Μια παλιά ιστορία...

[Μνήμη]

Μια παλιά ιστορία...που φτάνει μέχρι το σήμερα...μέχρι τα δικά μας χριστούγενα...
Οι μέρες γύρω από το χειμερινό ηλιοστάσιο έως και τις αρχές του Γενάρη είναι από τις αρχαιότερες εορταστικές περιόδους των ανθρώπων. Πολύ πριν από την έλευση του χριστιανισμού, οι περισσότερες θρησκείες είχαν τοποθετήσει σ’ αυτή την περίοδο τη γέννηση των θεών τους. Ο περσικός θεός Μίθρας, οι αιγυπτιακοί Όσιρις και Ώρος, ο Βάαλ αλλά και ο Διόνυσος, ο Δίας και ο ημίθεος Ηρακλής είναι μόνο λίγοι από όσους θεωρείται ότι γεννήθηκαν στο διάστημα αυτό. Άλλωστε, η καθιέρωση της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνία γέννησης του Ιησού έγινε ύστερα από μεγάλες και χρονοβόρες συζητήσεις και διαβουλεύσεις, που ξεκίνησαν από τον 4ο μ.Χ. αιώνα, κράτησαν σχεδόν τριακόσια χρόνια και τελείωσαν με την αποδοχή της ημερομηνίας αυτής και από την εκκλησία της Ιερουσαλήμ, τον 7ο αιώνα.


Οι αρχαίες γιορτές χαρακτηρίζονταν από τα ίδια έθιμα που υπάρχουν σήμερα σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο. Ο στολισμός των δέντρων, τα φώτα, τα δώρα και οι λιτανείες ήταν πρακτικές που τιμούσαν τη γέννηση του φωτός. Οι αρχαίοι Έλληνες, για παράδειγμα, για να τιμήσουν τον Δία και την Κυβέλη στόλιζαν στην ύπαιθρο δέντρα με αναθήματα, κουλουράκια και κορδέλες και τα φώτιζαν με λυχνάρια. Στη διάρκεια των Ρωμαϊκών χρόνων στις 19 Δεκεμβρίου άρχιζαν τα Σατουρνάλια. Ο εορτασμός τους περιελάμβανε μεταμφιέσεις, πολύ χορό, τραγούδι, κρασί και ελευθερία για τους δούλους. Η εορταστική περίοδος έκλεινε στις 7 Ιανουαρίου, με τη γιορτή του Ιανού..

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Να γράψω κάτι παραπάνω;

