O Hector Berlioz(1803-1869)συνέθεσε σε ηλικία 34 ετών την μεγαλοπρεπή ´Grand Messe des Morts' op.5,πού παραμένει ένα απο τα πλέον γνωστά έργα τού Γάλλου συνθέτη.
Εργο βασισμένο στην Λατινική νεκρώσιμη Ακολουθία,προκαλεί θαυμασμό κυρίως για την ενορχήστρωση στα ξύλινα και χάλκινα πνευστά,αλλά και για την μεγάλη χορωδία και τούς πολλούς τενόρους πού απαιτούσε ο συνθέτης(ήταν χαρακτηριστική η εμμονή τού Berlioz στο να βρεί τον καλύτερο συνδυασμό χωρου και ηχητικής)
Οταν εκτελείται το έργο υπάρχουν στίς 4 γωνίες τής σκηνής ensembles χαλκίνων,που προσδίδουν στην Λειτουργία περισσότερη μεγαλοπρέπεια.
Η Λειτουργία αποτελείται απο 10 μέρη ,στα 3 δε εξ αυτών απαιτείται η πλήρης συμμετοχή όλων τών συντελεστών(Dies Irae,Rex Tremendae,Lacrymosa).
Eργο επι τής ουσίας αυστηρό και σχεδόν ασκητικό ,πλήν εξαιρέσεων(παράδειγμα στο Tuba mirum spargens sonum,απο το Dies Irae,όπου όντως νομίζεις ότι ακούς τίς τρομπέτες τής Δευτέρας Παρουσίας),ταιριάζει περισσότερο σε έναν οραματιστή ,που τον απασχολεί το πέραν τού θανάτου και τής κρίσεως,παρά σε έναν δεδομένα πιστό.Η ασκητική τού Requiem διακόπτεται από εντυπωσιακά ξεσπάσματα ,που συμβολίζουν την παράκληση και την ικεσία τού ανθρώπινου είδους για λύτρωση.
Ο Berlioz ,σπουδαίος ενορχηστρωτής,δημιούργησε πολλές καινοτομίες στην μουσική συνύπαρξη Χορωδίας και Ορχήστρας(επί παραδείγματι στο Offertorium,η ορχήστρα παίζει πολύ εκφραστικά ενώ η Χορωδία,τραγουδά ήρεμα επάνω σε δύο νότες).
To 5o μέρος (Quarens me)ερμηνεύεται σχεδόν a capella.
Ο Berlioz με αυτό το έργο διατρέχει όλη την Χορωδιακή παράδοση της Γαλλίας και επηρεάζει τον Verdi,τον Saint-Saens,αλλά και τον Messiaen.
To Requiem είναι έργο βαθειά ανθρώπινο,μεγαλοπρεπές και ταυτόχρονα ασκητικό,που προσπαθεί να αποδώσει το πόσο μικρός είναι ο άνθρωπος μπροστά στην απεραντοσύνη τού Σύμπαντος και τού Θείου.
Η ερμηνεία του είναι πολύ δύσκολη γιατί εύκολα κάποιος Διευθυντής Ορχήστρας ,μπορεί να εκτραπεί στον εντυπωσιασμό.
Το Te Deum γράφτηκε 12 χρόνια αργότερα.Εχει συγγένεια με το Requiem,αλλά βέβαια δεν απαιτεί όλην αυτή την ηχητική πανσπερμία τού πρώτου.
O Berlioz κανει χρήση τού Oργάνου,που έχει σχεδόν αντιθετική μουσικά στάση πρός την Ορχήστρα(παρομοίαζε την αντίθεση όπως τού Πάπα με τον Αυτοκράτορα).
To Τe Deum αποτελείται απο 6 μέρη.
Απο τον συνθέτη ζητούνται 2 μεγάλες μεικτες χορωδίες,1 παιδική χορωδία,ένας τενόρος,12 αρπες,πολλών ειδών κρουστά και ως συνήθως πολλά πνευστά.
