Από το βινύλιο στο CD. Από το CD στις Ηχογραφήσεις Υψηλής Ανάλυσης
Από το βινύλιο στο CD. Από το CD στις Ηχογραφήσεις Υψηλής Ανάλυσης.
Μέρος I.
Λίγη Ιστορία.
Η παλιά διαμάχη. Η αντιπαράθεση μεταξύ οπαδών του βινυλίου και εκείνων του CD εξακολουθεί αδιάκοπα από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ως σήμερα μεταξύ των φίλων της μουσικής και του καλού ήχου.
Παιδικές ασθένειες. Όταν είχε πρωτοκυκλοφορήσει στις αρχές της δεκαετίας του 1980 το format των CD η μουσική βιομηχανία πανηγύριζε για το νέο μέσον (αλλά και για τα άφθονα κέρδη που θα προσκόμιζαν). Εκθειάζονταν τα ανώτερα τεχνικά χαρακτηριστικά, η αντοχή, η ευχρησία, η έλλειψη θορύβων, σκρατς κλπ. Όμως οι οπαδοί του Hi-End, δεν πείθονταν. Η μουσικότητα, η γλυκύτητα, η ατμόσφαιρα των παλιών αναλογικών δίσκων, το συναίσθημα που μετέφεραν δεν υπήρχε στο καινούργιο τότε ψηφιακό μέσον. Τα CD ειδικά της πρώτης εποχής ακούγονταν τραχειά, ψυχρά, σκληρά, έβγαζαν τη λεγόμενη στην πιάτσα «Σι-Ντί-λα»! Παρά ταύτα η βιομηχανία είχε πάρει τις αποφάσεις της. Οι νέες εκδόσεις έβγαιναν πλέον μόνο σε CD και η παραγωγή τίτλων σε βινύλιο και μέσων αναπαραγωγής του (πικ-άπ, κεφαλές, κλπ) έφθινε, σχεδόν έσβησε.
Με τον καιρό η ψηφιακή τεχνολογία ξεπέρασε τις παιδικές της ασθένειες. Βελτιωμένοι ψηφιακοι μετατροπείς, τεχνικές ηχογράφησης, ψηφιοποίησης, επεξεργασίας και αναπαραγωγής αναπτύχθηκαν. (Βλ. παρακάτω). Τα CD απέκτησαν κι’ αυτά «μουσικότητα», ακούγονται πλέον, αν όχι το ίδιο, τουλάχιστον παραπλήσια καλά με τους παλιούς αναλογικούς δίσκους κι’ έφθασαν ν’ αποτελούν το κύριο μέσο της μουσικής παραγωγής σήμερα.
Τα Format Υψηλής Ανάλυσης. Παράλληλα αναπτύχθηκαν νέα ψηφιακά μέσα εγγραφής και αναπαραγωγής της μουσικής, που είναι αληθινά υψηλής ανάλυσης: Το DVD-Audio (DVD-A) και το Super Audio CD (SA-CD). Τα μέσα αυτά προσεγγίζουν, πραγματικά φθάνουν σε μουσικότητα, λεπτομέρεια και ανάλυση την αναλογική ταινία master των studios και το δίσκο βινυλίου. Ωστόσο δεν βρήκανε τη θέση που τους αρμόζει στην αγορά (Το μεν DVD-A ουσιαστικά δεν υποστηρίχθηκε εμπορικά, ενώ η διείσδυση του SA-CD στη δισκογραφία είναι περιορισμένη). Και στις μέρες μας κάνουν πλέον την εμφάνιση τους τα μουσικά αρχεία σε format υψηλής ανάλυσης ως μέσο διάδοσης και κυκλοφορίας της μουσικής.
Επάνοδος του Βινυλίου. Εν τω μεταξύ την τελευταία πενταετία το βινύλιο επανήλθε. Χάρη στις συνεχείς πιέσεις των φίλων του, νέες εκδόσεις δίσκων βινυλίου άρχισαν και πάλι να κυκλοφορούν, καινούργια πικ-άπ κατασκευάζονται και πάλι, η αγορά γεμίζει ξανά βινύλια. Το βινύλιο δεν έχει ξεπεραστεί. Η ηχητική υπεροχή του, τουλάχιστον απέναντι στο CD, είναι πιά αναμφισβήτητη. Κι’ ας μην πούμε για τα υπέροχα καλλιτεχνικά εξώφυλλα που τόσο μας έχουν λείψει.