Χειμερινό και θερινό ηλιοστάσιο

Από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να σκέφτεται και φέρεται λογικά, έστρεψε την προσοχή του προς τον ήλιο και τον παρατηρούσε. Εβλεπε τον ήλιο, άλλοτε να μεγαλώνει, άλλοτε να μικραίνει να αλλάζει χρώμα στον ουρανό, κάποτε μάλιστα να εξαφανίζεται εντελώς. Τα ακατανόητα αυτά φαινόμενα δημιουργούσαν φόβο και δέος στον άνθρωπο και δημιούργησε γιορτές προκειμένου να εξευμενίσει ή ακόμη και να λατρεύσει τον ήλιο.
Οι δυο πρώτες βασικές ημερομηνίες είναι στις 21-24 Ιουνίου και στις 21-26 Δεκεμβρίου, δηλαδή το θερινό και το χειμερινό ηλιοστάσιο. Το πρώτο είναι η ημέρα που ο ήλιος κάνει τη μεγαλύτερη τροχιά γύρω από τη γη, άρα έχουμε και τη μεγαλύτερη ημέρα, και ενώ στο δεύτερο κάνει τη μικρότερη τροχιά γύρω από τη γη, άρα έχουμε τη μικρότερη ημέρα.
Σε πολλούς λαούς και σε αυτούς που ζούσαν στην περιοχή μας αυτές τις ημέρες οι άνθρωποι μάζευαν ξύλα και άναβαν τεράστιες φωτιές και χοροπηδούσαν πάνω και γύρω από αυτές. Η φλόγα αναπαριστά τον ήλιο και διατηρεί τη ζωή.
Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι σε αυτές τις ημερομηνίες βγαίνουν στο ύπαιθρο κάθονται γύρω από τις φωτιές, τρώνε και πίνουν. Ακόμη και στη χριστιανική θρησκεία στις 24 Ιουνίου (θερινό ηλιοστάσιο) έχουμε τις φωτιές του Αι Γιάννη. Στο χειμερινό ηλιοστάσιο στα τέλη του Δεκέμβρη σε πολλά μέρη της Ευρώπης οι άνθρωποι συνεχίζουν να βγαίνουν στο ύπαιθρο και να ανάβουν φωτιές (Βλ. Κόλντε στην Ημαθία). Αλλά ακόμη και σε άλλα μέρη ανάβουν δαυλούς, κεριά, φανάρια και γυρνούν στους δρόμους. Μάλιστα στην Ελλάδα το άναμμα του δαυλού αυτές τις μέρες θεωρείται γούρι και διατηρείται αναμένο τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα, αφού καίει τους καλικάντζαρους, που έχουν την κακή συνήθεια να κατεβαίνουν στη γη.
Σε όλη την Ευρώπη, υπάρχουν μύθοι για τα κακά τελώνια και πνεύματα, όπως τα Troll, Alfe, Truten, Alben, τα οποία αυτή την εποχή κατεβαίνουν στη γη. Στην περιοχή μας τα τελώνια είναι οι καλικάντζαροι. Μάλιστα σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, όπως στην Καστοριά που στο διάστημα 3-6 Ιανουαρίου έχουν τα Ραγκουτσάρια) καλικάντζαροι ντύνονται κάποιοι άνθρωποι και τρομοκρατούν τις νοικοκυρές και τα παιδιά. Πώς έφθασε αυτό το έθιμο στις μέρες μας; Μήπως μιμούνται και συνεχίζουν το έθιμο της ρωμαικής εποχής, όταν στις 17 Δεκεμβρίου και επί 12 ημέρες οι άνθρωποι έβγαιναν στους δρόμους και σόκαραν με την αδιάντροπη συμπεριφορά τους τους ευυπόληπτους Ρωμαίους και πολύ περισσότερο τους χριστιανούς;

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Σατουρνάλια

Οι Ρωμαίοι από το 217 π.Χ. γιόρταζαν στις 17 Δεκεμβρίου τα Σατουρνάλια, μια γιορτή αφιερωμένη στο θεό Σατούρνο. Αφορμή για να πάρουν τα Σατουρνάλια ξεχωριστή θέση στις ρωμαικές εορτές ήταν η ήττα των Ρωμαίων στην Τρασιμένη εκείνη τη χρονιά ύστερα από σιβυλλικό χρησμό. Η γιορτή κρατούσε εφτά ημέρες και εφτά νύχτες. Υποστήριζε τη γονιμότητα και την ευφορία της γης, την ειρήνη και την ευτυχία και την ισότητα. Στις γιορτές προς τιμήν του θεού Σατούρνου σταματούσαν τα σχολεία, τα δικαστήρια, οι πολεμικές επιχειρήσεις και οι άνθρωποι αντάλλασσαν μικρά δώρα. Έπιναν πολύ, χάριζαν δώρα ο ένας στον άλλο, χόρευαν ασταμάτητα και φέρονταν ως ίσοι. Μάλιστα σε αρκετές περιπτώσεις οι αφέντες υπηρετούσαν τους δούλους τους και οι δούλοι ντύνονταν με χλαμύδες και φέρονταν αρχοντικά (βλ. ομοιότητες με την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων που πρεσβεύει ο χριστιανισμός με τη γέννηση του Χριστού).
Μάλιστα οι Ρωμαίοι θεωρούσαν ότι ο Σατούρνος έφερνε τύχη σε αυτούς. Ετσι δεν έχαναν την ευκαιρία να μάθουν την τύχη τους με μαντείες και άλλες μαγικές τελετές. Επίσης από τη στιγμή που πίστευαν ότι ο Σατούρνος τους έφερνε τύχη φρόντιζαν να το εκμεταλλευτούν παίζοντας τυχερά παιχνίδια (όπως μονά ζυγά, κορώνα γράμματα κ.α.) ακόμη και οι δούλοι που δεν είχαν αυτό το δικαίωμα τις άλλες ημέρες του χρόνου. Πολλοί Ρωμαίοι έχαναν ή κέρδιζαν ολόκληρες περιουσίες εκείνες τις νύχτες (βλ. ομοιότητες με τη χαρτοπαιξία στις μέρες μας που κορυφώνεται την πρωτοχρονιά).

