Έφερε χτες η Apple την επανάσταση στην εκπαίδευση και τα ηλεκτρονικά συγγράμματα;
Οι αντιπαραθέσεις μετά από κάθε παρουσίαση της Apple είναι σχεδόν υποχρεωτικές. Η εταιρεία και τα προϊόντα της προκαλούν μεγάλα πάθη, θετικά ή αρνητικά. Οι αντιδράσεις όμως μετά από την χτεσινή παρουσίαση νέων εφαρμογών και υπηρεσιών για την εκπαίδευση και τα ηλεκτρονικά βιβλία ήταν διαφορετικές. Πολλοί από τους υποστηρικτές της σίγουρα δεν ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα, καθώς δεν υπήρχε κάποιο καινούργιο iPhone, iPad ή Mac. Όσοι όμως ενδιαφέρθηκαν είχαν ταυτόχρονα δύο συναισθήματα: θαυμασμό για τα νέα εργαλεία, αποτροπιασμό για το κλειστό σύστημα που δημιουργεί η Apple γύρω από τον εαυτό της. Και τα δύο συναισθήματα απόλυτα δικαιολογημένα.
Τα καλά νέα
Σε τρεις τομείς η Apple πήγε την εκπαίδευση και τα ebooks ένα βήμα μπροστά. Δεν είναι απαραίτητα η πρώτη ή απαραίτητα η καλύτερη στον κάθε τομέα, αλλά έχει πάντα τον τρόπο της να συνδέει μεταξύ τους υπηρεσίες και εφαρμογές που ως τώρα έμεναν ασύνδετες ή δεν ήταν διαθέσιμες για πολλούς.
Έτσι, η Apple χτες βελτίωσε ακόμα περισσότερο την ήδη κορυφαία εφαρμογή για ebooks, το iBooks. Το iBooks 2 υποστηρίζει πια μέσα στα βιβλία ήχο, βίντεο, γραφικά και διαδραστικότητα με τρόπο που καμιά άλλα εφαρμογή δεν το κάνει. Στο iBookstore υπάρχει πια ξεχωριστή ενότητα με τα ηλεκτρονικα σχολικά βιβλία και συγγράμματα. Είναι ακόμα λίγα και μόνο στα αγγλικά, διαβάζονται μόνο στο iPad και διατίθενται μόνο στις ΗΠΑ, αλλά είναι η αρχή και οι τρεις μεγαλύτεροι εκδοτικοί οίκου του κλάδου, που έχουν το 90% της αγοράς στις ΗΠΑ, συμμετέχουν από την πρώτη μέρα. Το iTunes U είναι πλεον μια ξεχωριστή εφαρμογή. Δεν είναι πια ένα μέρος για να βρει κανείς δωρεάν πανεπιστημιακές διαλέξεις μόνο, αλλά πρόκειται για ολόκληρη ψηφιακή τάξη: με βίντεο-διάλέξεις, αλλά και όποιο άλλο υλικό θελήσει να ανεβάσει ο διδάσκων για το μάθημά του. Πρώτος στόχος για όλα αυτά η δευτεροβάθμια εκπαίδευση και γενικά το σχολείο και όχι το πανεπιστήμιο. Αυτό όμως που εντυπωσίασε πραγματικά ήταν το iBooks Author, ένα δωρεάν πρόγραμμα για υπολογιστές Macintosh της Apple που απλοποιεί δραματικά τη δημιουργία ηλεκτρονικών βιβλίων - ebooks μάλιστα με πολυμέσα και διαδραστικότητα που δημιουργούνται με drag-and-drop. Ως τώρα η δημιουργία ενός ebook, όχι απαραίτητα επαγγελματικού, χωρίς να ασχοληθεί κανείς με τον κώδικα του αρχείου ήταν αδύνατη.
Πίσω από αυτές τις τρεις εφαρμογές της Apple υπάρχει μια άλλη, βαθύτερη στροφή: όποιος θέλει διαδραστικό, πολυμεσικό περιεχόμενο αυτό που πρέπει να φτιάξει είναι ένα ηλεκτρονικό βιβλίο, όχι μια εφαρμογή.
