Ένα από τα πιό ενδιαφέροντα site μουσικής που ξέρω είναι του αμερικανού μουσικοκριτικού Peter Gutmann.εκεί αναδημοσιεύει τα άρθρα του που δημοσιεύονται αρχικά στο μουσικό περιοδικό Goldmine.Kάτω από την επικεφαλίδα Μusical masterpieces βρίσκεις παρουσιάσεις γνωστών έργων του κλασσικού ρεπερτορίου και των πιό σημαντικών ηχογραφήσεών τους. Οι απόψεις του είναι συνήθως έγκυρες και η συλλογή του μάλλον είναι πληρέστατη. Σε ένα άρθρο με τον ενδιαφέροντα τίτλο Ψάχνοντας για την πιό σημαντική κλασσική ηχογράφηση όλων των εποχών'' συνάντησα για πρώτη φορά το όνομα του Ervin Nyiregyhazi. Μιά ηχογράφησή του είναι που ο Gutmann αναγορεύει στη σημαντικότερη ηχογράφηση πιάνου από καταβολής γραμμοφώνου!
Ο Ervin Nyiregyhazi ήταν ίσως η πιό παράξενη περίπτωση παιδιού θαύματος στην ιστορία της μουσικής. Γεννήθηκε στην Ουγγαρία στα 1903, άρχισε να παίζει πιάνο και να συνθέτει σε ηλικία 4 ετών. Τον επόμενο άρχισε μαθήματα μουσικής στην Βασιλική Ακαδημία Μουσικής της Βουδαπέστης. Πριν καν κλείσει τα 8 του χρόνια συντηρούσε την οικογένειά του δίνοντας ρεσιτάλ πιάνου. Σε ηλικία...ετών έδωσε το πρώτο κοντσέρτο με συνοδεία ορχήστρας και στα 10 του έπαιξε το 3ο Κοντσέρτο του Beethoven με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου υπό τη διεύθυνση του περίφημου Max Fiedler. Το απόγειο της καριέρας του ως παιδί-θαύμα ήρθε όταν έπαιξε για την βρεττανική βασιλική οικογένεια στα ανάκτορα του Μπάκινγχαμ σε ηλικία 8 ετών. Το ταλέντο του συγκρίνεται κατά καιρούς με του Mozart, Brahms, Beethoven, αλλά ο τρόπος που έπαιζε έκανε όλους όσοι τον άκουσαν να τον συγκρίνουν με το ίνδαλμά του, τον μεγαλύτερο πιανίστα που έζησε ποτέ, τον Franz Liszt. Ήταν το πρώτο παιδί-θαύμα που αποτέλεσε αντικείμενο ενδελεχούς μελέτης από ψυχολόγο, τον Geza Revesz, ο οποίος τον παρακολούθησε για 4 χρόνια και δημοσίευσε τη μονογραφία με τίτλο «Erwin Nyiregyhazi, psychologische Analyse eines musikalisch hervorragendes Kindes», (ψυχολογική ανάλυση ενός εξαιρετικά προικισμένου παιδιού.) Το 1920 σε ηλικία 17 Ετών, αφού είχε πάψει βέβαια να είναι παιδί θαύμα, μετανάστευσε στην Αμερική, όπου και έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Η αρχή της διαμονής του στην Αμερική σηματοδοτεί και την αρχή της γοργής και μη αναστρέψιμης παρακμής της μουσικής του καριέρας. Η μουσική μεγαλοφυία αποδεικνύεται ανίκανη να χειριστεί την καθημερινότητα, τις σχέσεις του με το μουσικό κατεστημένο, τα οικονομικά του, τις φιλίες του, τις ερωτικές του σχέσεις:αποξενώνεται από την μητέρα του, η οποία εκτελούσε μέχρι τότε χρέη ατζέντη, εμπλέκεται σε δικαστική διαμάχη με τον καινούριο του ατζέντη, χάνει και μπαίνει στη