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Σατούρνος
Συγκαταλέγεται στους πιο παλιούς θεούς του Λατίου. Αρχικά δεν είχε καμιά σχέση με τον ελληνικό θεό Κρόνο. Ο ποιητής Έννιος όμως τον συνέδεσε με αυτόν και έκτοτε οι δυο θεοί ταυτίζονταν. Ηταν ο προστάτης θεός των χωρικών και των αμπελουργών. Επίσης συμβόλιζε την κοινωνική ισότητα, την έλλειψη κοινωνικών και οικονομικών διακρίσεων και την ευτυχία. Ο κύριος ναός του Σατούρνου βρισκόταν στη Ρώμη στους πρόποδες του Καπιτωλίου. Κάθε χρόνο προς τιμήν του οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Σατουρνάλια. Εκτός από την Ιταλία, ο Σατούρνος λατρεύονταν και στην Αφρική, όπου είχε ταυτιστεί με τον καρχηδονιακό Βάαλ.

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Αλώα και Κατ’ Αγρούς Διονύσια

Όμως και οι αρχαίοι Ελληνες είχαν τις γιορτές τους στο δωδεκαήμερο, γιορτές με έντονους συμβολισμούς, που πέρασαν στις επόμενες θρησκείες. Στο δεύτερο μισό του Δεκεμβρίου οι αρχαίοι Ελληνες γιόρταζαν τα Κατ’ Αγρούς Διονύσια. Μια γιορτή που γινόταν προς τιμήν του θεού Διονύσου, ενός θεού που γεννήθηκε, σκοτώθηκε και έγινε κομμάτια από τους Τιτάνες, αλλά με τη βοήθεια της γιαγιάς του της Ρέας ήρθε ξανά στη ζωή (βλ. τις προφανείς ομοιότητες με τη γέννηση, τη ζωή, το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού). Τον Διόνυσο γιόρταζαν οι αρχαίοι Ελληνες με αφθονία κρασιού.
Οι αγρότες με βαμμένα πρόσωπα ή μασκαρεμένοι πήγαιναν με τα κάρα τους στους πιο κοντινούς δήμους,. Εκεί δημιουργούσαν την πομπή των κανηφόρων με το μεγάλο φαλλό και έψελναν τα «φαλλικά άσματα». Πολλές φορές λοιδορούσαν γνωστούς και αγνώστους πάνω από τα κάρα τους, τα λεγόμενα «σκώματα εξ αμάξης». Κάποιες φορές διοργανώνονταν και τα «ασκώλια». Έφερναν ασκιά από δέρματα ζώων αλειμμένα με λάδι πάνω στα οποία οι νέοι έπρεπε να ισορροπούν και να χορεύουν.
Οι αγρότες δοκίμαζαν το κρασί σε μεγάλες ποσότητες σε μια δεύτερη γιορτή, που γίνονταν στις 26 Δεκεμβρίου, τα Αλώα, γιορτή προς τιμήν του Ποσειδώνα, της Δήμητρας, της Περσεφόνης και του Διονύσου. Τη νύχτα της 26ης Δεκεμβρίου οι γυναίκες γυμνές κρατώντας τεράστιους ψεύτικους φαλλούς, ξεχύνονταν στους δρόμους και χόρευαν προκλητικά, τραγουδούσαν πρόστυχα τραγούδια, και αντάλλασσαν πειράγματα και έλεγαν αισχρολογίες. Όταν κόντευε η νύχτα παρακάθονταν σε πλούσια δείπνα με όλα τα προιόντα της γης και της θάλασσας και δοκίμαζαν το πρώτο κρασί του χρόνου. Ήταν ευχαριστήριες εορτές για την καλή σοδειά προς τη θεά Δήμητρα την Αλώα, δηλαδή των Αλωνιών.

