Πρωτοπαρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Μόναχο στίς 25/11/1901,με Διευθυντή Ορχήστρας τον συνθέτη,και οι πρώτες εντυπώσεις ήσαν αρνητικές.Ολοι περίμεναν μιά συμφωνία ´μνημειώδη´σαν την 2η.
Ο Μahler ,το 1892,μετα απο 18 μήνες απραξίας συνέθεσε τραγουδια βασισμένα σε λαϊκή ποίηση που είχαν τον τίτλο Des Knaben Wunderhorn.Για ένα απ´αυτά υπήρχε η πρόθεση να αποτελέσει μέρος της 3ης συμφωνίας,αλλά τελικά ο Mahler,απεφάσισε ότι δεν τής ταίριαζε.Το τραγούδι είχε τίτλο ´Das Himmlische Leben'(Life in Heaven).
Τελικα το 1899 ξεκίνησε να συνθέτει την 4η Συμφωνία,στην οποία είχε αποφασίσει το τέταρτο και τελευταίο μέρος της να αποτελείται απο το προαναφερθέν τραγούδι.Στην αρχή σκέφτηκε να τραγουδηθεί απο ένα νεαρό αγόρι,αλλά τελικά προτίμησε Soprano.
Η 4η Συμφωνία είναι το μικρότερο σε διάρκεια έργο τού συνθέτη και εκ πρώτης όψεως μοιάζει ένα έργο με απλή και σχετικά ανάλαφρη δομή.Ειναι ´η επιστροφή στον Haydn´τού Mahler,μόνον που το έργο με το πέρασμα τών χρόνων εντάχθηκε στην αβανγκάρντ τής εποχής του,γιατί αυτή η ´επιστροφή´εμπλουτίστηκε με έναν πλήθος μουσικών ανακαλύψεων και ιδεών και μιά μουσική πυκνότητα,που εμφανίζεται στον ακροατή μετά απο αρκετές ακροάσεις.Το έργο έχει μιά υπόγεια πολυπλοκότητα και μιά πανέμορφη πολυφωνική γραφή,που αποτελεί κομβικό σημείο για την μουσική εξέλιξη τού συνθέτη(ακολούθησε η μαγευτική 5η Συμφωνία του).
Για τον Mahler το έργο αποτελεί ένα ταξείδι στα Ηλύσια Πεδία,όπου ο θάνατος εμφανίζεται σαν μιά φιλική φιγούρα ,που μάς οδηγεί απο το παρόν στό ´επέκεινα´με την μουσική του.Βασικός τόνος τής δουλειάς είναι ´Το αδιαφοροποίητο μπλέ τού ουρανού´.
Ο ουρανός είναι ´εκεί´πάντα γαλάζιος.Οταν σκοτεινιάσει ,δεν είναι αυτός που καλύπτεται απο το σκοτάδι,αλλά εμείς τον βλέπουμε έτσι όταν τα πράγματα φαίνονται άσχημα για εμάς.
Αυτό θυμίζει λίγο την φιλοσοφία τού Επίκτητου,που κατ´αυτόν ,δεν είναι τα ίδια τα πράγματα που μάς τρομάζουν αλλά ´αι περί τών πραγμάτων γνώμαι´.
Το 1ο μέρος ξεκινά με τούς ήχους απο κουδουνάκια τών ελκήθρων που κατά τον Adorno θυμίζουν το ´Μιά φορά και εναν καιρό´τών παραμυθιών.
Ο Mahler στις σημειώσεις του είχε δώσει τον τίτλο ´Ο κόσμος σαν αιώνιο παρόν´.
Μουσικά είναι ένα φωτεινό και απλό κομμάτι που ακολουθείται απο μιά ποιμενική μελωδία.Στην συνέχεια όμως προκύπτουν πολλά μικρά αντιστικτικά θέματα,που υπενθυμίζουν τον αρχικό σκοπό.
Το 2ο μέρος (Scherzo),σκιάζει την αρχική γαλήνια και παιδική εικόνα,αλλά ανακαλύπτει κανείς μιά παρωδία στην σοβαρότητα του θέματος.O Μahler αρχικά είχε δώσει τον τίτλο´Ο Θάνατος,μάς κεραυνοβολεί χορεύοντας για μάς.Γρατζουνάει το βιολί του ιδιόμορφα και μάς οδηγεί στούς ουρανούς´.