μαύρη λίστα. Σιγά σιγά τα ρεσιτάλ του δίνονται όλο και πιό μακριά από τα μεγάλα μουσικά κέντρα, όλο και πιό βαθιά στην αμερικανική επαρχία και πολύ πριν συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας του παύουν εντελώς. Τις επόμενες 4 δεκαετίες της ζωής του επιβίωσε δίνοντας περιστασιακά μαθήματα πιάνου, παίζοντας πιάνο σε δεξιώσεις, σε ταινίες του Χόλυγουντ(όπως το «The beast with five fingers»)ή για γκάνγκστερ του Σικάγου την εποχή της ποτοαπαγόρευσης, καθώς και απομυζώντας οικονομικά τις κατά καιρούς ερωμένες ή τις δέκα (!) συνολικά συζύγους του.κάποιες περιόδους της ζωής του έζησε ως άστεγος από την κοινωνική πρόνοια. Κατά περιόδους τραβάει την προσοχή ανθρώπων με επιρροή στα μουσικά πράγματα (όπως ο Arnold Schoenberg) οι οποίοι γοητεύονται από το ταλέντο του, αλλά μετά από λίγο καιρό τους αποξενώνει όλους με την απωθητική συμπεριφορά του. Αυτά μέχρι το 1973, όταν αναγκασμένος να βρει χρήματα για να πληρώσει την ιατρική περίθαλψη της ένατης συζύγου του έδωσε μιά σειρά ρεσιτάλ σε εκκλησίες του Σαν Φρανσίσκο. Ένας ακροατής έτυχε να φέρει μαζί του ένα κασσετόφωνο για να ηχογραφήσει τη συναυλία. Η κασσέτα αυτή περιέχει το σχετικά άγνωστο έργο του Liszt « Legendes» με τα μέρη: «St. Francois d’ Assise (La Predication aux oiseaux)» (ο Άγιος Φρανγκίσκος της Ασίζης-το κήρυγμα στα πουλιά). St. Francois de Paule marchant sur les flotes (Ο Άγιος Φρανγκίσκος της Paule βαδίζει στα κύματα ), κυκλοφόρησε στους κύκλους των φιλόμουσων της Καλιφόρνια, έφτασε στα χέρια του Gregor Benco, παραγωγού μιάς μικρής εταιρείας, της International Piano Archives, ο οποίος βρήκε τον Nyiregyhazi, ηχογράφησε κάποια ακόμη κομμάτια σε στούντιο,τα κυκλοφόρησε σε ένα δίσκο, και ξεκίνησε μιά σύντομη δεύτερη καριέρα, η οποία έληξε μετά από λίγα χρόνια από ευθύνη πάλι του ίδιου του Nyiregyhazi.
Με το που κατεβαίνει η βελόνα στο αυλάκι του δίσκου (ο οποίος ήταν μόνο για πολύ λίγο καιρό διαθέσιμος σε cd) ακούγεται ο θόρυβος της κεφαλής του φτηνού κασσετόφωνου, πολύ φύσημα, η φασαρία από περαστικά αυτοκίνητα...και ο ήχος ενός πιάνου που παίζει τόσο σιγανά ώστε μόλις ακούγεται. Ο πιανίστας δεν παίζει απλά pianissimo: χαϊδεύει τα πλήκτρα τόσο απαλά ώστε όποιος τον ακούσει πρώτη φορά επανακαθορίζει τις απόψεις του για τη σημασία της λέξης. Όταν μετά από λίγα λεπτά έρχεται η ώρα να ακουστεί φορτίσιμο ο απροετοίμαστος ακροατής τρομάζει. Η μαγνητοταινία παραμορφώνει και είσαι σίγουρος ότι το πιάνο έχει πάθει ζημιά, είναι σαν να εκρήγνυται ηφαίστειο. Το κομμάτι αποπνέει μιά απέραντη, αβάσταχτη μελαγχολία,η οποία δεν υπάρχει στην παρτιτούρα και καμία σχέση δεν έχει με άλλες εκτελέσεις. Όταν άκουσα