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Βρουμάλια

Στις 25 Δεκεμβρίου οι πιστοί του θεού Μίθρα γιόρταζαν τα Βρουμάλια, δηλαδή τα γενέθλια του αήττητου Ηλιου. Η θρησκεία αυτή αποτελεί τη συνέχεια του περσικού Ζωροαστρισμού και διαδόθηκε ευρέως στη Ρωμαική αυτοκρατορία. Ο Μίθρας συμβολίζει το φως, που πηγάζει από τον ήλιο. Εντρυφώντας στις βασικές αρχές του Μιθραισμού βρίσκουμε πολλά στοιχεία του Χριστιανισμού.
Η θρησκεία αυτή δίδασκε ότι τελικά το καλό, το φως, θα επικρατήσει στην πάλη με το κακό, το σκοτάδι και τότε θα συντελεστεί ανάσταση νεκρών και κρίση όλων των ανθρώπων. Επίσης στα κείμενα της θρησκείας αυτής βρίσκουμε το μύθο του κατακλυσμού και την κιβωτό, το Μυστικό Δείπνο, του Μίθρα με τους Μύστες του, την τελετουργία του άρτου και του οίνου, ενώ οι άγγελοι είναι δάνεια στη χριστιανική και ιουδαική θρησκεία από το ζωροαστρισμό, που προυπήρξε του Ζωροαστρισμού.

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Μίθρας

Αρχαίος θεός του ζωροαστρισμού, εκπρόσωπος μιας από τις αγαθές δυνάμεις. Η λατρεία του ήταν πολύ διαδεδομένη στην Ασία, αλλά στα ρωμαικά χρόνια επεκτάθηκε στη Δύση. Ο Μίθρας έγινε το επίκεντρο μιας μυστηριακής θρησκείας που λατρευόταν κυρίως στα παραθαλάσσια και παραποτάμια μέρη από το στρατό και τους Ασιάτες.
Ο Μίθρας γεννήθηκε κάτω από ένα δένδρο ανάμεσα σε βοσκούς (όπως και ο Χριστός) και ήλθε στον κόσμο για να βοηθήσει τον κόσμο να αντιμετωπίσει το κακό (προφανείς οι ομοιότητες με το Χριστό, που ήλθε στον κόσμο για να σώσει τους ανθρώπους από την αμαρτία). Ο Μίθρας πρόσφερε τη ζωή μετά θάνατον και τη λύτρωση. Το μιθραικό τυπικό περιλάμβανε και θυσιαστικό δείπνο. Για να γίνει δεκτός κάποιος στη θρησκεία περνούσε από ένα είδος βαπτίσματος.

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Κέλτες Χριστουγεννιάτικο δένδρο και Αι Βασίλης

Στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη κατοικούσαν αυτήν την εποχή διάφορα βαρβαρικά φύλα, όπως οι Κέλτες, οι Σάξωνες και οι Αριοι. Στη βόρεια Ευρώπη, τον Δεκέμβριο, όταν το χιόνι κάλυπτε τα πάντα, οι λαοί αυτοί βλέποντας κάποια δένδρα που διατηρούσαν το φύλλωμα τους συνεχώς τα θεωρούσαν ως σύμβολα της συνέχειας της ζωής και της φύσης. Έτσι συνήθιζαν να κρεμούν στα τέλη Δεκεμβρίου στα κλαδιά τους στολίδια και καρπούς ως δείγματα λατρείας προ τη φύση. (Μήπως αυτό σας θυμίζει το χριστουγεννιάτικο δένδρο
Μάλιστα στη βόρεια άκρη της Ευρώπης, στη Σκανδιναβία, η θεά Freye αυτή την εποχή έκανε βόλτες στον ουρανό, πάνω σε ένα άρμα που το έσερναν αρσενικά ελάφια και έστελνε δώρα στους καλούς και τιμωρίες στους κακούς (Μήπως αυτό σας θυμίζει τον Αι Βασίλη, μάλλον τον δυτικό Santa Klaus και το έλκηθρό του
Λίγο νοτιότερα, στη Γαλλία και στη Γερμανία, όπου κατοικούσαν οι Κέλτες, οι ιερείς τους, οι Δρυίδες, έκοβαν αυτές τις ημέρες με ένα χρυσό δρεπάνι, παρασιτικά φυτά των δένδρων, κυρίως μανιτάρια άσπρα με κόκκινες πιτσιλιές, οι οποίες ήταν σταγόνες από το αίμα του Οντίν, ενός θεού, που γυρνούσε στους ουρανούς με το άλογό του τις ημέρες του Δωδεκαήμερου (σας θυμίζει μήπως τις στάλες από το αίμα του Χριστού κατά τη Σταύρωση.