Εξοντώνοντας τους αντιπάλους
Το iBooks Author ήταν αυτό που συγκέντρωσε τα φώτα χτες - και δικαιολογημένα. Τα ebooks δεν μπορούν να δείξουν τις πραγματικές τους δυνατότητες αν τα εργαλεία για τη δημιουργία τους δεν απλουστευτούν δραματικά. Όμως για να βγάλει η Apple το iBooks Author έπρεπε να "σκοτώσει" έναν εν δυνάμει αντίπαλό της, το Push Pop Press των Mike Matas και Kimon Tsinteris (συνέντευξη του τελευταίου στον Θοδωρή Γεωργακόπουλο). Το πρώτο και μόνο e-book που έβγαλαν ήταν το "Our Choice" του Al Gore (μέλος τους Δ.Σ. της Apple παρεμπιπτόντως) - και ήταν εντυπωσιακό! Το θέμα όμως δεν ήταν αυτό το ένα ebook, αλλά ότι είχαν αναπτύξει εργαλεία που θα έκαναν εύκολη και γρήγορη τη δημιουργία ebook με βίντεο, ήχο και διαδραστικότητα. Εργαλεία που θα δούλευαν σε όλους τους υπολογιστές, θα έδιναν ebooks σε μορφή ePUB, το διεθνές, ανοιχτό πρότυπο για τα ebooks, και θα μπορούσαν να πουληθούν σε όλα τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία. Τότε ήταν που η Apple και ο Steve Jobs, σύμφωνα με το Apple Insider, καλέσαν τον Matas, που δουλευε παλιότερα στην εταιρεία, και του "εξήγησαν" πως, αν προχωρούσε, θα τον μήνυαν γιατί χρησιμοποίησε λογισμικό που είχε αναπτύξει μεν ο ίδιος όσο δούλευε στην Apple, αλλά οι σχετικές πάτέντες δεν του ανήκαν. Έτσι οι Matas και Tsintiris προτίμησαν να πουλήσουν την εταιρεία τους στο Facebook και να μην προχωρήσουν στη δική τους εκδοχή του iBooks Author.
Από τον Mac, με το iPad, μόνο για το iPad
Το iBooks Author είναι δωρεάν, κάτι φαινομενικά παράξενο για ένα τόσο πρωτότυπο και πολύπλοκο πρόγραμμα. Αντίστοιχα προγράμματα, όχι τόσο αποδοτικά μάλιστα, κοστίζουν πολλές εκατοντάδες ευρώ. Όμως τα έσοδα για την Apple δε θα προέρθουν από την πώληση του προγράμματος. Με το iBooks Author τα ebooks που δημιουργούνται δεν είναι ePUB, το πρότυπο που χρησιμοποιούν όλοι διεθνώς εκτός από το Amazon, αλλά .ibooks, αρχείο που διαβάζεται αποκλειστικά με την εφαρμογή iBooks. Επιπλέον, ρητά αναφέρεται στους όρους χρήσης του ότι τα ebooks που δημιουργούνται με το πρόγραμμα μπορούν να πωληθούν αποκλειστικά και μόνο στο iBookstore (αν είναι δωρεάν, τα ανεβάζετε όπου θέλετε, θεωρητικά). Για να μην υπάρχει αμφιβολία, κομμάτι του κώδικα που χρησιμοποιείται είναι ιδιοκτησία της Apple.
Έτσι, το iBooks δεν απλουστεύει τη δημιουργία ebooks, απλουστεύει τη δημιουργία ebooks για το iPad και το iPhone και μόνο. Το αρχείο που προκύπτει δεν μπορεί να διαβαστεί σε κανένα άλλο tablet PC ή smartphone ή σε κάποιον ηλεκτρονικό αναγνώστη.
Για χρησιμοποιήσει ο εκδότης ή ο συγγραφέας το iBooks Author, πρέπει να έχει Mac και μάλιστα με το το πιο πρόσφατο λειτουργικό, το Mac OS X Lion. Για να κάνει προεπισκόπηση του ebook, πριν το ανεβάσει στο iBookstore, πρέπει να έχει και iPad, αφού εφαρμογή iBooks για Mac ή Windows PC δεν υπάρχει.