Τελικά σημειώνει´Μάλλον ήταν λιγότερο σοβαρά τα πράγματα απ´ότι φαίνονταν´.Ενα μέρος αρκετά μυστικιστικό και συγκεχυμένο.
Το 3ο μέρος είναι ένα μαγευτικό adagio.Ξεκινά μέσα σε μιά γαλήνια ακινησία και διαλογισμό και εν συνεχεία αποκτά έναν πιό αγωνιώδη χαρακτήρα,ακολουθούμενο απο δύο μουσικές παραλλαγές,που καταλήγουν στο μοναδικό loud tutti τής συμφωνίας ,που προαναγγέλλει,το αρχικό θέμα τού τέταρτου μέρους,που αφορά την αθώα παραδεισένια ζωή τής παιδικής ηλικίας και λαϊκής συλλογικής φαντασίας.
Το adagio είναι ένα μαγευτικό,μουσικά, μέρος που ο Mahler το περιγράφει σαν ´μουσική που κλαίει και γελά την ίδια στιγμή´.Το παρομοιάζει σαν το χαμόγελο στο δακρυσμένο πρόσωπο τής μητέρας του,ένα πρόσωπο μιάς γυναίκας που αντιμετώπιζε και συγχωρούσε κάθε ´συμφορά´με την αγάπη.
Αλλού ο Mahler το περιγράφει σαν το χαμόγελο τής Αγίας Ούρσουλας ,τής πιό σοβαρής απ´όλους τούς Αγίους:'Eιναι σαν το χαμόγελο τών ξαπλωμένων αγαλμάτων τών γηραιών ιπποτών,που τούς βλέπουμε να κείνται ιεραρχημένα στίς εκκλησίες ,με τα χέρια τους ενωμένα στο στήθος και με την γαλήνια ευγενική έκφραση ανδρών,που κατόρθωσαν να αποκτήσουν πρόσβαση σε μιά υψηλότερη μορφή μακαριότητας,μιά ιερή ευλογημένη γαλήνη.Εχουν μιά ευγενική ευχαρίστηση,μαζί με στιγμές βαθειάς θλίψης,στιγμές που στο σύνολό τους μπορούν να συγκριθούν με αναπολήσεις τής πρώιμης ζωής αλλά και με στιγμές ,όπου η διασκεδαση μετατρέπεται σε ουράνια ευθυμία´.
Στο τέταρο μέρος που αποτελείται απο το τραγούδι Das Himmlische Leben,η soprano τραγουδά με έναν χαρμόσυνο και παιδικόμορφο τρόπο,ένα αξιαγάπητο τραγούδι,φρέσκο και αγνό, γεμάτο πανέμορφες μουσικές ιδέες.
Το τραγούδι περιγράφει την Παραδείσια ζωή με γαστρονομικές λεπτομέρειες,βουκολικές απολαύσεις και μουσικές ιστορίες,που καθρεφτίζουν τον παράδεισο με εναν, κατά τον Adorno,τρόπο ´αγροτικού ανθρωπομορφισμού´.
´Καμιά γήινη μουσική δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτήν τής επουράνιας σφαίρας´καταληγει το τραγούδι και μαζί με αυτό η περιπλάνηση τού ανθρώπου στα Ηλύσια Πεδία.
Ετσι ολοκληρωνεται μιά πανέμορφη συμφωνία,που συμφιλιώνει τον άνθρωπο με το ´επέκεινα´.
Υπάρχουν πολλές αξιόλογες εκτελέσεις τού έργου.
Οι δυό αγαπημένες μου είναι :
1)Otto Klemperer,Philarmonia Orchestra,με soprano τήν Elizabeth Scharzkopf(ΕΜΙ.1962)
2)Claudio Abbado,Berliner Philarmoniker,με soprano τήν Renee Fleming(D.G.,2005).
O Mahler οταν άρχισε να συνθέτει το έργο ήταν σε βαθειά κατάθλιψη,αλλα μετ´εκπλήξεως ανεκάλυψε ότι το υποσυνείδητό του τον οδήγησε σε ένα μουσικό ταξείδι παιδικής αθωότητας,που τον έπεισε ότι ακόμα και ´τσακισμένοι ´άνθρωποι μπορούν να ανακαλυψουν τον Παράδεισο.
