Ο Γοργοπόταμος της συμφιλίωσης
Του ΒΙΚΤΩΡΑ ΝΕΤΑ
Με πρωτοβουλία της κυβέρνησης της Ενώσεως Κέντρου αποφασίστηκε να γιορταστεί επίσημα στις 29 Νοεμβρίου 1964 η επέτειος ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου, για να τιμηθεί η Εθνική Αντίσταση, που έδρασε ενωμένη και, σε συνεργασία με βρετανούς σαμποτέρ, πέτυχε να αποκόψει τον ανεφοδιασμό των γερμανικών στρατευμάτων στην Αφρική.
Η γιορτή κατέληξε σε τραγωδία, με 13 νεκρούς και 45 τραυματίες, όλοι μέλη αντιστασιακών οργανώσεων. Μια έκρηξη -βόμβας ή νάρκης- σκόρπισε το θάνατο.
*Η αστυνομία υποστήριξε την άποψη «του ατυχήματος από έκρηξη παλαιάς νάρκης», αλλά ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου δήλωσε στη Βουλή: «Το μόνο ερώτημα είναι: Υπήρχε δυστύχημα ή έγκλημα; Αποτελεί όλων των αληθινών Ελλήνων και ευχή και ελπίδα να ήτο δυστύχημα».
*Τα όσα ακολούθησαν, όμως, τα αμέσως επόμενα χρόνια, που άνοιξαν το δρόμο στην ανωμαλία και τη δικτατορία, ενισχύουν την άποψη ότι η φονική έκρηξη μάλλον ήταν έγκλημα.
*Νέα προσπάθεια να τιμηθεί η κορυφαία αντιστασιακή ενέργεια της 25ης Νοεμβρίου 1942, στην οποία συνεργάστηκαν οι αντάρτικες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, και οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ, υπό την ηγεσία του Ναπολέοντα Ζέρβα, έγινε το 1981, μετά την επίσημη αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο Λάμπρος του αντάρτικου
Τα πρώτα χρόνια ήταν κοινός ο γιορτασμός της μεγάλης επετείου. Μ' αυτό το πνεύμα επιχείρησα μια εκπομπή «συμφιλίωσης» στην ΕΡΤ, στην οποία ζήτησα να μιλήσουν από την πλευρά του ΕΛΑΣ ο Σπύρος Μπέκιος (ο Λάμπρος του αντάρτικου) και από τον ΕΔΕΣ ο Στέργιος Βούλγαρης, ταγματάρχης ε.α. Ηθελα να τους βγάλω να συζητούν οι δυο τους και να περιγράφουν τη μάχη στην οποία πήραν μέρος αδελφωμένοι. Μετά χώρισαν οι δρόμοι τους.
*Ο Μπέκιος ήταν πρόθυμος. Ο Βούλγαρης ήταν επιφυλακτικός. Εκτιμούσε τον Μπέκιο, αλλά, όπως, μου είπε εμπιστευτικά, ήθελε να «ρωτήσει την οργάνωση». Η οργάνωση -δηλαδή ο σύλλογος των μαχητών του ΕΔΕΣ- του είπε πως θα ήταν καλύτερα να μη βγει στην τηλεόραση μαζί με τον ΕΛΑΣίτη.
*Ο Βούλγαρης μου μετέφερε την άποψη της «οργάνωσης» αλλά με παρακάλεσε να πάρω τον Μπέκιο και να πάμε σπίτι του να συζητήσουμε.
«Ο Σπύρος είναι φίλος μου, πολεμήσαμε δίπλα δίπλα στο Γοργοπόταμο και μετά τη μάχη, όταν βρεθήκαμε όλοι οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ στις 27 Νοεμβρίου στο χωριό Μαυρολιθάρι χορέψαμε μαζί στην πλατεία και, τραγουδήσαμε. Θυμάμαι όταν φύγαμε από το Μαυρολιθάρι, οι ΕΔΕΣίτες τραγουδούσαμε δικά τους ΕΛΑΣίτικα τραγούδια, γιατί ήταν ωραία».