Το έργο παραπέμπει ακόμα και στην Μεσαιωνική Λειτουργία και έχει μιά τελετουργική μεγαλοπρέπεια ,που το κατατάσσει στα σημαντικά έργα τής Δυτικής θρησκευτικής μουσικής.
Η παρουσία τού Οργάνου στο πρώτο μέρος (Τe Deum)είναι συγκλονιστική.Οπως επίσης και στο μεγαλειώδες φινάλε.
Δεν υπάρχουν πολλές εκτελέσεις τού έργου στην διεθνή δισκογραφία.
Προσωπικά και για τα δύο έργα τής παρουσιάσεως θεωρώ την ηλικίας 30 ετών ηχογράφηση τής Philips με τον Sir Colin Davis και την Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία τού Λονδίνου αξεπέραστη.
Πρόσφατα μάλιστα η Philips έκανε νέα πιό σύγχρονη ηχητική επεξεργασία και κυκλοφόρησε τα δύο έργα σε ένα διπλό c.d.,που τα κάνει ασυναγώνιστα σε όλα τα επίπεδα.
O Davis ξεφεύγει απο την συχνά επιδερμική αντιμετώπιση τού έργου και εστιάζει περισσότερο στην αυστηρή του δομή,αλλά και στην εσωτερικότητά του.Επιτυγχάνει εκεί που απέτυχαν εν μερει οι Maazel,Levine,Ozawa.
Αλλες ενδιαφέρουσες εκτελέσεις τού ρέκβιεμ είναι αυτή τού Charles Munch με την Συμφωνική τής Βοστώνης ,αλλά και τού Δημήτρη Μητρόπουλου,με την Φιλαρμονική τής Βιέννης(Οrfeo).
Στο Τe Deum η μόνη άλλη εκτέλεση που ,κατά την γνώμη μου στέκεται πολύ ικανοποιητικά είναι αυτή τού Abbado με την Ορχήστρα Νέων τής Ευρωπαϊκής Κοινότητας(D.G)
O Charles Gounod(1818-1893) υπήρξε μεγάλος τεχνίτης στην Γαλλική σκηνή είτε στην συνθεση λαϊκής (οπερας) είτε θρησκευτικής μουσικής.
Το 1855 συνέθεσε την Λειτουργία τής Αγίας Κικιλίας (προστάτιδος τής μουσικής)και την πρωτοπαρουσίασε στίς 22/11 τού ιδιου έτους(ημέρα που η Αγία τιμάται)στην Εκκλησία τού Αγίου Ευσταθίου στο Παρίσι.
Το έργο έχει πολλές ομοιότητες με τίς ´κοσμικές ´συνθέσεις τού Gounod και πολύ συχνά διευθύνεται έτσι.Αποτελείται απο 7 μερη
Με αυτόν τον τρόπο το ήξερα και εγώ,σχεδόν μελίρρυτο και συχνά πολύ συναισθηματικό.
Για προσωπικούς λόγους όμως έψαξα να βρώ μιά πιό διαφορετική εκτέλεση,πιό απογυμνωμένη απο τα στολίδια τού Gounod.
Kατά την γνώμη μου η εκτέλεση τού Igor Markevitch(1966,D.G.),με την Φιλαρμονική Ορχήστρα και Χορωδία τής Τσεχίας,εκπληρώνει την επιθυμία μου.
Σολίστ στην Λειτουργία είναι οι Irmgard Seefried(Soprano),Gerhard Stolze(Tenor),Hermann Uhde (Bass).
O Μarkevitch δεν διευθύνει ζητώντας υπερβολικές φωνητικές ακροβασίες , γλυκανάλατα vibrati απο τα έγχορδα και εντυπωσιακά crescendi.
Απογυμνώνει την Λειτουργία έχοντας όμως εντρυφήσει σε κάθε λεπτομέρειά της και έτσι αποκαλύπτει σπουδαία μουσική σε μέρη όπως τα Κyrie Eleison Credo Offertorium και Gloria.
