Το τι είναι η δημοκρατία θεωρητικά είναι σαφές σε όλους. Η δυσκολία βρίσκεται στο κατά πόσο ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις και κατά πόσο επιτυγχάνεται ο σκοπός.
Πρώτο δύσκολο θέμα, τα όρια της δημοκρατίας: Από τη στιγμή που βασική αρχή είναι το δίκαιο της πλειοψηφίας, πρέπει να ληφθούν μέτρα ώστε να προστατεύονται οι μειοψηφίες. Ειδάλλως έχουμε φαινόμενα τύπου "3 λύκοι και 2 αρνιά αποφασίζουν για το βραδυνό γεύμα". Πού όμως σταματάει η προστασία της μειοψηφίας και πού αρχίζει η υστερία του πολιτικώς ορθού; Κάποια τέτοια όρια συζητήσαμε στο θέμα περί του ολλανδικού κόμματος παιδεραστών.
Επίσης, πρέπει να ξακαθριστεί σε ποια θέματα εφαρμόζεται η γνώμη του λαού: Ο λαός δε μπορεί να αποφασίσει το τι ώρα είναι, όπως στο Maderlay του Trier. Ας θυμηθούμε, όμως, τις δικές μας εμπειρίες στο θέμα "αυτοκίνητο με νεκρά". Μπορεί ο λαός να κρίνει που και πόσες κεραίες κινητής τηλεφωνίας χρειαζόμαστε; Αν θα διδάσκεται η θεωρία της εξέλιξης; Αν είναι σωστό το παλιό ή το νέο ημερολόγιο; Αν έγινε ή όχι το Ολοκαύτωμα ή η σφαγή των Αρμενίων; Τι γίνεται όταν και η ίδια η επιστημονική κοινότητα είναι διχασμένη (π.χ. κλωνοποίηση); Και φεύγοντας από την επιστημονική αυθεντία, τι γίνεται με τη θρησκευτική (π.χ. μαντήλα);
Από τους παραπάνω προβληματισμούς προκύπτει εύλογα το ερώτημα σχετικά με την ικανότητα του λαού να αποφασίζει. Επί του παρόντος, θεωρούμε ότι η γνώμη ατόμων κάτω των 18 ετών δεν θεωρείται σημασίας στην πολιτική. Κάποτε είχαμε την ίδια αντίληψη και για τις γυναίκες. Ωστόσο, ένας δικός μου προβληματισμός τον τελευταίο καιρό είναι αν δικαιούμαστε να πηγαίνουμε να ψηφίσουμε "αδιάβαστοί". Προσωπικά, θα επέτρεπα σε κάποιον να ψηφίσει μόνο αν απαντούσε σωστά σε 2-3 απλές ερωτήσεις, τύπου "ποιος είναι ο σημερινός υπουργός οικονομικών;" (σε βουλευτικές εκλογές, προφανώς. Για δημοτικές η ερώτηση θα είχε άλλο χαρακτήρα). Γιατί να μετράει η γνώμη του αδιάφορου το ίδιο με ενός που ασχολήθηκε να ψάξει τα πράγματα; Στοιχηματίζω πως ελάχιστοι θα μπορούν να αντικρούσουν με επιχειρήματα τον Καρατζαφέρη σε κατ' ιδίαν συζήτηση, όχι λόγω ρητορικής δεινότητας του τελευταίου, όσο λόγω άγνοιας των πραγματικών θέσεών του και των (ιστορικών) συνεπειών τους.
Και μια που λέμε για αδιαφορία, ας μιλήσουμε για αποχή, άκυρα, λευκά: Πως είναι δυνατόν να μιλάμε για αποφάσεις πλειοψηφίας όταν κυβερνά μία ομάδα που εκπροσωπεί το 34% των πολιτών; Εγώ θεωρώ ότι αποχή σημαίνει "δεν ενδιαφέρομαι, αποφασίστε μόνοι σας" και κάπως έτσι το ερμηνεύει και ο νόμος. Άλλωστε και το σύνταγμα αφήνει περιθώριο για κενές θέσεις στο κοινοβούλιο, προφανώς για να λειτουργήσει το λευκό ως ψήφος διαμαρτυρίας. Ωστόσο, ο τρέχων εκλογικός νόμος δεν δίνει τέτοια περιθώρια, με αποτέλεσμα οι αδιάφοροι να μπαίνουν στο ίδιο καζάνι με τους δυσαρεστημένους και τα λευκά να είναι αμελητέα (0.6%). Νομίζω θα ήταν μία ενδιαφέρουσα εξέλιξη η αντιμετώπιση του λευκού ως συνδυασμό που καταλαμβάνει έδρανα.
Στο ίδιο μήκος κύματος και η συζήτηση περί απλής αναλογικής. Είναι αλήθεια πως, όταν ο δικομματισμός ξεπερνά το 85% (με τον ισχύοντα εκλογικό νόμο), η συζήτηση για κυβερνήσεις συνεργασιών είναι... θεωρητική. Ωστόσο, η αλλαγή προς αναλογικότερο σύστημα πιθανώς να ενθαρρύνει τον κόσμο να ψηφίσει μικρότερα κόμματα, αφού αυξάνεται η πιθανότητα να ανέβουν στην εξουσία μέσω μίας συνεργασίας.
Μετά από όλα αυτά, φτάνω στο φλέγον θέμα της αντιπροσώπευσης ως θεσμό. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία είχε την πολυτέλεια (με τον έναν ή τον άλλον τρόπο) να είναι άμεση. Στο πολυπληθή σύγχρονο κόσμο, μέχρι και ο τελευταίος πολίτης να έχει πρόσβαση σε δικτυωμένο υπολογιστή, η άμεση δημοκρατία θα παραμένει μακρινό όνειρο και θα "υπομένουμε" το αντιπροσωπευτικό μοντέλο. Όπου αντιπροσώπευση διαβάζουμε στην καλύτερη περίπτωση απομάκρυνση του πολίτη από τις διαδικασίες αποφάσεων, σε μία χειρότερη πελατειακές σχέσεις μεταξύ υποψηφίου και ψηφοφόρου και στη χείριστη πελατειακές σχέσεις υποψηφίου και χρηματοδότη. Δε θεωρώ τα δημοψηφίσματα λύση, διότι τα σημαητικά θέματα είναι απλώς... πάρα πολλά. Μόνη "γιατρειά" σε αυτό στα πλαίσια της δημοκρατίας, είναι η ενδελεχής έρευνα του πολίτη σχετικά με τους υποψηφίους και τα προγράμματα των συνδυασμών. Αν δεν πιστεύουμε στην αποτελεσματικότητα αυτής της λύσης, θα πρέπει να ααναζητήσουμε εναλλακτικά πολιτευμάτα!