Καταστρέφοντας το ePUB
Όλα αυτά συνεπάγονται αυξημένα κόστη για τον συγγραφέα ή τον εκδότη, αφού πρέπει να αγοράσει υπολογιστή και tablet PC από την Apple, αλλά και να πρέπει να δημιουργήσει τουλάχιστον τρεις φορές το ebook του: μία για το iPad και το iPhone, μία για το Amazon (KF8) και μία για όλους τους υπόλοιπους σε ePUB.
Συνεπάγονται επίσης προβλήματα και για τον αναγνώστη. Αν ως τώρα το πρόβλημα ονομαζόταν κλείδωμα των βιβλίων, τώρα για τον αναγνώστη που θέλει να αλλάξει συσκευή ή εφαρμογή τα πράγματα θα είναι ακόμα πιο δύσκολα. Και να ξεκλειδώσει το (αγορασμένο) περιεχόμενό του, δε θα μπορεί να το διαβάσει σε άλλη εφαρμογή ή συσκευή, καθώς δε θα είναι και πάλι συμβατό και δε θα μετατρέπεται αποτελεσματικά.
Είτε πρόκειται για το ePUB, είτε πρόκειται για το πρότυπο του Amazon (KF8), είτε για το .ibooks της Apple, τεχνικά όλα αυτά τα ήδη αρχείων έχουν έναν κοινό πυρήνα: αποτελούν διαφορετικές υλοποιήσεις των HTML, CSS και Javascript. Το EPUB3, η νέα γενιά ePUB, φέρνει στα ebooks τις HTML5 και CSS3, φέρνει δηλαδή πολυμέσα και διαδραστικότητα, αλλά και πολύπλοκη και σταθερή ψηφιακή τυπογραφία. Λύνει μάλιστα προβλήματα με τις γλώσσες της Άπω Ανατολής. Είναι διεθνές και ανοιχτό, φτάνει να δει κανείς ποιοι είναι μέλη του οργανισμού που το διαχειρίζονται. Apple και Amazon όμως βήμα βήμα το υπονομεύουν και το καταστρέφουν.
Ο θανάσιμος πόλεμος με το Amazon
Το iBooks 2 και το iBooks Author δίνει μια νέα τροπή στην αντιπαράθεση της Apple με το Amazon στο χώρο του ηλεκτρονικού βιβλίου. Ενώ το iBookstore άνοιξε τον Απρίλιο του 2010, μαζί με την κυκλοφορία του πρώτου iPad, είναι ένα βιβλιοπωλείο με ασύγκριτα λιγότερους τίτλους και ασύγκρητα λιγότερες πωλήσεις από το Amazon. Η Apple δε διαθέτει αφενός δικούς της ηλεκτρονικούς αναγνώστες, όπως το Kindle του Amazon, που είναι η πλέον κατάλληλη συσκευή για την ανάγνωση ηλεκτρονικών βιβλίων, αλλά ακόμα και στο iPad τις περισσότερες πωλήσεις e-books τις κάνει με μεγάλη διαφορά το Amazon. Και το Kindle Fire, το φτηνό tablet PC του Amazon, έχει αναδειχτεί στο βασικό ανταγωνιστή του iPad.
Ο αντίπαλος όμως δεν είναι μόνο το Amazon. Καθώς οι ανταγωνιστές της Apple βελτιώνουν τις συσκευές και το λειτουργικό τους, η αναμφισβήτητη κυριαρχία του iPad διατηρείται, όμως πρέπει να ενισχυθεί από όλο και πιο ποιοτικό περιεχόμενο.
Όπως και το Amazon, η Apple, παρά τις προσπάθειές της στη βελτίωση των συσκευών και του software, επιδιώκει να ενισχύσει το διαθέσιμο περιεχόμενό της για να κάνει πιο ελκυστικές τις συσκευές της. Μπορεί το iPad να είναι η καλύτερη συσκευή και να έχει το καλύτερο λογισμικό της αγοράς, μπορεί -για αρκετούς- και να μην είναι. Αλλά ό,τι και να πιστεύουμε για αυτά τα ζητήματα θέλει να συνεχίσει να είναι η συσκευή με το καλύτερο και περισσότερο περιεχόμενο, εφαρμογές και τώρα και ebooks.