Αποκαλύπτει πως ταιριάζει το κείμενο με την μουσική,και προσδίδει στην Λειτουργία μιά βαρύτητα που την μετατρέπει σε ένα πανέμορφο έργο που το διευθύνει μέσα σε μιά πολύ γαλήνια και μελωδική ,όσο χρειάζεται,ατμόσφαιρα.
Αλλως τε ο Markevitch πρίν γίνει Διευθυντής Ορχήστρας ήταν συνθετης,μαθητής τής Nadia Boulanger και έχαιρε εκτιμήσεως απο τούς Stravinsky,Bartok και Messiaen.Μόλις όμως ανέλαβε διευθυντής τού Maggio Musicale Fiorentino,αρνηθηκε να συνθέσει ή να παρουσιάσει έργο του ξανά γιατί το θεωρούσε ανήθικο να εκμεταλλέυεται την ´θεση του ως μαέστρος και να ´περνάει´στο πρόγραμμα της Ορχήστρας και δικά του έργα.!!!!
Τα Απομνημονεύματά του(Tο Be and to Have Been,1980) έχουν την παρακάτω παράγραφο καποια στιγμή.
´Μερικές φορές υπάρχει μιά μυστική ώθηση,που μού ψιθυριζει ότι θα εχω ζήσει μόνον στην βάση ενός τελικού κεφαλαίου,που θα συνταιριάζει και θα κρίνει όλα μαζί τα άλλα κεφάλαια.Κάθε τι επιτείνει την αίσθησή μου ότι είμαι α-τελείωτος αλλά και α-γέννητος.Το σχήμα τού σώματός μου είναι απλώς ένας πυρήνας μέσα στον οποίο μιά απεριόριστη συνείδηση αντιμάχεται ένα περιορισμένο χώρο.´.
Υ.Γ.
Και τα τρία αυτά έργα τα άκουγα συχνά τίς Κυριακές απο μικρο παιδί,χωρίς τότε να είναι δικές μου επιλογές.Ισως και τώρα να μήν αποτελούν τίς πρώτες μου ακουστικές επιλογές.
Ομως είναι συνυφασμένα με μία πρωινή Κυριακάτικη μυσταγωγία μπροστά σε ένα παλιό πικάπ Olympia και πολλά παράξενα βινύλλια για τα μάτια ενός μικρού παιδιού.
Για δύο ώρες έπρεπε να υπάρχει ησυχία στο σαλόνι χωρίς πολλά σούρτα-φέρτα.
Πιθανώς σήμερα ορισμένοι αμετροεπείς ´παιδαγωγοί´να το θεωρούσαν καταπιεστικό.Την γνώμη τους πάντα άλλως τε την είχα για τα σκουπίδια.Και εξακολουθώ να την έχω.
Τα χρόνια πέρασαν ,έφυγα απο την πόλη που μεγάλωσα για σπουδές και δεν ξαναγύρισα.Εστησα αλλού την εστία μου.Κράτησα όμως μαζί τήν προίκα μου όσο και εάν τήν αμφισβήτησα.Ωριμάζοντας τήν ξαναβρήκα ατόφια και τήν εμπλούτισα.
Ομως εκείνες οι Κυριακές πάντα ζωντανεύουν ακόμα και εάν οι σκιές στο πατρικό μου σπίτι έχουν αλλάξει πιά σχήμα.
Και απο τίς 11 Ιουλίου τού 1997 έχουν μετατραπεί πιά σε ανάμνηση μιάς ´σταθερής απουσίας´.Εδώ και 10 χρόνια....
Ομως πάντα η μουσική είναι παρούσα και αποτελεί συνεκτικό κρίκο και για τίς επόμενες γενιές.
Σημαντική η δωρεά τού Ζήν,αλλά ακόμα πιό σημαντική, εάν συμβάλλει έστω μερικώς, και στό Εύ Ζήν.
In Memoriam..............