- 17 June 2009
- 3,594
Το 1986 ο Vladimir Horowitz είναι 83 ετών. Η απαρχή της συνεργασίας του με την Deutsche Grammophon γίνεται με την ηχογράφηση τριών δίσκων:
Ο πρώτος ηχογραφείται στο διαμέρισμά του στην Νέα Υόρκη, ο δεύτερος ηχογραφείται στο στούντιο Α της RCA, στην Νέα Υόρκη (για την DG), ο τρίτος, παραδίδει στην Ιστορία μιαν εξαιρετική περίσταση:
Μετά από 61 ολόκληρα χρόνια, η «ουκρανική θύελλα» επιστρέφει στον ουρανό που την γέννησε.
Την Κυριακή, 20 Απριλίου 1986, μπροστά σε 2000 ακροατές που κατέλαβαν τις 1800 θέσεις της Μεγάλης Αίθουσας του Ωδείου της Μόσχας, αφήνοντας πλήθη περιλύπων μέχρι θανάτου οπαδών έξω από τον Παράδεισο, ο Χόροβιτς ξαναπαίζει για τους συμπατριώτες του, στη Ρωσία.
«Δεν θέλω να επιστρέψω [στη Ρωσία]. Δεν μου αρέσει η Ρώσικη άποψη για την μουσική, για την τέχνη, για όλα. Έχασα όλη μου την οικογένεια εκεί. Δεν θα ήθελα να επιστρέψω ποτέ και δεν θα επιστρέψω ποτέ» - ο Χόροβιτς, στα 1980.
«Ποτέ δεν ξέχασα τη Ρωσία μου. Θυμάμαι την ευωδιά όταν λιώνουν τα χιόνια κι έρχεται η Άνοιξη. Έπρεπε να επιστρέψω στη Ρωσία προτού πεθάνω. Είναι η σωστή στιγμή να επιστρέψω» - ο Χόροβιτς στα 1986.
Το ρεσιτάλ του άρχισε με Σονάτες του Σκαρλάττι....
Όταν το 1964 ο Χόροβιτς ανασύρει από τη λήθη και φέρνει με τη μαγική ταχυδακτυλουργία της τέχνης του στο προσκήνιο τη μουσική για τσέμπαλο του μεγάλου Ναπολιτάνου συνθέτη, το κάνει με τόση επιμέλεια, ακρίβεια και σοφία ώστε να μη μένει καμιά αμφιβολία πως το μουσικό του ένστικτο οσμίστηκε τις ιστορικές διαστάσεις του εγχειρήματος.
Και δεν είναι βεβαίως τυχαία η συνεχής επιστροφή στα αριστουργηματικά Essercizi του μετριόφρονα μουζικάντη της Ισπανικής Αυλής του Φιλίππου του Ε’, σε όλη τη σταδιοδρομία του ως σολίστα αλλά και στους δίσκους του. (Πρωτοπαίζει Σκαρλάττι σε δίσκους 78 στροφών, το 1928: είναι το Καπρίτσιο, μεταγραφή β διασκευή μουσικής του Σκαρλάττι από τον μυθικό Πολωνό πιανίστα [και συνθέτη] βοημικής καταγωγής, τον Κάρολ Τάουσιγκ [1841-1871].
Δύο Σονάτες [L. 33 και L. 487] εμφανίζονται σε δίσκους 78 στροφών, το 1935.) Προετοιμαζόμενος για την ανθολόγηση και ηχογράφηση των έργων στο δίσκο του 1964, στοιβάζει πάνω στο πιάνο του τους 11 τόμους των 545 Essercizi της έκδοσης του Αλεσσάντρο Λόνγκο, συμβουλεύεται την οριστική έκδοση των 555 Essercizi από τον Ράλφ Κερκπάτρικ (1953) και περιγράφει:
«(....) Δεν είναι εύκολο, ξέρετε, να διαλέξετε λίγες Σονάτες από ένα σύνολο 555. Τις θέλω αντιπροσωπευτικές της μεγάλης φαντασίας και τόλμης αυτού του άξιου μάστορα, και πρέπει να υπάρχει και το στοιχείο της αντίθεσης για να μην πέφτει το ενδιαφέρον....