Έτσι το κάλεσμα της Apple (και του Amazon) στους συγγραφείς και τους εκδότες είναι σαφές: δημιούργησε πρώτα για τη δική μου πλατφόρμα, δημιούργησε μόνο για τη δική μου πλατφόρμα. Με τη διαφορά ότι το Amazon, καθώς δεν έχει σαν προνομιακό πεδίο τιην καινοτομία στις συσκευές, φροντίζει τουλάχιστον να διαθέτει -καλές- εφαρμογές για όλες τις πλατφόρμες και στηρίζεται στο ότι ήδη έχει το μεγαλύτερο online βιβλιοπωλείο.
Το τοπίo στις εκδόσεις αλλάζει
Τι σημαίνουν όλα αυτά για το χώρο των εκδόσεων, για τους συγγραφείς, τους εκδότες και τους βιβλιοπώλες; Η στρατηγική της Apple οδηγεί σε μια παράκαμψη των "μεσαζόντων", των εκδοτών και των ατζέντηδων, αυτήν την περίπτωση, εξηγεί ο Mike Elgan στο Cult of Mac. Κάτι που έκανε ιδιαίτερα και στη μουσική. Αντίστοιχα κινείται και το Amazon, συγχωνεύοντας το ρόλο του εκδότη και του ατζέντη στο βιβλίοπωλείο σε αρκετές περιπτώσεις.
Πέρα από την "παράκαμψη" των μεσαζόντων όμως, πρόκειται για αλλαγή του κέντρου βάρους. Αν το κέντρο στο κόσμο του τυπωμένου βιβλίου ήταν ο εκδότης (για τις ΗΠΑ και ο ατζέντης) και το βιβλιοπωλείο, στα e-books το κέντρο βάρους είναι τα νέα, ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία, τα οποία και αυτά είναι στην πραγματικότητα εταιρείες πληροφορικής: ξεχωρίζουν για το software που τρέχει τα καταστήματά τους, ξεχωρίζουν για τις συσκευές τους και το software που τρέχουν, ξεχωρίζουν για τo software δημιουργίας και ανάγνωσης ebooks.
Δύσκολα μπορεί να μιλήσει κανείς για το τέλος του ενός ή του άλλου επαγγέλματος πάντως. Η Apple συνεργάστηκε με τους μεγάλους, παραδοσιακούς εκδότες για να μπει στα ηλεκτρονικά συγγράματα. Εξάλλου, και το ίδιο το Amazon όταν αποφάσισε να μπει πιο σοβαρά στο χώρο των εκδόσεων δεν περιορίστηκε στην πλατφόρμα αυτοέκδοσης που έχει, αλλά άνοιξε έναν "κανονικό" και αρκετά παραδοσιακό στη δομή εκδοτικό οίκο με έδρα τη Νέα Υόρκη: με διευθυντή, επιμελητές εκδόσεων, επαγγελματίες "αναγνώστες" βιβλίων, τμήμα marketing και προκαταβολές στους συγγραφείς - όλα όσα δεν υπάρχουν δηλαδή σε μια πλατφόρμα αυτοέκδοσης όπου ο συγγραφέας ανεβάζει, προωθεί και πουλάει μόνος του το βιβλίο του.
iBooks 2: χρήσιμο ή μόνο εντυπωσιακό;
Ερχόμενοι στο κομμάτι της εκπαίδευσης, τα εργαλεία της Apple βελτιώνουν τα πράγματα και με το iTunes U για την ψηφιακή τάξη και με το iBooks Author για τη δημιουργία ebook (για το iPad) και με το iBooks 2 για την ανάγνωση πολυμεσικών, διαδραστικών ebooks.
