηχεί σωστά μόνο αν το μεταχειρίζεσαι σαν κρουστό’’. Ο φίλος του ο Rubinstein ωστόσο, τον έπεισε να μεταγράψει γιά πιάνο 3 μέρη από το μπαλέτο του με τίτλο ‘Petrushka’. H γραφή του Stravinsky είναι γεμάτη από ιδιόρρυθμες πινελιές και νεωτερισμούς και φαίνεται να λειτουργεί σε μια μόνιμη κατάσταση νευρικής υπερδιέγερσης, μια έξαψη που κινείται συνέχεια στα όρια του υποφερτού. Είναι πέρα για πέρα ορχηστρική και σχοινοτενής, πυκνή εκφραστικά, κομψή συμμετρικά και απίστευτα ζωηρή. Ο Μαουρίτσιο Πολλίνι υπηρετεί αξιοθαύμαστα αυτή τη φαινομενικά δύστροπη μουσική που έχει το ένα πόδι της στο μέλλον και το άλλο ριζωμένο στο ρομαντισμό του Τσαϊκόφσκυ. Σ ένα εκπληκτικό και ασυνήθιστα γενναιόδωρο CD με Μουσική του 20ου Αιώνα για σόλο πιάνο, μαζί με έργα των Pierre Boulez, Anton Webern και Sergey Prokofiev. Δίσκος που δεν πρέπει να λείπει από καμμία δισκοθήκη που έχει σχέση με το πιάνο (DG 447 431-2).

 

[Κάλλη Συνοδινού]

Οι ‘Εικόνες από μιά Εκθεση’ του Mussorgsky είναι γνωστές κύρια στην Ορχηστρική εκδοχή τους, έτσι όπως τις ενορχήστρωσε το 1922 ο Maurice Ravel. Στην αυθεντική τους μορφή γράφτηκαν για σόλο πιάνο. Είναι μία σειρά από μινιατούρες που περιγράφουν τις εντυπώσεις του συνθέτη από τους πίνακες του φίλου του Victor Hartmann που πέθανε το 1873 - μιά Σουίτα από κομμάτια που επιχειρούν να περιγράψουν με μουσική τους πίνακες. Ενα επαναλαμβανόμενο ρεφραίν (Promenade), αναπαριστά τον θεατή που περπατά από τον ένα πίνακα στον επόμενο. Οι πίνακες απεικονίζουν καλικάντζαρους και μάγισσες, Κάστρα, καθημερινές σκηνές από το παζάρι, Κατακόμβες, ένα μελίσσι από παιδιά με τις γκουβερνάντες τους στους Παρισινούς κήπους. Το Εργο θεωρείται ο ακρογωνιαίος λίθος του Ρώσικου πιάνου και είναι μεγαλειώδες και επιβλητικό, γεμάτο από μιά ρωμαλέα συναισθηματική ένταση και ακραίες, σπινθηροβόλες αντιθέσεις - σκοτεινά χρώματα και εύθυμες περιγραφές. Οι τεχνικές δυσκολίες του είναι εφιαλτικές. Απαιτεί από τον εκτελεστή αστραφτερή άρθρωση σε συνδυασμό με ζωηρή φαντασία και ποιητική αίσθηση για να αποδώσει τη συγκλονιστική ποικιλία και τα κοντράστ. Πολλοί αναμετρήθηκαν μαζί του αλλά ελάχιστοι -οι πιο χαρισματικοί- κατάφεραν να επιπλεύσουν: ο Ρίχτερ σε μιά θρυλική ζωντανή ηχογράφηση στη Σόφια (1958) και λίγο πιο πίσω ο γεννημένος showman Βλαδίμηρος Χόροβιτς το 1951, επίσης ‘ζωντανός’ στο Carnegie Hall. Αλλά και οι δύο ηχογραφήσεις, αν και είναι Μνημεία πιανιστικής τέχνης υποφέρουν από κακό ήχο. Θα σας συστήσω λοιπόν μία μοντέρνα εκδοχή, αυτή του Μιχαήλ Πλετνιόφ (Mussorgsky - Pictures From An Exhibition/ Mikhail Pletnev /Virgin Classics 0777 759611-2)