Μέρος II.
Τεχνολογίες εγγραφής και αναπαραγωγής. Αναλογική, PCM, DSD. Συγκρίσεις-Δυνατότητες.
A.- Κλασσικά ερωτήματα.
Πριν από κάθε περαιτέρω συζήτηση χρειάζεται να διερευνηθούν κάποια ερωτήματα:
- Ποιά τεχνολογία υπερτερεί ποιοτικά; Η αναλογική ή η ψηφιακή; και
- Στην περίπτωση της ψηφιακής ποιό format προσεγγίζει περισσότερο το φυσικό ήχο;
- Ακούγονται οι διαφορές ανάμεσα στα format; Αν ναι, πόσο σημαντικές είναι οι διαφορές αυτές και υπό ποίες συνθήκες ακούγονται;
Πολλά έχουν λεχθεί και γραφτεί γι' αυτά τα αμφιλεγόμενα θέματα, όμως έχω την αίσθηση, ότι εν έτει 2010 το τοπίο έχει αρχίσει να ξεκαθαρίζει. Υπάρχουν τέστ και έχει σωρευτεί αρκετή θεωρητική γνώση και εμπειρία πλέον, ώστε να μπορούμε να μιλάμε με κάποια σχετική βεβαιότητα.
B.- Δοκιμές και Τέστ.
1.- Ταυτόχρονη Ηχογράφηση σε τρία format.
Μιά ενδιαφέρουσα δοκιμή έχει πραγματοποιηθεί και στη χώρα μας στις 16-17/02/2002 από το Athens Mastering:
Στη δοκιμή αυτή έγινε άμεση ταυτόχρονη ηχογράφηση των ίδιων μουσικών γεγονότων, υπό σχεδόν ιδανικές συνθήκες εγγραφής και ακρόασης σε ολα τα κορυφαία μέσα εγγραφής ήχου, δηλαδή σε Αναλογική ταινία 1/2" σε ταχύτητα 30ips, DVD-Audio και Super Audio CD.
Ιδού ορισμένα από τα συμπεράσματα:
..............
«Η αναλογική ταινία ηταν η πιο ευχάριστη στο αυτι με γεμάτο μεσοχαμηλό και μεσαία περιοχή που δεν ενοχλούσε αν και σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχε ένας ελαφρός χρωματισμός. ..................... στα ψηφιακά φορμα .......... Υπήρξε μια μικρή προτίμηση των περισότερων ακροατών στο SACD κυρίως λόγω διαφάνειας, καταπληκτικής τοποθέτησης των οργάνων στο χώρο και εύρους στερεοφωνικής εικόνας. Τα 96kHz/24bit ακούστηκαν θαυμάσια με καλύτερο μπάσσο, μεσοχαμηλό και λίγο πιο μαλακά απο το SACD αλλά με λιγο πιο άκαμπτη τήν μεσαία περιοχή, τα επίπεδα και την χωρική κατανομή. ............................................................... το SACD δείχνει ένα πολύ ενδιαφέρον φορμά ...............................................
»Τελικά ακούμε διαφορές format ή διαφορετικές κατασκευαστικές υλοποιήσεις στην ψηφιοποίηση του ηχου απο τους A/D μετατροπείς;
»Οχι πως δεν υπάρχουν οι διαφορές μεταξύ των format. Ειδικα το SACD με την έλλειψη φίλτρων αποκοπής δείχνει να είναι κοντα στήν ιδανική μορφή ψηφιοποίησης παρά τα προβλήματα που εχει στήν επεξεργασία του ήχου..... διότι "στα SACD παραγωγής κατα την διάρκεια του mastering οταν χρειάζεται να γίνει κάποια επέμβαση σε αλλαγή στάθμης, ισοστάθμιση, δυναμικη περιοχή τοτε η επεξεργασία γίνεται σε ανάλυση PCM (!!) και στη συνέχεια επιστροφή στο φυσικό DSD φορμά.