Πήγαμε στο σπίτι του Βούλγαρη μαζί με τον Μπέκιο. Οι δύο παλιοί αντάρτες αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκαν, έκλαψαν και θυμήθηκαν τα ελεύθερα βουνά.
*Τον επόμενο χρόνο (1982) ήθελα να κάνω μια δεύτερη εκπομπή συμφιλίωσης. Πίεζα τον Μπέκιο να μου πει μια ιστορία της Αντίστασης με ανθρώπινα στοιχεία. Να μη μου μιλήσει για τις μάχες, τις οποίες πολλοί έχουν περιγράψει σε βιβλία. Από σεμνότητα δεν ήθελε να μου πει δική του ιστορία.
Τελικά υπέκυψε στις πιέσεις μου και μου αφηγήθηκε:
*Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και την παράδοση των όπλων από τους αντάρτες, επέστρεψε στο χωριό του, που βρίσκεται κοντά στη Λαμία.
*Επειτα από λίγες μέρες τον συνέλαβαν, τον τύλιξαν σε μια κόλλα χαρτί και τον έστειλαν στο στρατοδικείο.
*Με βαριά καταδίκη -χωρίς στοιχεία- άρχισε η περιπλάνηση στις φυλακές της χώρας. Οταν βρέθηκε στο κάτεργο της Κέρκυρας, ένας δεσμοφύλακας περνούσε από το κελί του και τον κοίταζε περίεργα, όχι εχθρικά, αλλά μάλλον με συμπάθεια.
Η στάση του δεσμοφύλακα
Ο Μπέκιος δεν μπορούσε να εξηγήσει την περίεργη στάση του δεσμοφύλακα, ώσπου μια μέρα εκείνος μπήκε στο κελί, έκλεισε την πόρτα, τον κοίταξε στα μάτια και του είπε:
- Κάπου σε ξέρω. Κάπου ανταμώσαμε, αλλά δεν θυμάμαι πού. Από πού είσαι; Σε ποιο σχολείο πήγες; Πού υπηρέτησες στο στρατό; Πού δούλεψες;
*Από τις απαντήσεις του Μπέκιου δεν έβγαινε άκρη για τη γνωριμία. Ο Μπέκιος ήταν από την περιοχή της Λαμίας, ενώ ο δεσμοφύλακας από τα Γιάννενα. Τελικά ένα φως άναψε στη μνήμη τους. Ο δεσμοφύλακας ρώτησε:
- Μήπως ήσουν στο αντάρτικο;
- Ναι, ήμουν στον ΕΛΑΣ, απάντησε ο Μπέκιος.
- Πολέμησες στο Γοργοπόταμο; Εκεί στη μάχη πρέπει να σε γνώρισα. Εγώ ήμουν αντάρτης στον ΕΔΕΣ με τον Ζέρβα. Μετά την επιχείρηση χορέψαμε για τη νίκη στο Μαυρολιθάρι και εκεί χωρίσαμε. Είχες γένια κάτω και φυσεκλίκια, αλλά θυμάμαι τα μάτια σου.
*Ο Μπέκιος θυμήθηκε τον συμπολεμιστή του Γοργοπόταμου, που οι δρόμοι τους χώρισαν μετά τον πόλεμο.
*Ο αντάρτης του ΕΔΕΣ, Αλέκος Βάκας, παιδί φτωχών αγροτών από τα Γιάννενα, αναζήτησε μια δουλειά. Πρόσφεραν τότε στους χαρακτηριζόμενους ως «εθνικόφρονες» θέσεις στο Δημόσιο, αναγνωρίζοντας την υπηρεσία τους στο αντάρτικο του Ζέρβα. Ο Αλέκος Βάκας έγινε από ανάγκη δεσμοφύλακας και το τραγικό παιχνίδι της μοίρας του τόπου το 'φερε να έχει κρατούμενο με βαριά καταδίκη τον συμπολεμιστή του στο Γοργοπόταμο.
Οι δύο συμπολεμιστές θυμήθηκαν, βούρκωσαν και έκλαψαν μέσα στο κελί. Από εκεί και πέρα οι επισκέψεις του Βάκα ήταν τακτικές στο κελί του Μπέκιου. Εγιναν φίλοι. Και μετά την αποφυλάκιση του Σπύρου Μπέκιου, το 1964 (έμεινε στις φυλακές 20 ολόκληρα χρόνια) είχαν επικοινωνία οι δυο τους.
Υστερα από αυτή τη συγκλονιστική αφήγηση της προσωπικής περιπέτειας του καπετάν Λάμπρου, πήρα στο τηλέφωνο τον Βάκα, που ήταν εγκατεστημένος στα Γιάννενα, και του μίλησα για τον Μπέκιο και την εκπομπή που ετοίμαζα. Ηταν πικραμένος από τους διαχωρισμούς που γίνονταν έπειτα από τόσα χρόνια, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να γιορτάζουν μαζί όλοι όσοι πολέμησαν στο Γοργοπόταμο. Μου είπε:
- Τον αγαπώ πολύ τον Σπύρο τον Μπέκιο, που πολεμήσαμε και κλάψαμε μαζί. Αυτός ξέρει ποιος είμαι. Κάποιοι που δεν ξέρουν, εμάς τους απλούς αντάρτες που ήμασταν στον ΕΔΕΣ μας λένε «φασίστες», γι' αυτό και δεν θέλω να βγω στην τηλεόραση. Θα βγω, όμως, μόνο μαζί με τον Μπέκιο, που καταλαβαίνει ο ένας τον άλλο. Θα σας περιμένω στα Γιάννενα, να πάμε μαζί και στις φυλακές της Κέρκυρας, όπου φυλάκισαν τον Μπέκιο κι έμενα με είχαν βάλει δεσμοφύλακα.
*Με τη συνάντηση Μπέκιου-Βάκα στα Γιάννενα έγινε μια εκπομπή ειλικρινούς συμφιλίωσης, με την οποία τιμήθηκε η επέτειος του Γοργοπόταμου.
Του ΒΙΚΤΩΡΑ ΝΕΤΑ
Με πρωτοβουλία της κυβέρνησης της Ενώσεως Κέντρου αποφασίστηκε να γιορταστεί επίσημα στις 29 Νοεμβρίου 1964 η επέτειος ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου, για να τιμηθεί η Εθνική Αντίσταση, που έδρασε ενωμένη και, σε συνεργασία με βρετανούς σαμποτέρ, πέτυχε να αποκόψει τον ανεφοδιασμό των γερμανικών στρατευμάτων στην Αφρική.
Η γιορτή κατέληξε σε τραγωδία, με 13 νεκρούς και 45 τραυματίες, όλοι μέλη αντιστασιακών οργανώσεων. Μια έκρηξη -βόμβας ή νάρκης- σκόρπισε το θάνατο.
*Η αστυνομία υποστήριξε την άποψη «του ατυχήματος από έκρηξη παλαιάς νάρκης», αλλά ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου δήλωσε στη Βουλή: «Το μόνο ερώτημα είναι: Υπήρχε δυστύχημα ή έγκλημα; Αποτελεί όλων των αληθινών Ελλήνων και ευχή και ελπίδα να ήτο δυστύχημα».
*Τα όσα ακολούθησαν, όμως, τα αμέσως επόμενα χρόνια, που άνοιξαν το δρόμο στην ανωμαλία και τη δικτατορία, ενισχύουν την άποψη ότι η φονική έκρηξη μάλλον ήταν έγκλημα.
*Νέα προσπάθεια να τιμηθεί η κορυφαία αντιστασιακή ενέργεια της 25ης Νοεμβρίου 1942, στην οποία συνεργάστηκαν οι αντάρτικες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, και οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ, υπό την ηγεσία του Ναπολέοντα Ζέρβα, έγινε το 1981, μετά την επίσημη αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο Λάμπρος του αντάρτικου
Τα πρώτα χρόνια ήταν κοινός ο γιορτασμός της μεγάλης επετείου. Μ' αυτό το πνεύμα επιχείρησα μια εκπομπή «συμφιλίωσης» στην ΕΡΤ, στην οποία ζήτησα να μιλήσουν από την πλευρά του ΕΛΑΣ ο Σπύρος Μπέκιος (ο Λάμπρος του αντάρτικου) και από τον ΕΔΕΣ ο Στέργιος Βούλγαρης, ταγματάρχης ε.α. Ηθελα να τους βγάλω να συζητούν οι δυο τους και να περιγράφουν τη μάχη στην οποία πήραν μέρος αδελφωμένοι. Μετά χώρισαν οι δρόμοι τους.
*Ο Μπέκιος ήταν πρόθυμος. Ο Βούλγαρης ήταν επιφυλακτικός. Εκτιμούσε τον Μπέκιο, αλλά, όπως, μου είπε εμπιστευτικά, ήθελε να «ρωτήσει την οργάνωση». Η οργάνωση -δηλαδή ο σύλλογος των μαχητών του ΕΔΕΣ- του είπε πως θα ήταν καλύτερα να μη βγει στην τηλεόραση μαζί με τον ΕΛΑΣίτη.
*Ο Βούλγαρης μου μετέφερε την άποψη της «οργάνωσης» αλλά με παρακάλεσε να πάρω τον Μπέκιο και να πάμε σπίτι του να συζητήσουμε.
«Ο Σπύρος είναι φίλος μου, πολεμήσαμε δίπλα δίπλα στο Γοργοπόταμο και μετά τη μάχη, όταν βρεθήκαμε όλοι οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ στις 27 Νοεμβρίου στο χωριό Μαυρολιθάρι χορέψαμε μαζί στην πλατεία και, τραγουδήσαμε. Θυμάμαι όταν φύγαμε από το Μαυρολιθάρι, οι ΕΔΕΣίτες τραγουδούσαμε δικά τους ΕΛΑΣίτικα τραγούδια, γιατί ήταν ωραία».
Πήγαμε στο σπίτι του Βούλγαρη μαζί με τον Μπέκιο. Οι δύο παλιοί αντάρτες αγκαλιάστηκαν, φιλήθηκαν, έκλαψαν και θυμήθηκαν τα ελεύθερα βουνά.
*Τον επόμενο χρόνο (1982) ήθελα να κάνω μια δεύτερη εκπομπή συμφιλίωσης. Πίεζα τον Μπέκιο να μου πει μια ιστορία της Αντίστασης με ανθρώπινα στοιχεία. Να μη μου μιλήσει για τις μάχες, τις οποίες πολλοί έχουν περιγράψει σε βιβλία. Από σεμνότητα δεν ήθελε να μου πει δική του ιστορία.
Τελικά υπέκυψε στις πιέσεις μου και μου αφηγήθηκε:
*Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και την παράδοση των όπλων από τους αντάρτες, επέστρεψε στο χωριό του, που βρίσκεται κοντά στη Λαμία.
*Επειτα από λίγες μέρες τον συνέλαβαν, τον τύλιξαν σε μια κόλλα χαρτί και τον έστειλαν στο στρατοδικείο.
*Με βαριά καταδίκη -χωρίς στοιχεία- άρχισε η περιπλάνηση στις φυλακές της χώρας. Οταν βρέθηκε στο κάτεργο της Κέρκυρας, ένας δεσμοφύλακας περνούσε από το κελί του και τον κοίταζε περίεργα, όχι εχθρικά, αλλά μάλλον με συμπάθεια.
Η στάση του δεσμοφύλακα
Ο Μπέκιος δεν μπορούσε να εξηγήσει την περίεργη στάση του δεσμοφύλακα, ώσπου μια μέρα εκείνος μπήκε στο κελί, έκλεισε την πόρτα, τον κοίταξε στα μάτια και του είπε:
- Κάπου σε ξέρω. Κάπου ανταμώσαμε, αλλά δεν θυμάμαι πού. Από πού είσαι; Σε ποιο σχολείο πήγες; Πού υπηρέτησες στο στρατό; Πού δούλεψες;
*Από τις απαντήσεις του Μπέκιου δεν έβγαινε άκρη για τη γνωριμία. Ο Μπέκιος ήταν από την περιοχή της Λαμίας, ενώ ο δεσμοφύλακας από τα Γιάννενα. Τελικά ένα φως άναψε στη μνήμη τους. Ο δεσμοφύλακας ρώτησε:
- Μήπως ήσουν στο αντάρτικο;
- Ναι, ήμουν στον ΕΛΑΣ, απάντησε ο Μπέκιος.
- Πολέμησες στο Γοργοπόταμο; Εκεί στη μάχη πρέπει να σε γνώρισα. Εγώ ήμουν αντάρτης στον ΕΔΕΣ με τον Ζέρβα. Μετά την επιχείρηση χορέψαμε για τη νίκη στο Μαυρολιθάρι και εκεί χωρίσαμε. Είχες γένια κάτω και φυσεκλίκια, αλλά θυμάμαι τα μάτια σου.
*Ο Μπέκιος θυμήθηκε τον συμπολεμιστή του Γοργοπόταμου, που οι δρόμοι τους χώρισαν μετά τον πόλεμο.
*Ο αντάρτης του ΕΔΕΣ, Αλέκος Βάκας, παιδί φτωχών αγροτών από τα Γιάννενα, αναζήτησε μια δουλειά. Πρόσφεραν τότε στους χαρακτηριζόμενους ως «εθνικόφρονες» θέσεις στο Δημόσιο, αναγνωρίζοντας την υπηρεσία τους στο αντάρτικο του Ζέρβα. Ο Αλέκος Βάκας έγινε από ανάγκη δεσμοφύλακας και το τραγικό παιχνίδι της μοίρας του τόπου το 'φερε να έχει κρατούμενο με βαριά καταδίκη τον συμπολεμιστή του στο Γοργοπόταμο.
Οι δύο συμπολεμιστές θυμήθηκαν, βούρκωσαν και έκλαψαν μέσα στο κελί. Από εκεί και πέρα οι επισκέψεις του Βάκα ήταν τακτικές στο κελί του Μπέκιου. Εγιναν φίλοι. Και μετά την αποφυλάκιση του Σπύρου Μπέκιου, το 1964 (έμεινε στις φυλακές 20 ολόκληρα χρόνια) είχαν επικοινωνία οι δυο τους.
Υστερα από αυτή τη συγκλονιστική αφήγηση της προσωπικής περιπέτειας του καπετάν Λάμπρου, πήρα στο τηλέφωνο τον Βάκα, που ήταν εγκατεστημένος στα Γιάννενα, και του μίλησα για τον Μπέκιο και την εκπομπή που ετοίμαζα. Ηταν πικραμένος από τους διαχωρισμούς που γίνονταν έπειτα από τόσα χρόνια, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να γιορτάζουν μαζί όλοι όσοι πολέμησαν στο Γοργοπόταμο. Μου είπε:
- Τον αγαπώ πολύ τον Σπύρο τον Μπέκιο, που πολεμήσαμε και κλάψαμε μαζί. Αυτός ξέρει ποιος είμαι. Κάποιοι που δεν ξέρουν, εμάς τους απλούς αντάρτες που ήμασταν στον ΕΔΕΣ μας λένε «φασίστες», γι' αυτό και δεν θέλω να βγω στην τηλεόραση. Θα βγω, όμως, μόνο μαζί με τον Μπέκιο, που καταλαβαίνει ο ένας τον άλλο. Θα σας περιμένω στα Γιάννενα, να πάμε μαζί και στις φυλακές της Κέρκυρας, όπου φυλάκισαν τον Μπέκιο κι έμενα με είχαν βάλει δεσμοφύλακα.
*Με τη συνάντηση Μπέκιου-Βάκα στα Γιάννενα έγινε μια εκπομπή ειλικρινούς συμφιλίωσης, με την οποία τιμήθηκε η επέτειος του Γοργοπόταμου.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 30/11/2003