Είναι περισσότερο υποχθόνιο το έργο Κώστα, αν μου επιτρέπεις την εντελώς ερασιτεχνική μου άποψη.
Ακούω το έργο συνεχώς από χθες, και για πολλοστή φορά τις τελευταίες εβδομάδες και μπορώ να διαπιστώσω τις αντιφάσεις στα συναισθήματα που προκαλεί.
Ας πούμε, στο Il vecchio Castello...η πρώτη εντύπωση είναι: να ένα πολύ τρυφερό κομμάτι, μια εικόνα απίστευτου κάλλους. Μα, αυτός ο μονότονα επαναλαμβανόμενος ήχος στα πλήκτρα πίσω από την κύρια μελωδία (συγχωρείστε με, δεν ξέρω πως αλλιώς να το περιγράψω) σου παγώνει το αίμα, σε κάνει να ανατριχιάζεις, και φυσικά αυτό δεν το κάνει λιγότερο όμορφο, ίσα ίσα...απλά, όσο τρομακτικώτερο γίνεται, τόσο πιό ελκυστικό και εθιστικό....υπνωτιστικό κατά κάποιο τρόπο αφού δεν μπορείς παρά να αφεθείς...μέχρι να φτάσεις στο Catacombae που κινείται περίπου στο ίδιο μοτίβο ΙΜΗΟ πάντοτε, κάνοντας ενδιάμεσα έναν αγώνα δρόμου, κάτι σαν Hide and Seek συναισθημάτων στο Two Polish Jews και στο ballet of the Unhatched Chicks.
τέλος πάντων, δεν είναι σωστό να αναφέρομαι μεμονωμένα, απλά αυτά για μένα ήταν αυτά που προκάλεσαν περισσότερο τις αισθήσεις μου.
Το έργο, στο σύνολό του είναι υπέροχο.


:worshippy::worshippy::worshippy:

 

[ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΓΓΟΓΙΑΝΝΗΣ]

Πριν λίγο καιρό ανακάλυψα ότι το έργο υπάρχει και σε αυτή την εκτέλεση:

Ηχογράφηση που πρωτοκυκλοφόρησε το 1957, από τη μεγάλη συμπατριώτισά μας
Τζίνα Μπαχάουερ, εδώ σε επανέκδοση της ολλανδικής HMV.Ερμηνεία στον αντίποδα του Richter. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι εκεί που στην αρχή, στο πρώτο Promenade ο Ρώσος επιλέγει γρήγορα τέμπι-σαν ο επισκέπτης να βιάζεται να μπει στην έκθεση και να απολαύσει τους πίνακες- η Μπαχάουερ είναι αργή, σχεδόν νωχελική-ο δικός της επισκέπτης είναι ένας έμπειρος εστέτ που έχει δει ένα κάρο εκθέσεις και δε βιάζεται να δει μιά ακόμα. Πιό πολύ διασκέδασα με το "Σάμουελ Γκόλντεμπεργκ και Σμούελ":η γυναίκα μου όταν ακούγαμε το δίσκο το πέρασε για ελληνική μουσική! Η Μπαχάουερ κάνει αυτό το κομμάτι να ακούγεται σαν να ήταν του Χατζιδάκη (ο συχωρεμένος ο Μάνος θα γελούσε κάτω από τα μουστάκια του αν το άκουγε). κάποια μέρη είναι αδύναμα, π.χ. οι Κατακόμβες, αλλά αποζημιωνόμαστε με το παραπάνω στο τέλος, Η Μεγάλη Πύλη του Κιέβου είναι συγκλονιστική, τουλάχιστον ισάξια με του Richter. Το μόνο που μου χαλάει την απόλαυση είναι ο ήχος. Το 10ιντσο δισκάκι είναι πολύ άσχημα ηχογραφημένο, το πιάνο δεν έχει καθόλου μπάσο και ακούγεται θολό. Υποψιάζομαι ότι σε μιά καλύτερη ηχητικά έκδοση η ερμηνεία θα κερδίζει κι άλλους πόντους.