................................................................... Στήν πραγματικότητα DSD ψηφιοποίηση ακούμε μόνο κατά τήν αρχική εγγραφή χωρίς αλλη επέμβαση.
» Kαι τα δύο καινούργια φορμά ψηφιακού ήχου υψηλής ανάλυσης είναι πράγματι μία σημαντική εξέλιξη σε σχέση με το υπάρχον CD και είναι σίγουρο οτι η όποια σύγκριση μεταξύ τους δεν είναι εύκολη αφού πρέπει να λαμβάνουμε υπ' οψιν πολλές παραμέτρους. .............................................
» Τελικά ................................ Η αναλογική ταινία ζει και βασιλεύει, για κάποια δε είδη μουσικής όπως η Rock, ή οι ηχογραφήσεις Jazz κατευθείαν σε master φαίνεται αναντικατάστατη σε χαρακτήρα, ευχάριστη ακουστικά και με αυτό το αργό μπάσο και μεσοχαμηλό που ακόμα και να μην είναι πάντα ακριβές προσομοιάζει ιδανικά την αίσθηση της ζωντανής μουσικής. .............................................................
» Το SACD ακούγεται πολύ καλά και είναι ενδιαφέρον το οτι παρουσιάζεται σαν το νέο "καθαρό" φορμά ήχου. ................................................................ » Το DVD-audio ειναι περισσότερο ώριμο από ποτέ ακούγεται μια κλάση καλύτερα από το υπάρχον φορμά του CD (όλα τα φορμά που χρησιμοποιήθηκαν ακούγονται τουλάχιστον μια κλάση καλύτερα από το υπάρχον φορμά)»
Μολονότι η παραπάνω δοκιμή δεν διεξήχθη με απόλυτα αυστηρά επιστημονικά κριτήρια, τα προκύπτοντα συμπεράσματα επαληθεύονται και από άλλες πηγές και συμπίπτουν με τη γενικότερη αίσθηση όλων των ασχολουμένων στην πράξη. Και όλες οι καταβαλλόμενες προσπάθειες αποσκοπούν στην απόδοση της "ζεστασιάς" και αμεσότητας του αναλογικού ήχου χωρίς τα μειονεκτήματα του και με όλες τις ευκολίες του ψηφιακού ήχου. Ορίστε και μιά σύγκριση, για την οποία είχαμε συζητήσει σε άλλο νήμα:
2.- Μιά άλλη σημαντική έρευνα.
Καθοριστική είναι η έρευνα που διεξήχθη από τους Dominik Blech και Min-Chi Yang του ινστιτούτου Erich-Thienhaus (Tonmeisterinstitut) και του Μουσικού Πανεπιστημίου του Detmold της Γερμανίας και παρουσιάζεται στο συνημμένο άρθρο της Audio Engineering Society Convention Paper 6086.
Συγκρίνονται με αυστηρά ελεγχόμενη μεθοδολογία ταυτόσημες παράλληλες εγγραφές σε PCM 176400 Hz/24 Bits και σε DSD στα 2,8224 MHz. Αξίζει να μελετήσουμε την εν λόγω έρευνα όχι μόνο για τα συμπεράσματα της, αλλά και διότι αποτελεί υπόδειγμα επιστημονικότητας στον τρόπο διεξαγωγής των τεατ.
Η έρευνα κατέδειξε οριστικά, πιστεύω, ότι
δεν υπάρχουν ακουστές διαφορές μεταξύ DSD εγγραφών και PCM υψηλών αναλύσεων από 176400 Hz/24 Bits και άνω.
B.- Θεωρητική Υπεροχή της DSD Εγγραφής. Η βασική της αδυναμία.