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Οντιν
Πρόκειται για τον παλαιότερο και ισχυρότερο θεό της σκανδιναβικής μυθολογίας. Ταυτίζεται επίσης με τον Γερμανό θεό Βοτάν. Μπορεί να μεταμορφώνεται σε οποιοδήποτε ζώο. Είναι η αρχή και το τέλος όλων, της ειρήνης, του πολέμου, του πολιτισμού. Όλοι οι θεοί και οι άνθρωποι βρίσκονταν υπό την κυριαρχία του. Σκοπός του είναι ο αγώνας εναντίον των δυνάμεων του κακού

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

Όταν ο Χριστιανισμός έγινε κυρίαρχη θρησκεία στη δυτική και την ανατολική Ευρώπη βρέθηκε μπροστά στο δίλημμα της αποδοχής και διατήρησης των διαφόρων τελετών που διεξάγονταν στη διάρκεια του Δωδεκαήμερου, ή να καταδικάσει και να απαγορεύσει τα συνέχισή τους.
Μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις που πήραν οι πατέρες της Εκκλησίας ήταν ο καθορισμός της εορτής των Χριστουγέννων. Προκειμένου η μετάβαση του κόσμου στη νέα θρησκεία να γίνει όσο το δυνατόν ομαλότερα καθιέρωσαν να εορτάζονται τα Χριστούγεννα την ημέρα των γενεθλίων του Μίθρα, δηλαδή στις 25 Δεκεμβρίου.
Όμως δεν ήταν δυνατόν να αποδεχθούν οι Πατέρες της Εκκλησίας την ίδια εποχή που εορτάζονταν τα Χριστούγεννα, οι πιστοί να παρασύρονται σε ασυδοσίες από διάφορα πανάρχαια έθιμα και δοξασίες, τα οποία δεν ταίριαζαν μάλιστα με το περιεχόμενο της χριστιανικής θρησκείας και λατρείας. Έτσι η ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος έβαλε τέλος σε όλες τις παρεκτροπές του Δωδεκαημέρου, ενσωματώνοντας όσες παραδόσεις δεν ενοχλούσαν τα ήθη του χριστιανισμού και καταδικάζοντας όσες ήταν εντελώς ανάρμοστες με το χριστιανισμό.
Παρ’ όλα αυτά οι περισσότερες από τις δοξασίες και παγανιστικές τελετές συνέχισαν να τελούνται και έφθασαν ως τις μέρες μας. Πώς έγινε αυτό; Πρώτα από όλα δεν είναι εύκολο να ξεριζωθούν με μια απόφαση οι δοξασίες και οι τελετές που περνούσαν από πατέρα σε γιο και στις οποίες συμμετείχαν όλα τα μέλη των κοινοτήτων. Άλλωστε για τους περισσότερους ανθρώπους της εποχής αποτελούσαν την κύρια χαρά και διέξοδο από τη ζοφερή καθημερινότητα και δεν ήταν διατεθειμένοι να την απαρνηθούν προκειμένου να δείξουν την πλήρη συμμόρφωσή τους με το τυπικό του χριστιανισμού.
Αλλά και ο ίδιος ο χριστιανισμός δεν επέμενε ιδιαίτερα στην εξαφάνιση αυτών εκδηλώσεων. Μπορεί η ισχύς των επισκόπων και η επιβολή τους στους πιστούς να ήταν ισχυρή μέσα στα αστικά κέντρα, αλλά στα χωριά της εποχής που το καθένα αποτελούσε μια μικρή αυτόνομη κοινωνία, χωρίς επικοινωνία με τους γύρω του και κάποιες φορές χωρίς ιερέα, ή με ιερέα, ο οποίος κάλυπτε τις στοιχειώδεις ανάγκες του, ήταν μάλλον μικρή αν όχι ανύπαρκτη.
Αλλοτε πάλι ο χριστιανισμός έκανε επίτηδες τα στραβά μάτια στην τέλεση των διάφορων ειδωλολολατρικών τελετών, οι οποίες έδιναν διέξοδο στους αφελείς και φοβισμένους χωρικούς, τις ανησυχίες των οποίων δεν μπορούσε να καλύψει η χριστιανική λατρεία για ποικίλους λόγους (βλ. τέλεση της λειτουργία στα λατινικά και στα ελληνικά, αλλά και στην απροθυμία διδασκαλίας του περιεχομένου του χριστιανισμού στον απλό λαό). Όταν όμως το κακό παραγινόταν τότε η Εκκλησία χρησιμοποιούσε τη δύναμή της και την κοσμική εξουσία για να τιμωρήσει, συνήθως δια θανάτου και ύστερα από πολλά βασανιστήρια, τους αφελείς και ανίδεους χωρικούς.