Υπάρχει μια κοινή παρεξήγηση όσον αφορά τον Σκαρλάττι, που τονίζει τους κινδύνους της ετικέτας για όλα τα πράγματα - πολλοί θεωρούν πως η μουσική του είναι κατά κύριο λόγο γρήγορη, ανάλαφρη, και πως απαιτεί μόνο καθαρή άρθρωση και δεξιοτεχνία.
Τα πράγματα δεν είναι έτσι. Από τις 555 Σονάτες του περισσότερες είναι αργές παρά γρήγορες, και πολλές είναι εντελώς ποιητικές, νοσταλγικές, ακόμα και ονειροπόλες, πάρα πολύ στο ύφος του μπελ κάντο....
Ως συνθέτης δεν έλκει την καταγωγή του από πουθενά. Η φρεσκάδα και η απίστευτη τόλμη στη χρήση της αρμονίας και του ρυθμού τον κατατάσσουν ανάμεσα στους πρωτότυπους δημιουργούς του αιώνα του.
Είναι μάστορας σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε grosse Kleinkunst [μεγάλη μικροτεχνία ή «μεγάλη» τέχνη της μικρής φόρμας]....
Πράγμα που είναι φυσικά προτιμότερο από την kleine Grosskunst [κατώτερης ποιότητας, «μικρή» τέχνη της μεγάλης φόρμας]......
Η μουσική του πατά γερά στη γη. Έχει ανθρώπινα χαρακτηριστικά και σεφαρδικά στοιχεία [Σεφαρδίμ: οι Εβραίοι που έζησαν στην Ισπανία από το Μεσαίωνα μέχρι την μαζική τους απέλαση το 1492, οπότε και εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία, Βαλκάνια, Τουρκία, Παλαιστίνη και Βόρεια Αφρική.
Σε αντίθεση προς τους Εβραίους Ασκεναζίμ της κοιλάδας του Ρήνου, στα σύνορα Γερμανίας - Γαλλίας, που κατευθύνθηκαν μετά τις Σταυροφορίες στα σλαβικά εδάφη.]
Πολλοί συνθέτες της περιόδου που έζησε απευθύνονται και μιλούν στον Θεό. Ο Σκαρλάττι μιλάει στους ανθρώπους, τα παιδιά του Θεού. Υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα όπου πράγματι μιλάει στο Θεό, αν και το αποφεύγει τις περισσότερες φορές.....
Μια από τις γοητευτικότερες όψεις του Σκαρλάττι είναι ότι η μουσική αυτού του γεννημένου στη Νάπολη συνθέτη που πέρασε ως ενήλικος τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην Πορτογαλία και την Ισπανία, απεικονίζει τόσο παραστατικά τη ζωή στην Ισπανία, ενώ παραμένει στην ουσία της Ιταλική.»
Ο Χόροβιτς μνημονεύει ακόμα τον πρόλογο - αφιέρωση του Σκαρλάττι στην πρώτη εμφάνιση 30 Essercizi (κυκλοφόρησαν στο Λονδίνο, το 1738).
Με αυτήν την πρώτη σειρά, ο συνθέτης, τσεμπαλίστας της Ισπανικής αυλής όπου συνόδευσε τη μαθήτριά του Μαρία Βαρβάρα (πρώην ινφάντα της Πορτογαλίας, ινφάντα και εν συνεχεία βασίλισσα της Ισπανίας μετά από το γάμο της με τον πρίγκιπα των Αστουριών, τον Φίλιππο Ε’, ευχαριστεί και τιμά τον πάτρονά του, τον Πορτογάλο μονάρχη που του παραχώρησε τον τίτλο του Ιππότη της Πορτογαλικής τάξεως του Σαντιάγκο.