Με τα σημερινά δεδομένα- η υψηλότερη δυνατή πιστότητα σε σχέση με το φυσικό ήχο δίνεται από τη DSD (SACD) εγγραφή και αναπαραγωγή. Εξαιρετικό και πολύ κατατοπιστικό είναι το συνημμένο άρθρο της Korg. (Future Proof Recording). Αφορά τους DSD Recorders της εταιρείας, όμως εξηγεί σαφέστατα την θεωρητική υπεροχή της DSD εγγραφής. Η παράλειψη των φίλτρων αποκοπής οδηγεί σε λιγώτερες μετατροπές, ελαχιστοποίηση των σφαλμάτων και τελικά σε πιό φυσικό ήχο. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: Οι εγγραφές σε DSD, αντίθετα από τις εγγραφές σε PCM, δεν προσφέρονται για επεξεργασία πέρα από τα εντελώς στοιχειώδη. Αν απαιτηθεί οποιαδήποτε διόρθωση, ισοστάθμιση, αλλαγή στάθμης, αντήχηση κλπ, πρέπει πρώτα να μετατραπούν σε PCM. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μόνο δύο συστήματα γνήσιας πολυκάναλης DSD επεξεργασίας:
-Το σύστημα της Merging Technologies
http://www.merging.com που επεξεργάζεται τις DSD εγγραφές αφού προηγουμένως τις μετατρέψουν σε DXD (=Digital Extreme Definition) PCM πολύ υψηλής ανάλυσης 352800 Hz/24 Bits. Μετρημένοι στα δάχτυλα των δύο χεριών είναι οι A/D ψηφιακοι μετατροπείς που λειτουργούν και σε format DSD. (Emm Labs, dCs, Prism Sound, DAD, Mytec, Sphinx και Korg σε δικάναλα). Και εξ αυτών μόνο δύο χειρίζονται ανάλυση DXD PCM (οι DAD & Sphinx). H DXD εγγραφή εν συνεχεία μετατρέπεται σε DSD για την έκδοση SACD ή σε οποιοδήποτε άλλο συμβατικό ψηφιακό format (περιλαμβανομένου και του CD).
Αυτή ακριβώς η εγγενής αδυναμία της DSD εγγραφής προς αυτούσια επεξεργασία περιορίζει σημαντικά την περαιτέρω διάδοση και επiκράτηση της έναντι της διαμόρφωσης σε PCM, όπου τεχνικά είναι δυνατή πάσης φύσεως επέμβαση και επεξεργασία.
Γ.- Σύγκριση Τεχνολογιών και format.
Όλα αυτά σε συνδυασμό με τις προσωπικές μου εμπειρίες και εκτιμήσεις με έχουν οδηγήσει στα παρακάτω συμπεράσματα:
- Η αναλογική εγγραφή παραμένει ακόμα και σήμερα ως σημείο αναφοράς.
- Οι διαφορές ανάμεσα στα format αναλογικό, ψηφιακό PCM υψηλών και DSD είναι εντελώς οριακές. Είναι πολύ περισσότερο ακουστές οι διαφορές που προέρχονται από ελάχιστα διαφορετικές υλοποιήσεις στις συσκευές της αλυσσίδας εγγραφής-αναπαραγωγής παρά στις διαφορές των format αυτών καθαυτών.
- Σε όλες τις περιπτώσεις άμεσων συγκρίσεων το CD υστερεί έναντι των όλων των άλλων format εγγραφής-αναπαραγωγής (αναλογικού, ψηφιακού PCM υψηλών αναλύσεων και DSD). Εν τούτοις πρέπει να δεχτούμε ότι οι ακουστές αυτές διαφορές, αν και σαφείς και υπαρκτές, χάρη στις εφαρμοζόμενες τεχνικές στις μέρες μας τείνουν να είναι πολύ μικρές.
- Μιά κακή αναλογική ηχογράφηση είναι υποκειμενικά τουλάχιστον πιό ανεκτή από μιά αντίστοιχη κακή ψηφιακή.
Μέρος III.
Μεταφορά Ηχογραφήσεων βινυλίου σε ψηφιακή μορφή και ειδικά σε CD. Θέματα και Διαπιστώσεις
Η εμπειρία μου από ψηφιοποιήσεις βινυλίων με έχει οδηγήσει σε σειρά διαπιστώσεων σχετικά με την ποιότητα των τελικών ψηφιακών προϊόντων:
Παλιές (προ ψηφιακής εποχής) Εκδόσεις Βινυλίου και ψηφιακές επανακδόσεις
Α) Από τι εξαρτάται η ποιότητα των ψηφιακών επανεκδόσεων βινυλίων.