Στόν Βασίλη Φωτόπουλο.
Ο Μahler ,το 1892,μετα απο 18 μήνες απραξίας συνέθεσε τραγουδια βασισμένα σε λαϊκή ποίηση που είχαν τον τίτλο Des Knaben Wunderhorn.Για ένα απ´αυτά υπήρχε η πρόθεση να αποτελέσει μέρος της 3ης συμφωνίας,αλλά τελικά ο Mahler,απεφάσισε ότι δεν τής ταίριαζε.Το τραγούδι είχε τίτλο ´Das Himmlische Leben'(Life in Heaven).
Τελικα το 1899 ξεκίνησε να συνθέτει την 4η Συμφωνία,στην οποία είχε αποφασίσει το τέταρτο και τελευταίο μέρος της να αποτελείται απο το προαναφερθέν τραγούδι.Στην αρχή σκέφτηκε να τραγουδηθεί απο ένα νεαρό αγόρι,αλλά τελικά προτίμησε Soprano.
Η 4η Συμφωνία είναι το μικρότερο σε διάρκεια έργο τού συνθέτη και εκ πρώτης όψεως μοιάζει ένα έργο με απλή και σχετικά ανάλαφρη δομή.Ειναι ´η επιστροφή στον Haydn´τού Mahler,μόνον που το έργο με το πέρασμα τών χρόνων εντάχθηκε στην αβανγκάρντ τής εποχής του,γιατί αυτή η ´επιστροφή´εμπλουτίστηκε με έναν πλήθος μουσικών ανακαλύψεων και ιδεών και μιά μουσική πυκνότητα,που εμφανίζεται στον ακροατή μετά απο αρκετές ακροάσεις.Το έργο έχει μιά υπόγεια πολυπλοκότητα και μιά πανέμορφη πολυφωνική γραφή,που αποτελεί κομβικό σημείο για την μουσική εξέλιξη τού συνθέτη(ακολούθησε η μαγευτική 5η Συμφωνία του).
Για τον Mahler το έργο αποτελεί ένα ταξείδι στα Ηλύσια Πεδία,όπου ο θάνατος εμφανίζεται σαν μιά φιλική φιγούρα ,που μάς οδηγεί απο το παρόν στό ´επέκεινα´με την μουσική του.Βασικός τόνος τής δουλειάς είναι ´Το αδιαφοροποίητο μπλέ τού ουρανού´.
Ο ουρανός είναι ´εκεί´πάντα γαλάζιος.Οταν σκοτεινιάσει ,δεν είναι αυτός που καλύπτεται απο το σκοτάδι,αλλά εμείς τον βλέπουμε έτσι όταν τα πράγματα φαίνονται άσχημα για εμάς.
Αυτό θυμίζει λίγο την φιλοσοφία τού Επίκτητου,που κατ´αυτόν ,δεν είναι τα ίδια τα πράγματα που μάς τρομάζουν αλλά ´αι περί τών πραγμάτων γνώμαι´.
Το 1ο μέρος ξεκινά με τούς ήχους απο κουδουνάκια τών ελκήθρων που κατά τον Adorno θυμίζουν το ´Μιά φορά και εναν καιρό´τών παραμυθιών.
Ο Mahler στις σημειώσεις του είχε δώσει τον τίτλο ´Ο κόσμος σαν αιώνιο παρόν´.
Μουσικά είναι ένα φωτεινό και απλό κομμάτι που ακολουθείται απο μιά ποιμενική μελωδία.Στην συνέχεια όμως προκύπτουν πολλά μικρά αντιστικτικά θέματα,που υπενθυμίζουν τον αρχικό σκοπό.
Το 2ο μέρος (Scherzo),σκιάζει την αρχική γαλήνια και παιδική εικόνα,αλλά ανακαλύπτει κανείς μιά παρωδία στην σοβαρότητα του θέματος.O Μahler αρχικά είχε δώσει τον τίτλο´Ο Θάνατος,μάς κεραυνοβολεί χορεύοντας για μάς.Γρατζουνάει το βιολί του ιδιόμορφα και μάς οδηγεί στούς ουρανούς´.
Τελικά σημειώνει´Μάλλον ήταν λιγότερο σοβαρά τα πράγματα απ´ότι φαίνονταν´.Ενα μέρος αρκετά μυστικιστικό και συγκεχυμένο.