Η συλλογή αυτή άλλωστε έγινε αφορμή να αποκτήσει κάποιο κύρος και να βελτιώσει τη θέση του στην Ισπανική Αυλή όπου η εχθρότητα του περίφημου καστράτου της εποχής Κάρλο Μπρόσιο Φαρινέλλι (1705-1782) τον κρατούσε στο περιθώριο. (Ο Φαρινέλλι εισήλθε στην υπηρεσία του Φιλίππου Ε’ στα 1737. Έχοντας κερδίσει την εύνοια του βασιλιά, και 50000 φράγκα το χρόνο, ασκούσε τεράστια, πολιτική και μουσική επιρροή με μοναδική υποχρέωση να τραγουδάει κάθε νύχτα και επί 25 χρόνια τις ίδιες πάντα 5 ιταλικές άριες που είχαν μαγέψει τον μονάρχη όταν τις πρωτάκουσε από το στόμα του! Ο εστεμμένος έπασχε, βλέπετε, από προϊούσα άνοια και νευροψυχικές διαταραχές που τον είχαν καταντήσει σχεδόν ηλίθιο.)
Ο πρόλογος του Σκαρλάττι, στο χαρακτηριστικό καλλωπισμένο ύφος που επέβαλλαν η εποχή και η περίσταση είναι αξιοσημείωτος από πολλές απόψεις:
«Φίλτατε αναγνώστη, είτε είσαι Ερασιτέχνης είτε Προφέσορας, σε αυτές τις Συνθέσεις μην προσδοκάς να βρεις βαθιά Γνώση, αλλά περισσότερο ένα χωρατό με την Τέχνη, που σκοπό έχει να σε συμφιλιώσει με τη Μαστοριά του Τσέμπαλου. Μήτε προγραμματισμένο Συμφέρον μήτε Οράματα Φιλοδοξίας αλλά μονάχα Σεβασμός και Υποταγή με έσπρωξαν να τις κυκλοφορήσω. Ίσως σου φανούν ευχάριστες... τότε, με όλο και περισσότερη χαρά θα υπακούσω σε άλλες Παραγγελιές σου για να σε τιμήσω με πιο ανάλαφρο και ποικίλο Ύφος. Έτσι, ας δείξει η κρίση σου περισσότερο τη συμπάθεια παρά την αυστηρότητα, και τότε η Απόλαυσή σου θα μεγαλώσει..... Ευτύχει.».
Ο Χόροβιτς σχολιάζει: «Μου άρεσαν ιδιαιτέρως τούτα τα λόγια: "...ας δείξει η κρίση σου περισσότερο την συμπάθεια παρά την αυστηρότητα, και τότε η απόλαυσή σου θα μεγαλώσει" Ελπίζω πως το ακροατήριό μου θα πάρει κατάκαρδα τούτη τη συμβουλή.»
Όσο για τη χρήση πιάνου αντί για το παραδοσιακό τσέμπαλο στην εκτέλεση των συνθέσεων του Σκαρλάττι, προσθέτει τις εξής διαφωτιστικές για το ύφος της ερμηνείας του παρατηρήσεις:
«Θεωρώ ότι το πιάνο είναι όργανο εντελώς διαφορετικό από το τσέμπαλο. Παίζοντας Σκαρλάττι ο πιανίστας οφείλει να ακολουθήσει τη μέση οδό ... δεν πρέπει να επιχειρήσει να μιμηθεί δουλικά το τσέμπαλο και ούτε να εξαντλήσει τις λύσεις που του προσφέρει το πιάνο, γιατί έτσι θα καταστρέψει το ύφος της μουσικής..... Όπως μπορείτε να ακούσετε στο δίσκο, το πιάνο μπορεί να χρησιμοποιηθεί έτσι ώστε να παραχθεί μεγαλύτερη ποικιλία τόνων στο ηχόχρωμα, πράγμα που είναι ό,τι ακριβώς χρειάζεται αυτή η μουσική.»
Ας απολαύσουμε λοιπόν αθώα τούτη την πρόδρομη μουσική που η νεωτερική τόλμη της προαναγγέλλει τον Μέντελσον, τον Σοπέν, τον Λίστ, ακόμα και τον Ραβέλ.