την εκτέλεση του β’ μέρους με τον Vladimir Horovitz-την αγόρασα από το itunes για να έχω μέτρο σύγκρισης- στην αρχή δεν αναγνώρισα τη μουσική, νόμιζα ότι είχα κατεβάσει λάθος κομμάτι. Μετά από λίγο αντιλαμβάνεσαι ότι το έργο, οι νότες, είναι απλά μιά αφετηρία για τον ερμηνευτή, ο οποίος αλλάζει tempi και δυναμικές κατά το δοκούν και δεν ερμηνεύει το έργο αλλά δημιουργεί ουσιαστικά ένα δικό του. Όταν η βελόνα φτάνει στο τέλος του δίσκου καταλαβαίνεις γιατί ο Gutmann θεωρεί αυτό το δίσκο την πιό σημαντική ηχογράφηση πιάνου στην ιστορία: είναι ένα ντοκουμέντο αναντικατάστατο, μοναδικό. Κανείς δεν έπαιξε έτσι πιάνο για τα τελευταία εκατό χρόνια-όπως με διαβεβαίωσε και μια φίλη, δασκάλα πιάνου. Αν κρίνουμε από τις γραπτές μαρτυρίες έτσι έπαιζε μόνο ένας, ο μεγαλύτερος πιανίστας όλων των εποχών και ήρωας του Nyireghazi, o ίδιος ο Franz Liszt...Ο ταπεινός αυτός δίσκος είναι ένα παράθυρο σε ένα κόσμο μουσικής που έχει χαθεί γιά πάντα.
Όπως προείπα, ο Nyiregyhazi μετά από τη δημοσιότητα που προκάλεσε αυτός ο δίσκος ξεκίνησε μιά σύντομη δεύτερη καριέρα και έκανε και μερικές ακόμα ηχογραφήσεις.Όμως, θες γιατί η τεχνική του είχε παρακμάσει ακόμη περισσότερο με τα χρόνια, θες γιατί η ατμόσφαιρα του στούντιο δεν τον ενέπνεε αρκετά, αυτοί οι δίσκοι δεν έχουν τη μαγεία της ζωντανής ηχογράφησης στη συνοικιακή εκκλησία του San Fransisco. Μόνο εκεί λειτούργησε η μηχανή του χρόνου που μας μεταφέρει για 20 περίπου λεπτά στο 19ο αιώνα,στην καρδιά του ρομαντισμού. Ύστερα, όπως ήταν αναπόφευκτο, η μηχανή έσβησε για πάντα.
Ο Ervin Nyiregyhazi ήταν ίσως η πιό παράξενη περίπτωση παιδιού θαύματος στην ιστορία της μουσικής. Γεννήθηκε στην Ουγγαρία στα 1903, άρχισε να παίζει πιάνο και να συνθέτει σε ηλικία 4 ετών. Τον επόμενο άρχισε μαθήματα μουσικής στην Βασιλική Ακαδημία Μουσικής της Βουδαπέστης. Πριν καν κλείσει τα 8 του χρόνια συντηρούσε την οικογένειά του δίνοντας ρεσιτάλ πιάνου. Σε ηλικία...ετών έδωσε το πρώτο κοντσέρτο με συνοδεία ορχήστρας και στα 10 του έπαιξε το 3ο Κοντσέρτο του Beethoven με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου υπό τη διεύθυνση του περίφημου Max Fiedler. Το απόγειο της καριέρας του ως παιδί-θαύμα ήρθε όταν έπαιξε για την βρεττανική βασιλική οικογένεια στα ανάκτορα του Μπάκινγχαμ σε ηλικία 8 ετών. Το ταλέντο του συγκρίνεται κατά καιρούς με του Mozart, Brahms, Beethoven, αλλά ο τρόπος που έπαιζε έκανε όλους όσοι τον άκουσαν να τον συγκρίνουν με το ίνδαλμά του, τον μεγαλύτερο πιανίστα που έζησε ποτέ, τον Franz Liszt. Ήταν το πρώτο παιδί-θαύμα που αποτέλεσε αντικείμενο ενδελεχούς μελέτης από ψυχολόγο, τον Geza Revesz, ο οποίος τον παρακολούθησε