Βλέπουμε ότι οι περισσότερες παραδόσεις που ισχύουν στις μέρες μας στη διάρκεια των εορτών έχουν τις ρίζες τους χιλιάδες χρόνια πριν και προυπήρχαν της χριστιανικής θρησκείας. Υπάρχει όμως και κάποιο ερώτημα στο οποίο δεν δώσαμε απάντηση. Και το ερώτημα αυτό είναι το χρώμα της στολής του Αι Βασίλη. Θα πρέπει να κοιτάξουμε στις μέρες μας και συγκεκριμένα στα 1931. Τότε η εταιρία αναψυκτικών Coca Cola ανέθεσε σε κάποιο γραφίστα να ντύσει τον Santa Claus στα κόκκινα ώστε να ταιριάζει με το αναψυκτικό της. Η διαφήμιση είχε τόση επιτυχία ώστε σήμερα ο Αι Βασίλης στα κόκκινα να θεωρείται αναπόσπαστο μέρος των εορτών και της λατρείας.

 

[ΒΛΑΣΙΔΗΣ]

τα παραπάνω είχαν δημοσιευτεί ως ειδικό αφιερώμα στο Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, αν θυμάμαι καλά, το 1999.

Φυσικά αποτελούν δικά μου κείμενα και δεν πρόκειται για copy-paste από αλλού.

Καλά έκανες Μνήμη και μου τα θύμησες. Καλές γιορτές να έχετε.

 

[Μνήμη]

Απάντηση: Re: Μια παλιά ιστορία...

τα παραπάνω είχαν δημοσιευτεί ως ειδικό αφιερώμα στο Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, αν θυμάμαι καλά, το 1999.

Φυσικά αποτελούν δικά μου κείμενα και δεν πρόκειται για copy-paste από αλλού.

Καλά έκανες Μνήμη και μου τα θύμησες. Καλές γιορτές να έχετε.

Πολύ καλή δουλειά, σ' ευχαριστώ για τις πολύτιμες πληροφορίες σου. Φυσικά το αρχικό post είναι copy-paste, και ευτυχώς που υπάρχουν τέτοιου είδους πηγές,(ειδικό αφιέρωμα όπως ανέφερες, κ.α) για να μαθαίνουμε όλοι μας.
Απλά θεώρησα αρκετά επίκαιρο το θέμα λόγω ημερών. Να λοιπόν που η γνώση συνεχίζεται...

Καλή πρωτοχρονία.