Απάντηση: ΕΡΤ-1 ΕΡΤ-2 ΕΡΤ-3 στην επίγεια ψηφιακή τηλεόραση
Με συγχωρείτε που επανέρχομαι στο θέμα και ξεφεύγω από την τεχνική κουβέντα, αλλά λόγω της γιορτής του Πολυτεχνείου το τραγούδι ήταν πολύ επίκαιρο αυτές τις ημέρες, άκουσα μέχρι και ραδιοφωνικές εκπομπές που αναφέρονταν στην ιστορία του τραγουδιού, και θεώρησα επίκαιρο να κάνω μία διόρθωση-συμπλήρωμα.
Πριν μερικές βδομάδες είχα γράψει τα παρακάτω για την ιστορία του τραγουδιού "Τα λόγια και τα χρόνια".
Δεν είναι τεχνικό το θέμα, αλλά δεν μπορώ να μην το αναφέρω. Ότι σήμερα είναι από τις λίγες φορές που γράφεται ιστορία στην τηλεόραση. Στην εκπομπή "Στα τραγούδια λέμε ναι", στην ΕΡΤ1, Παρασκευή 19 Οκτωβρίου, υπήρχε αφιέρωμα στον τραγουδιστή Λάκη Χαλκιά. Εκεί ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης τραγούδησε το τραγούδι "Τα λόγια και τα χρόνια" (στίχοι Μάνος Ελευθερίου, μουσική Γιάννης Μαρκόπουλος), αλλά η διαφορά είναι ότι το είπε στην πλήρη, λογοκριμένη έκδοση του, που δεν είχε πει ολόκληρη τότε, το 1974 που κυκλοφόρησε το τραγούδι, πάλι σε εκτέλεση Χαράλαμπου Γαργανουράκη. Είναι η δεύτερη φορά που ακούγονται ολόκληρα τα λόγια του τραγουδιού. Η πρώτη φορά ήταν στην εκπομπή του Σπύρου Παπαδόπουλου "Στην υγειά μας" όταν ήταν στην ΕΡΤ2, πάλι από τον Γαργανουράκη. Κάποια πράγματα μόνο στην ΕΡΤ μπορούν να γίνουν. Και υπάρχει και μια πλήρη εκτέλεση στο YouTube του Νίκου Ξυλούρη από συναυλία του 1975. Όπως και να το κάνουμε, όταν γίνεται τόσο σπάνια, είναι ιστορία.
Ορίστε οι δύο εκδοχές του Γαργανουράκη. Η λογοκριμένη λέει για "Παρασκευή το βράδυ στις 9" και Παρασκευή το βράδυ του φονιά", που σαφώς παραπέμπει στην είσοδο στο Πολυτεχνείο το 73, γι'αυτό και λογοκρίθηκε. Δεν είναι πολιτικό θέμα, είναι η ιστορία του τραγουδιού.
https://www.youtube.com/watch?v=gt06vESEZRs
https://www.youtube.com/watch?v=lW6QCM_rhBc
Ναι, απλά δεν ήθελα να παρεξηγηθεί η πρόθεση μου, και να νομίζετε ότι πάω να ανοίξω πολιτική κουβέντα. Οι δύο εκδοχές έχουν πολλές μικρές διαφορές σε διάφορα σημεία, και με την ευκαιρία είπα να το αναφέρω. Το πρώτο βίντεο είναι το αρχικό τραγούδι, το λογοκριμένο, παρά τον τίτλο του βίντεο. Ιστορικές οι παρουσίες του Αριστείδη Μόσχου στο σαντούρι, και του Παύλου Σιδηρόπουλου κάπου στο βάθος στην κιθάρα. Αλλά το δεύτερο βίντεο έχει τους πλήρης στίχους. Και όπως λέει και ένα σχόλιο στο πρώτο βίντεο, έχει ψηφιστεί μέσα στα 100 καλύτερα τραγούδια όλων των εποχών από το περιοδικό Rolling Stones, δεν το ήξερα για να πω την αλήθεια. Ότι το αφορά, αφορά την πολιτιστική κληρονομιά μας. Ας αναφέρουμε την λεπτομέρεια των δύο εκτελέσεων, και συγχωρέστε με αν βγήκα λίγο εκτός θέματος.
Πρέπει να διορθώσω ότι το τραγούδι είναι παλιότερο. Κάπου διάβασα ότι ήδη από το 1971 το τραγούδαγε κάποιος Ψαρονίκος, δεν τον ήξερα να πω την αλήθεια. Αλλά σίγουρα ήδη από το 1973 το τραγουδούσε ο Νίκος Ξυλούρης στην μπουάτ Λήδρα που τραγουδούσε τότε.
Οπότε δεν είναι σίγουρο τι εννοούσε ο Μάνος Ελευθερίου λέγοντας για "Παρασκευή το βράδυ του φονιά" αφού γράφηκε πριν τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Δεν ξέρω αν απλώς ταίριαξε, ή αν τροποποιήθηκαν ελαφρώς οι στίχοι μετά το Πολυτεχνείο για να εκφράσουν το γεγονός του Πολυτεχνείου. Πάντως μέχρι τότε το τραγούδι είχε τα πλήρη λόγια, όχι τα γνωστά λόγια όπως μπήκε στον δίσκο.