για 4 χρόνια και δημοσίευσε τη μονογραφία με τίτλο «Erwin Nyiregyhazi, psychologische Analyse eines musikalisch hervorragendes Kindes», (ψυχολογική ανάλυση ενός εξαιρετικά προικισμένου παιδιού.) Το 1920 σε ηλικία 17 Ετών, αφού είχε πάψει βέβαια να είναι παιδί θαύμα, μετανάστευσε στην Αμερική, όπου και έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Η αρχή της διαμονής του στην Αμερική σηματοδοτεί και την αρχή της γοργής και μη αναστρέψιμης παρακμής της μουσικής του καριέρας. Η μουσική μεγαλοφυία αποδεικνύεται ανίκανη να χειριστεί την καθημερινότητα, τις σχέσεις του με το μουσικό κατεστημένο, τα οικονομικά του, τις φιλίες του, τις ερωτικές του σχέσεις:αποξενώνεται από την μητέρα του, η οποία εκτελούσε μέχρι τότε χρέη ατζέντη, εμπλέκεται σε δικαστική διαμάχη με τον καινούριο του ατζέντη, χάνει και μπαίνει στη μαύρη λίστα. Σιγά σιγά τα ρεσιτάλ του δίνονται όλο και πιό μακριά από τα μεγάλα μουσικά κέντρα, όλο και πιό βαθιά στην αμερικανική επαρχία και πολύ πριν συμπληρώσει το 30ό έτος της ηλικίας του παύουν εντελώς. Τις επόμενες 4 δεκαετίες της ζωής του επιβίωσε δίνοντας περιστασιακά μαθήματα πιάνου, παίζοντας πιάνο σε δεξιώσεις, σε ταινίες του Χόλυγουντ(όπως το «The beast with five fingers»)ή για γκάνγκστερ του Σικάγου την εποχή της ποτοαπαγόρευσης, καθώς και απομυζώντας οικονομικά τις κατά καιρούς ερωμένες ή τις δέκα (!) συνολικά συζύγους του.κάποιες περιόδους της ζωής του έζησε ως άστεγος από την κοινωνική πρόνοια. Κατά περιόδους τραβάει την προσοχή ανθρώπων με επιρροή στα μουσικά πράγματα (όπως ο Arnold Schoenberg) οι οποίοι γοητεύονται από το ταλέντο του, αλλά μετά από λίγο καιρό τους αποξενώνει όλους με την απωθητική συμπεριφορά του. Αυτά μέχρι το 1973, όταν αναγκασμένος να βρει χρήματα για να πληρώσει την ιατρική περίθαλψη της ένατης συζύγου του έδωσε μιά σειρά ρεσιτάλ σε εκκλησίες του Σαν Φρανσίσκο. Ένας ακροατής έτυχε να φέρει μαζί του ένα κασσετόφωνο για να ηχογραφήσει τη συναυλία. Η κασσέτα αυτή περιέχει το σχετικά άγνωστο έργο του Liszt « Legendes» με τα μέρη: «St. Francois d’ Assise (La Predication aux oiseaux)» (ο Άγιος Φρανγκίσκος της Ασίζης-το κήρυγμα στα πουλιά). St. Francois de Paule marchant sur les flotes (Ο Άγιος Φρανγκίσκος της Paule βαδίζει στα κύματα ), κυκλοφόρησε στους κύκλους των φιλόμουσων της Καλιφόρνια, έφτασε στα χέρια του Gregor Benco, παραγωγού μιάς μικρής εταιρείας, της International Piano Archives, ο οποίος βρήκε τον Nyiregyhazi, ηχογράφησε κάποια ακόμη κομμάτια σε στούντιο,τα κυκλοφόρησε σε ένα δίσκο, και ξεκίνησε μιά σύντομη δεύτερη καριέρα, η οποία έληξε μετά από λίγα χρόνια από ευθύνη πάλι του ίδιου του Nyiregyhazi.