Το 3ο μέρος είναι ένα μαγευτικό adagio.Ξεκινά μέσα σε μιά γαλήνια ακινησία και διαλογισμό και εν συνεχεία αποκτά έναν πιό αγωνιώδη χαρακτήρα,ακολουθούμενο απο δύο μουσικές παραλλαγές,που καταλήγουν στο μοναδικό loud tutti τής συμφωνίας ,που προαναγγέλλει,το αρχικό θέμα τού τέταρτου μέρους,που αφορά την αθώα παραδεισένια ζωή τής παιδικής ηλικίας και λαϊκής συλλογικής φαντασίας.
Το adagio είναι ένα μαγευτικό,μουσικά, μέρος που ο Mahler το περιγράφει σαν ´μουσική που κλαίει και γελά την ίδια στιγμή´.Το παρομοιάζει σαν το χαμόγελο στο δακρυσμένο πρόσωπο τής μητέρας του,ένα πρόσωπο μιάς γυναίκας που αντιμετώπιζε και συγχωρούσε κάθε ´συμφορά´με την αγάπη.
Αλλού ο Mahler το περιγράφει σαν το χαμόγελο τής Αγίας Ούρσουλας ,τής πιό σοβαρής απ´όλους τούς Αγίους:'Eιναι σαν το χαμόγελο τών ξαπλωμένων αγαλμάτων τών γηραιών ιπποτών,που τούς βλέπουμε να κείνται ιεραρχημένα στίς εκκλησίες ,με τα χέρια τους ενωμένα στο στήθος και με την γαλήνια ευγενική έκφραση ανδρών,που κατόρθωσαν να αποκτήσουν πρόσβαση σε μιά υψηλότερη μορφή μακαριότητας,μιά ιερή ευλογημένη γαλήνη.Εχουν μιά ευγενική ευχαρίστηση,μαζί με στιγμές βαθειάς θλίψης,στιγμές που στο σύνολό τους μπορούν να συγκριθούν με αναπολήσεις τής πρώιμης ζωής αλλά και με στιγμές ,όπου η διασκεδαση μετατρέπεται σε ουράνια ευθυμία´.
Στο τέταρο μέρος που αποτελείται απο το τραγούδι Das Himmlische Leben,η soprano τραγουδά με έναν χαρμόσυνο και παιδικόμορφο τρόπο,ένα αξιαγάπητο τραγούδι,φρέσκο και αγνό, γεμάτο πανέμορφες μουσικές ιδέες.
Το τραγούδι περιγράφει την Παραδείσια ζωή με γαστρονομικές λεπτομέρειες,βουκολικές απολαύσεις και μουσικές ιστορίες,που καθρεφτίζουν τον παράδεισο με εναν, κατά τον Adorno,τρόπο ´αγροτικού ανθρωπομορφισμού´.
´Καμιά γήινη μουσική δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτήν τής επουράνιας σφαίρας´καταληγει το τραγούδι και μαζί με αυτό η περιπλάνηση τού ανθρώπου στα Ηλύσια Πεδία.
Ετσι ολοκληρωνεται μιά πανέμορφη συμφωνία,που συμφιλιώνει τον άνθρωπο με το ´επέκεινα´.
Υπάρχουν πολλές αξιόλογες εκτελέσεις τού έργου.
Οι δυό αγαπημένες μου είναι :
1)Otto Klemperer,Philarmonia Orchestra,με soprano τήν Elizabeth Scharzkopf(ΕΜΙ.1962)
2)Claudio Abbado,Berliner Philarmoniker,με soprano τήν Renee Fleming(D.G.,2005).
O Mahler οταν άρχισε να συνθέτει το έργο ήταν σε βαθειά κατάθλιψη,αλλα μετ´εκπλήξεως ανεκάλυψε ότι το υποσυνείδητό του τον οδήγησε σε ένα μουσικό ταξείδι παιδικής αθωότητας,που τον έπεισε ότι ακόμα και ´τσακισμένοι ´άνθρωποι μπορούν να ανακαλυψουν τον Παράδεισο.
Στόν Βασίλη Φωτόπουλο.
Στην επόμενη όμως, στην 5η, όπως έχουμε γράψει - και χάσει!