Άλλοτε τρέμοντας από τον αναπαλμό του μυθικού και δίσημου χρυσού φωτός της μεσογειακής μεσημβρίας καμώνεται πως κρύβει με την ηχηρή, ευκίνητη, και όμως αλλόκοτα στατική φασματική στίλβη της τα δαιμόνια του μεσημεριού, άλλοτε παραδίνεται με υδραργυρική, και κομψή κυκλοθυμία σε μια παροδική συνοφρύωση που σκιάζοντας την παντοδυναμία του φωτός σαν σύννεφο που σκεπάζει πρόσκαιρα τον ήλιο, τα ανακαλεί.
Πότε τούτο το αμφίθυμο, λαμπερό ηχητικό καιροσκούρο καθηλώνεται στο όριο της σιγής, - «Κοιτάζοντας την καρδιά του φωτός, τη σιωπή» (κατά το στίχο του Θ.Σ. Έλιοτ) πότε αιωρούμενο σε μια μεστή ατελή παύση - άρση το υπερβαίνει, όπως στους στίχους του Ντ´Αννούντσιο: «Σε κάθε ύλη το φως σιωπαίνει / και η σιωπή λαμποκοπά» («In ogni sostanza si tace / la luce e il silenzio risplende»). Ανάπτυγμα φυσικό του εκρηκτικού δυναμισμού της μουσικής ύλης η λαλιά του Σκαρλάττι αρθρώνεται απρόσκοπτα, ελεύθερη από τον παθιάρικο στόμφο του Μπαρόκ, απλή και δροσερή σαν το κελάηδημα των πουλιών ή το κρυστάλλινο νερό που κυλά στο ρυάκι: Με λαμπερά στακάτι, με καταιγισμούς από τρίλιες και αρπέζ που αναπαράγουν σπανιόλικους κιθαριστικούς καταρράχτες ήχων.
Με ρυθμούς που άλλοτε η δίνη τους μας παρασέρνει στο πεισματικό ποδοκρότημα του φλαμένκο που προσπαθεί να υπνωτίσει, ή και να διεγείρει αυτοκτονικά, το θάνατο μέσα στη γή - άλλοτε χαλαρώνουν για να ακουστεί ιταλιάνικη η καθαρή γραμμή του μπελ κάντο με γνήσιο ναπολιτάνικο καημό.
Ο Θεός ξέρει πως λειτουργεί το μουσικό και ποιητικό θαύμα της πιανιστικής αλχημείας του Χόροβιτς: πιανίστας εκατό τοις εκατό, νηφάλιος και μεθυσμένος, λιτός και πληθωρικός, τραγουδιστής, ποιητής, ζωγράφος που σκορπίζει με σίγουρο χέρι κηλίδες ηχοχρωμάτων κάθε λογής, πλέκει σαν σοφή αράχνη, τεντώνοντας και χαλαρώνοντας με την υπερευαίσθητη αφή του το ασημένιο νήμα, τη μουσικότερη σαγήνη που στήθηκε ποτέ στην ακοή.
Και σαγηνευόμαστε από το τραγούδι και τη σιωπή του, - τη μήτρα κάθε μουσικής.
Η Ιστορία, με κάμποση μυθολογική νοστιμάδα, μας λέει ότι στα 1709 στη Βενετία, ο πάτρονας του Χαίντελ καρδινάλιος Οττομπόνι οργάνωσε έναν μουσικό διαγωνισμό κλειδοκυμβαλικής δεξιοτεχνίας με αντιπάλους τον Χαίντελ και τον Σκαρλάττι: στο τσέμπαλο κέρδισε ο Σκαρλάττι αλλά στο εκκλησιαστικό όργανο ο Χαίντελ ήταν απαράμιλλος, ενώ ευσταθεί και η εκδοχή της ισοπαλίας.
Μιας και τα πράγματα δεν ξεκαθάρισαν ποτέ, δεν υπάρχει αμφιβολία πως με έναν ιδιότροπο ιστορικό αναχρονισμό, στο πιάνο θριάμβευσε ο τρίτος της παρέας που δεν ήταν άλλος από τον Χόροβιτς.
Λέσχη του Δίσκου - Προσφορές 1987 & 1988
Last edited:
