Σκεφτήκατε ποτέ αν αυτοί οι μεγάλοι καλλιτέχνες που λατρεύουμε, οι διάφοροι Callas, Furtwangler, Karajan, Pavaroti, Toscanini, Rubinstein κ.ο.κ., όλοι αυτοί οι θρύλοι του παρελθόντος αξίζουν πραγματικά την φήμη που απολαμβάνουν; Μήπως ένα μεγάλο μέρος της ανατριχίλας που νιώθουμε όταν ακούμε την Κάλλας π.χ. Να τραγουδάει την Τόσκα δεν είναι αποτέλεσμα της όλης βιομηχανίας του μάρκετινγκ και των μέσων; Θαυμάζουμε την Κάλλας την σοπράνο, ή την Κάλλας που είχε τη θυελλώδη σχέση με τον Ωνάση, την Κάλλας που έχασε πρόωρα τη φωνή της, πέθανε πρόωρα, μόνη και δυστυχισμένη σε ένα διαμέρισμα στο Παρίσι ακούγοντας ξανά και ξανά τους δίσκους της κλπ κλπ; Με δυό λόγια, τι ακούμε όταν βάζουμε ένα CD της στο στέρεο, την φωνή ή τον θρύλο;
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι η Κάλλας δεν έγινε ποτέ διάσημη, δεν έφυγε ποτέ από την Ελλάδα, έμεινε εδώ να τραγουδάει στη Λυρική Σκηνή μια φορά στις τόσες, όποτε περισσεύουν χρήματα, πέθανε σε προχωρημένη ηλικία, μια σεβάσμια, χοντρή κυρία με τρία τέσσερα παιδιά, γνωστή μόνο στον μικροσκοπικό κύκλο των φίλων της Όπερας στην Ελλάδα. Και ότι κάποια μέρα, μια μικρή γαλλική δισκογραφική εταιρεία ξεθάβει κανα δυό ηχογραφήσεις του Τρίτου (λέμε τώρα) και εκδίδει ένα διπλό CD με επιλογές από ιταλικές και γαλλικές όπερες. Τι αντίκτυπο θα είχε; Φοβάμαι κανέναν. Μερικές εκατοντάδες συλλεκτών ιστορικών ηχογραφήσεων κλασσικής μουσικής θα άκουγαν μια ενδιαφέρουσα φωνή που έμεινε άγνωστη, κάποιοι θα έλεγαν μέσα τους, «τι κρίμα που δεν την ανακάλυψε κάποια μεγάλη εταιρεία», και μετά το πράγμα θα ξεχνιόταν.
Το 1998 η γαλλική εταιρεία DANTE-LYS, εξέδωσε ένα διπλό CD με ηχογραφήσεις του μέχρι τότε άγνωστου μαέστρου Ernest Borsamsky. Περιελάμβανε την σουίτα από το Πουλί της Φωτιάς του Stravinsky, την Πέμπτη Συμφωνία του Shostakovich, τη Θάλασσα του Debussy και την 1η Συμφωνία του Mahler. Οι ηχογραφήσεις αυτές, άγνωστης προέλευσης, πιθανότατα από ραδιοφωνικές μεταδόσεις, είχαν πρωτοεμφανιστεί σε δίσκους της εταιρείας URANIA και πραγματοποιηθεί με ορχήστρες της Ανατολικής Γερμανίας μεταξύ 1947 και 1949! Δηλαδή αν η χρονολόγηση αυτή αληθεύει, έχουμε μια από τις πρώτες ηχογραφήσεις της 5ης του Shostakovich και την πρώτη μεταπολεμική ηχογράφηση της 1ης του Mahler από έναν άγνωστο Μαέστρο! Το CD εμφανίστηκε στις δισκοκριτικές του Classic Record Collector και οι κριτικές ήταν θετικότατες και γεμάτες απορία.Το βιβλιαράκι που συνόδευε το CD δεν περιείχε καμμία πληροφορία για τον Borsamsky κι αυτό όχι από αμέλεια της εταιρείας. Καμμιά εγκυκλοπαίδεια, κανένα λεξικό μουσικής και ερμηνευτών, καμμιά εφημερίδα ή περιοδικό, ούτε το Διαδίκτυο, ούτε καν τα οπισθόφυλλα των δίσκων του, δεν παρέχουν ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ πληροφορία για τον μουσικό αυτό. Ούτε ημερομηνία και τόπο γέννησης ή θανάτου, ούτε εθνικότητα, ούτε μια φωτογραφία, τίποτα απολύτως. Κάποιοι υπέθεσαν ότι επρόκειτο για ψευδώνυμο άλλου γνωστού μαέστρου, μάλιστα προτάθηκε ο Ferenc Fricsay ως κύριος ύποπτος για την πραγματική ταυτότητα, αλλά η θεωρία αυτή καταρρίφθηκε από ένας συλλέκτη που συγκέντρωσε ότι στοιχεία μπορούσε να βρει για τον ήρωά μας. Κατά τον κύριο Alexander Negrin από το Graz της Αυστρίας ο Borsamsky ήταν πρώτο βιολί σε κάποια βαλκανική ορχήστρα (ποιάς χώρας
, τον συνάντησε ο Abendroth σε μια περιοδεία του και τον έφερε στη Λειψία. Εκεί ξεκίνησε την καριέρα του σαν προσκεκλημένος διευθυντής ορχήστρας σε διάφορα σύνολα της Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας. Κάποια στιγμή εγκαταστάθηκε στο Βέλγιο και στα μέσα της δεκαετίας του 1950 χάνονται τα ίχνη του.
Αλλά γιατί όλη αυτή η φασαρία για έναν από τους αμέτρητους άγνωστους μαέστρους;Γιατί πολύ απλά ήταν μεγάλος. Έχει ένα πολύ χαρακτηριστικό στυλ διεύθυνσης, με πεντακάθαρη εκφορά, «άρθρωση», της μουσικής, απόλυτη ρυθμική ακρίβεια και τέλειο διαχωρισμό των διαφορετικών φωνών της ορχήστρας. Τα αργά μέρη ενός κομματιού είναι πολύ αργά, νωχελικά, χωρίς να γίνονται ποτέ πληκτικά χάρη στην ακρίβεια του ρυθμού. Στα πιό γρήγορα ή δυνατά μέρη της παρτιτούρας η αντίθεση είναι σχεδόν τρομακτική, τα φόρτε του είναι εκκωφαντικά και οι ταχύτητες ιλιγγιώδεις. Ο έλεγχος που ασκεί στην ορχήστρα φέρνει στο νου τον Toscanini, όμως οι δυναμικές διαφορές και οι εναλλαγές στο τέμπο θυμίζουν Furtwängler. Αποκομίζει κανείς την αίσθηση ότι έχει προηγηθεί τεράστια προετοιμασία, ότι τίποτα δεν έχει αφεθεί στην τύχη και ότι ο μαέστρος έχει απόλυτο έλεγχο της ορχήστρας. Το στυλ του Borsamsky είναι το ακριβώς αντίθετου του αυτοσχεδιασμού. Οι εκτελέσεις όλων των έργων στο διπλό CD είναι εξαιρετικές και δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τις άλλες ερμηνείες στη συλλογή μου. Όμως η ηχογράφηση του Mahler είναι κάτι πραγματικά ξεχωριστό. Πρόκειται για μια από τις καλύτερες ερμηνείες Mahler που έχω ακούσει, συγκρίνεται άνετα με αυτές των Walter, Kubelik και Μητρόπουλου που γνωρίζω καλά.
Πριν λίγα χρόνια η εταιρεία DANTE-LYS έκλεισε και το CD του Borsamsky έγινε συλλεκτικό αντικείμενο. Χρειάστηκα κάπου τέσσερα χρόνια ψαξίματος για να βρω ένα αντίτυπο σε λογική τιμή. Οι δίσκοι βινυλίου του είναι ακόμα πιο σπάνιοι. Σχεδιάζω να κάνω σύντομα τη μουσική του προσβάσιμη στους φίλους του AVCLUB.
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι η Κάλλας δεν έγινε ποτέ διάσημη, δεν έφυγε ποτέ από την Ελλάδα, έμεινε εδώ να τραγουδάει στη Λυρική Σκηνή μια φορά στις τόσες, όποτε περισσεύουν χρήματα, πέθανε σε προχωρημένη ηλικία, μια σεβάσμια, χοντρή κυρία με τρία τέσσερα παιδιά, γνωστή μόνο στον μικροσκοπικό κύκλο των φίλων της Όπερας στην Ελλάδα. Και ότι κάποια μέρα, μια μικρή γαλλική δισκογραφική εταιρεία ξεθάβει κανα δυό ηχογραφήσεις του Τρίτου (λέμε τώρα) και εκδίδει ένα διπλό CD με επιλογές από ιταλικές και γαλλικές όπερες. Τι αντίκτυπο θα είχε; Φοβάμαι κανέναν. Μερικές εκατοντάδες συλλεκτών ιστορικών ηχογραφήσεων κλασσικής μουσικής θα άκουγαν μια ενδιαφέρουσα φωνή που έμεινε άγνωστη, κάποιοι θα έλεγαν μέσα τους, «τι κρίμα που δεν την ανακάλυψε κάποια μεγάλη εταιρεία», και μετά το πράγμα θα ξεχνιόταν.
Το 1998 η γαλλική εταιρεία DANTE-LYS, εξέδωσε ένα διπλό CD με ηχογραφήσεις του μέχρι τότε άγνωστου μαέστρου Ernest Borsamsky. Περιελάμβανε την σουίτα από το Πουλί της Φωτιάς του Stravinsky, την Πέμπτη Συμφωνία του Shostakovich, τη Θάλασσα του Debussy και την 1η Συμφωνία του Mahler. Οι ηχογραφήσεις αυτές, άγνωστης προέλευσης, πιθανότατα από ραδιοφωνικές μεταδόσεις, είχαν πρωτοεμφανιστεί σε δίσκους της εταιρείας URANIA και πραγματοποιηθεί με ορχήστρες της Ανατολικής Γερμανίας μεταξύ 1947 και 1949! Δηλαδή αν η χρονολόγηση αυτή αληθεύει, έχουμε μια από τις πρώτες ηχογραφήσεις της 5ης του Shostakovich και την πρώτη μεταπολεμική ηχογράφηση της 1ης του Mahler από έναν άγνωστο Μαέστρο! Το CD εμφανίστηκε στις δισκοκριτικές του Classic Record Collector και οι κριτικές ήταν θετικότατες και γεμάτες απορία.Το βιβλιαράκι που συνόδευε το CD δεν περιείχε καμμία πληροφορία για τον Borsamsky κι αυτό όχι από αμέλεια της εταιρείας. Καμμιά εγκυκλοπαίδεια, κανένα λεξικό μουσικής και ερμηνευτών, καμμιά εφημερίδα ή περιοδικό, ούτε το Διαδίκτυο, ούτε καν τα οπισθόφυλλα των δίσκων του, δεν παρέχουν ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ πληροφορία για τον μουσικό αυτό. Ούτε ημερομηνία και τόπο γέννησης ή θανάτου, ούτε εθνικότητα, ούτε μια φωτογραφία, τίποτα απολύτως. Κάποιοι υπέθεσαν ότι επρόκειτο για ψευδώνυμο άλλου γνωστού μαέστρου, μάλιστα προτάθηκε ο Ferenc Fricsay ως κύριος ύποπτος για την πραγματική ταυτότητα, αλλά η θεωρία αυτή καταρρίφθηκε από ένας συλλέκτη που συγκέντρωσε ότι στοιχεία μπορούσε να βρει για τον ήρωά μας. Κατά τον κύριο Alexander Negrin από το Graz της Αυστρίας ο Borsamsky ήταν πρώτο βιολί σε κάποια βαλκανική ορχήστρα (ποιάς χώρας
, τον συνάντησε ο Abendroth σε μια περιοδεία του και τον έφερε στη Λειψία. Εκεί ξεκίνησε την καριέρα του σαν προσκεκλημένος διευθυντής ορχήστρας σε διάφορα σύνολα της Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας. Κάποια στιγμή εγκαταστάθηκε στο Βέλγιο και στα μέσα της δεκαετίας του 1950 χάνονται τα ίχνη του.Αλλά γιατί όλη αυτή η φασαρία για έναν από τους αμέτρητους άγνωστους μαέστρους;Γιατί πολύ απλά ήταν μεγάλος. Έχει ένα πολύ χαρακτηριστικό στυλ διεύθυνσης, με πεντακάθαρη εκφορά, «άρθρωση», της μουσικής, απόλυτη ρυθμική ακρίβεια και τέλειο διαχωρισμό των διαφορετικών φωνών της ορχήστρας. Τα αργά μέρη ενός κομματιού είναι πολύ αργά, νωχελικά, χωρίς να γίνονται ποτέ πληκτικά χάρη στην ακρίβεια του ρυθμού. Στα πιό γρήγορα ή δυνατά μέρη της παρτιτούρας η αντίθεση είναι σχεδόν τρομακτική, τα φόρτε του είναι εκκωφαντικά και οι ταχύτητες ιλιγγιώδεις. Ο έλεγχος που ασκεί στην ορχήστρα φέρνει στο νου τον Toscanini, όμως οι δυναμικές διαφορές και οι εναλλαγές στο τέμπο θυμίζουν Furtwängler. Αποκομίζει κανείς την αίσθηση ότι έχει προηγηθεί τεράστια προετοιμασία, ότι τίποτα δεν έχει αφεθεί στην τύχη και ότι ο μαέστρος έχει απόλυτο έλεγχο της ορχήστρας. Το στυλ του Borsamsky είναι το ακριβώς αντίθετου του αυτοσχεδιασμού. Οι εκτελέσεις όλων των έργων στο διπλό CD είναι εξαιρετικές και δεν έχουν τίποτε να ζηλέψουν από τις άλλες ερμηνείες στη συλλογή μου. Όμως η ηχογράφηση του Mahler είναι κάτι πραγματικά ξεχωριστό. Πρόκειται για μια από τις καλύτερες ερμηνείες Mahler που έχω ακούσει, συγκρίνεται άνετα με αυτές των Walter, Kubelik και Μητρόπουλου που γνωρίζω καλά.
Πριν λίγα χρόνια η εταιρεία DANTE-LYS έκλεισε και το CD του Borsamsky έγινε συλλεκτικό αντικείμενο. Χρειάστηκα κάπου τέσσερα χρόνια ψαξίματος για να βρω ένα αντίτυπο σε λογική τιμή. Οι δίσκοι βινυλίου του είναι ακόμα πιο σπάνιοι. Σχεδιάζω να κάνω σύντομα τη μουσική του προσβάσιμη στους φίλους του AVCLUB.