Όμως τα εμπλουτισμένα ebooks πάσχουν από το ίδιο πρόβλημα με τα περιοδικά-εφαρμογές για το iPad: σίγουρα είναι εντυπωσιακά και μας δείχνουν τις δυνατότητες του iPad, αλλά είναι όντως χρηστικά, προσφέρουν μια καλή αναγνωστική εμπειρία; Το ερώτημα μένει να απαντηθεί, καθώς προς το παρόν τα εμπλουτισμένα βιβλία είναι μόλις 2300 στο iBookstore και μόλις 700 στο Amazon. Προς το παρόν κυριαρχεί μάλλον η λογική του εντυπωσιασμού και του gamification. Όλες οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες παρουσιάζονται σα να είναι παιχνίδι: ας πάρουμε μια φωτογραφία και ας τη μεγαλώσουμε, ας πάρουμε ένα αντικείμενο και ας το περιστρέψουμε ή ας πατήσουμε πάνω σε διάφορα σημεία του. Για καλό ή για κακό, το συνέχες κείμενο απουσιάζει.
Το πρόβλημα της οθόνης και το κόστος ενός iPad
Το πρόβλημα με την ανάγνωση συνεχούς κειμένου μας φέρνει και στο ερώτημα κατά πόσο το iPad είναι η κατάλληλη συσκευή για την εκπαίδευση. Αρκετά είναι τα πιλοτικά προγράμματα στις ΗΠΑ που χρησιμοποιούν το iPad στην τάξη. Όμως, αν ένας μαθητής ή ένας φοιτητής έχει υπολογιστή, αυτός είναι πρώτα ή μόνο ένα laptop, όχι το iPad ή κάποιο άλλο tablet PC. Κι αυτό γιατί το laptop θεωρείται -όχι άδικα- ο πρώτος, ο βασικός υπολογιστής που πρέπει να έχει κάποιος για το πλήρες πληκτρολόγιό του και τη δυνατότητά του να τρέχει προγράμματα χωρίς περιορισμούς.
Οι ηλεκτρονικοί αναγνώστες, αν και έχουν την πιο κατάλληλη οθόνη για την ανάγνωση, έχουν το πρόβλημα ότι δεν κάνουν τίποτε άλλο. Πρόγραμμα που είχε xρηματοδοτήσει το Amazon το 2009 για τη χρήση των ηλεκτρονικών αναγνωστών Kindle DX στα αμερικανικά πανεπιστήμια αποδείχτηκε πρώιμο και απέτυχε. Όμως όταν ο μαθητής ή ο φοιτητής χρειαστεί να διαβάσει πολλές σελίδες κειμένου, οι οθόνες με οπίσθιο φωτισμό, όπως του iPad και των laptop, είναι κουραστικές για τα μάτια.
Για τους περισσότερους Αμερικάνους μαθητές πάντως, τα $500 του φτηνότερου iPad δεν είναι καν ρεαλιστική επιλογή. Πόσο μάλλον που τα νέα ηλεκτρονικά συγγράμματα της Apple, ξεκινώντας από 1GB και φτάνοντας στα 3 GB, κάνουν τα 16 GB της εσωτερικής (μη-επεκτάσιμης) μνήμης του φτηνότερου iPad να φαντάζουν πολύ λίγα. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει αγορά για το iPad και τα ηλεκτρονικά σχολικά βιβλία από το iBookstore. Στις ΗΠΑ κάθε σχολείο, δήμος, κομητεία και πολιτεία έχουν μεγάλη αυτονομία στις αποφάσεις και διαφορετικούς πόρους για να διαθέσουν. Στόχος της Apple είναι ακριβώς τα σχολεία με πολλούς πόρους.
Το πρόβλημα της επιλογής μεταξύ ηλεκτρονικού αναγνώστη, iPad και laptop δεν έχει λυθεί - με δεδομένους τους τεχνολογικούς περιορισμούς της κάθε συσκευής και με δεδομένο ότι δεν μπορεί κανείς (μαθητής, φοιτητής ή εκπαιδευτικό σύστημα) να αγοράσει και τα τρία.
Κάπως έτσι ψηφιακή τάξη για τους περισσότερους στις ΗΠΑ σημαίνει ακόμα -το πολύ- laptop και PDF.
).