Το 1974 λοιπόν ο Μαρκόπουλος το έβαλε στον δίσκο Θητεία. Αλλά δεν το έδωσε στον Ξυλούρη που τα τραγούδαγε μέχρι τότε στις μπουάτ, αλλά στον Χαράλαμπο Γαργανουράκη. Δεν ξέρω για ποιον λόγο, μέχρι και για τσακωμό διάβασα. Δεν ξέρω τι ισχύει.
Πάντως στο δίσκο αυτό το τραγούδι εμφανίζεται με τους ελαφρώς τροποποιημένους στίχους, με τους οποίους όμως έγινε πασίγνωστο και έμεινε στην ιστορία. Δεν ξέρω αν ήταν λογοκρισία ή αυτολογοκρισία σε μία προσπάθεια το τραγούδι να γίνει πιο "ανώδυνο" και "εύπεπτο" για να μπορέσει να περάσει από την επίσημη λογοκρισία και να μην κοπεί για να μπορέσει να μπει στον δίσκο.
Δεν ξέρω λοιπόν τι έγινε μέχρι την στιγμή που κυκλοφόρησε ο δίσκος. Από όλους τους συντελεστές μόνο ο Μαρκόπουλος ζει ακόμα για να πει. Ο Μάνος Ελευθερίου πέθανε πρόσφατα, ο Ξυλούρης εδώ και χρόνια, και ο Γαργανουράκης το ανέλαβε από την κυκλοφορία του δίσκου και μετά.
Το ωραίο είναι ότι οι ίδιοι οι συντελεστές του τραγουδιού φαίνεται ότι έχουν "απορρίψει", ας πούμε, την εκδοχή του δίσκου.
Λίγο καιρό μετά την κυκλοφορία του δίσκου, και ενώ είχε πέσει η χούντα, έγιναν δύο πολύ μεγάλες συναυλίες με πολιτικό τραγούδι. Ακούστηκαν όλα τα απαγορευμένα λόγω χούντας τραγούδια. Δύο συναυλίες που είχαν τεράστιο αντίκτυπο, τόσο που ο Νίκος Κούνδουρος φτιάχνει μία ταινία ντοκιμαντέρ για τις δύο συναυλίες, με τίτλο "Τα τραγούδια της φωτιάς". Από εκεί είναι τα παρακάτω βίντεο, που δείχνει τον Γαργανουράκη, μαζί με τον ίδιο τον Μαρκόπουλο να τραγουδάνε το τραγούδι. Αλλά να το λένε με τους πλήρης στίχους, όχι τους τροποποιημένους του δίσκου.
Δηλαδή πριν τον δίσκο το τραγούδι τραγουδιόταν με τους πλήρης στίχους, στον δίσκο βγήκε με τους τροποποιημένους στίχους, και οι ίδιοι οι συντελεστές του δίσκου λίγους μήνες μετά το λένε πάλι με τους πλήρης στίχους. Ο Γαργανουράκης το λέει ακόμα το τραγούδι. Εκτός από το βίντεο που ανέβασα παραπάνω υπάρχουν και άλλα βίντεο με τον ίδιο καλεσμένο σε εκπομπές να τραγουδάει το τραγούδι. Αλλά πάντα με τους πλήρης στίχους. Δηλαδή υπάρχει το ενδεχόμενο μία φορά μόνο να το έχει πει με τους τροποποιημένους στίχους, μόνο στην ηχογράφηση του δίσκου.
Φαίνεται λοιπόν ότι η επίσημη εκδοχή είναι αυτή με τους πλήρης στίχους. Και από ανάγκη, μία φορά μόνο τους άλλαξαν για τον δίσκο. Αλλά ήταν τόση η επίδραση του τραγουδιού που έγινε διάσημο, αναγκαστικά με τους τροποποιημένους στίχους. Μάλλον θα έπρεπε Μαρκόπουλος-Γαραγνουράκης να είχαν φροντίσει από τότε να ξαναπούν το τραγούδι σε μία δεύτερη εκδοχή του δίσκου, ή σε έναν άλλον δίσκο, και να μείνει στην ιστορία όπως μάλλον και οι ίδιοι ήθελαν φαίνεται να μείνει.
Και το βίντεο από την συναυλία του 1974, από το ντοκιμαντέρ του Νίκου Κούνδουρου. Είναι απίστευτο το μπορείς να βρεις με λίγο ψάξιμο στο YouTube.
https://www.youtube.com/watch?v=GV6_v7VK2tU
Συγνώμη αν πάλι ήμουν εκτός τεχνικής κουβέντας και θέματος, αλλά αφού είχα αναφέρει το θέμα πριν μερικές βδομάδες θεώρησα ότι έπρεπε να κάνω την διόρθωση-συμπλήρωμα, και να κλείσω την υπόθεση που είχα ανοίξει. Και ξαναλέω ότι δεν είναι πολιτικό το θέμα, είναι η ιστορία του τραγουδιού.