Με το που κατεβαίνει η βελόνα στο αυλάκι του δίσκου (ο οποίος ήταν μόνο για πολύ λίγο καιρό διαθέσιμος σε cd) ακούγεται ο θόρυβος της κεφαλής του φτηνού κασσετόφωνου, πολύ φύσημα, η φασαρία από περαστικά αυτοκίνητα...και ο ήχος ενός πιάνου που παίζει τόσο σιγανά ώστε μόλις ακούγεται. Ο πιανίστας δεν παίζει απλά pianissimo: χαϊδεύει τα πλήκτρα τόσο απαλά ώστε όποιος τον ακούσει πρώτη φορά επανακαθορίζει τις απόψεις του για τη σημασία της λέξης. Όταν μετά από λίγα λεπτά έρχεται η ώρα να ακουστεί φορτίσιμο ο απροετοίμαστος ακροατής τρομάζει. Η μαγνητοταινία παραμορφώνει και είσαι σίγουρος ότι το πιάνο έχει πάθει ζημιά, είναι σαν να εκρήγνυται ηφαίστειο. Το κομμάτι αποπνέει μιά απέραντη, αβάσταχτη μελαγχολία,η οποία δεν υπάρχει στην παρτιτούρα και καμία σχέση δεν έχει με άλλες εκτελέσεις. Όταν άκουσα την εκτέλεση του β’ μέρους με τον Vladimir Horovitz-την αγόρασα από το itunes για να έχω μέτρο σύγκρισης- στην αρχή δεν αναγνώρισα τη μουσική, νόμιζα ότι είχα κατεβάσει λάθος κομμάτι. Μετά από λίγο αντιλαμβάνεσαι ότι το έργο, οι νότες, είναι απλά μιά αφετηρία για τον ερμηνευτή, ο οποίος αλλάζει tempi και δυναμικές κατά το δοκούν και δεν ερμηνεύει το έργο αλλά δημιουργεί ουσιαστικά ένα δικό του. Όταν η βελόνα φτάνει στο τέλος του δίσκου καταλαβαίνεις γιατί ο Gutmann θεωρεί αυτό το δίσκο την πιό σημαντική ηχογράφηση πιάνου στην ιστορία: είναι ένα ντοκουμέντο αναντικατάστατο, μοναδικό. Κανείς δεν έπαιξε έτσι πιάνο για τα τελευταία εκατό χρόνια-όπως με διαβεβαίωσε και μια φίλη, δασκάλα πιάνου. Αν κρίνουμε από τις γραπτές μαρτυρίες έτσι έπαιζε μόνο ένας, ο μεγαλύτερος πιανίστας όλων των εποχών και ήρωας του Nyireghazi, o ίδιος ο Franz Liszt...Ο ταπεινός αυτός δίσκος είναι ένα παράθυρο σε ένα κόσμο μουσικής που έχει χαθεί γιά πάντα.
Όπως προείπα, ο Nyiregyhazi μετά από τη δημοσιότητα που προκάλεσε αυτός ο δίσκος ξεκίνησε μιά σύντομη δεύτερη καριέρα και έκανε και μερικές ακόμα ηχογραφήσεις.Όμως, θες γιατί η τεχνική του είχε παρακμάσει ακόμη περισσότερο με τα χρόνια, θες γιατί η ατμόσφαιρα του στούντιο δεν τον ενέπνεε αρκετά, αυτοί οι δίσκοι δεν έχουν τη μαγεία της ζωντανής ηχογράφησης στη συνοικιακή εκκλησία του San Fransisco. Μόνο εκεί λειτούργησε η μηχανή του χρόνου που μας μεταφέρει για 20 περίπου λεπτά στο 19ο αιώνα,στην καρδιά του ρομαντισμού. Ύστερα, όπως ήταν αναπόφευκτο, η μηχανή έσβησε για πάντα.
Attachments
Last edited by a moderator:
οπότε, ποιός ξέρει;