Η χρονολογία μεταφοράς και ψηφιοποίησης της αναλογικής εγγραφής έχει κάποια σημασία και είναι ενδεικτική, αλλά όχι καθοριστική, ως προς το τι μπορεί κανείς να περιμένει. Όλοι όσοι ασχολούνται με το θέμα γνωρίζουν ότι η ποιότητα των CD βελτιώθηκε κατά πολύ στην πορεία του χρόνου, παρακολουθώντας την πρόοδο της ψηφιακής τεχνολογίας.
Αποφασιστικές κατά τη γνώμη μου είναι οι παρακάτω εξελίξεις:
- Η αντικατάσταση των αρχικών A/D πολύμπιτων ψηφιακών 44100/16 Bit μετατροπέων από μονόμπιτους υψηλοτέρων αναλύσεων (π.χ. 96000/24) τεχνολογίας Σ/Δ και η εφαρμογή υπερδειγματοληψίας. Στις αρχές της εφαρμογής της ψηφιακής τεχνολογίας οι αναλογικές εγγραφές μεταφέρονταν απευθείας στο CD format (44100 Hz/16 Bits) και οι ψηφιακές εγγραφές διεξάγονταν απευθείας σ' αυτό άνευ άλλου τινός. Αποτέλεσμα: CD μ' εκείνη τη φρικτή ψηφιακή σκληρότητα που όλοι απεχθάνονται. Και τέτοιες ήταν νομίζω οι περισσότερες ψηφιακές εγγραφές της δεκαετίας του 1980 ως τα 1990 και κάτι.
- Η κατανόηση του φαινομένου του jitter. Βλ. http://www.avclub.gr/forum/showpost.php?p=962507&postcount=42 Η κατανόηση αυτή κατέστησε δυνατό να φτιαχτούν καλύτεροι ψηφιακοί μετατροπείς και να βελτιωθεί δραματικά η ποιότητα του εγγραφομένου και αναπαραγομένου ήχου.
- Η εφαρμογή της επεξεργασίας Dithering στο τελικό προϊόν CD. Μ' αυτήν καθίσταται δυνατόν να μεταφέρονται λεπτομέρειες από εγγραφές πολύ υψηλοτέρων αναλύσεων στο χαμηλότερης ανάλυσης φτωχό μας CD. Η τεχνική αυτή -υπό διάφορες ονομασίες- άρχισε να εφαρμόζεται στα τέλη του 1990 με αρχές του 2000, αν δεν κάνω λάθος.
- Η εισαγωγή και χρήση των ψηφιακών σταθμών εργασίας (DAW's) με τη χρήση υπολογιστών που τείνει να αντικαταστήσει εξ ολοκλήρου τις αυτότελείς και ανεξάρτητες συσκευές στην εγγραφή, μίξη και επεξεργασία του ήχου. Η πρακτική αυτή ξεκίνησε στις αρχές του 2000 και κάτι και αποτελέί τον κανόνα στις μέρες μας. Αυτοτελείς συσκευές π.χ. ψηφιακά πολυκάναλα μαγνητόφωνα έχουν σχεδόν σταματήσει πλέον να παράγονται.
- Η δημιουργία πλήθους προγραμμάτων επεξεργασίας ήχου με τη μορφή plug-ins. Ανάμεσα σ' αυτά και μιά σειρά προγραμμάτων αποκατάστασης και αποθορυβοποίησης (Audio Restoration). Η αφαίρεση των πάσης φύσεως θορύβων, click, crackle, pop, hiss, buzz κλπ, είναι το έργο που επιτελούν. Μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα, καθώς χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία των μεταφερομένων σε ψηφιακή μορφή αναλογικών εγγραφών. Η χρήση τους ξεκίνησε γύρω στα 2002-3 περίπου.
Ο πρώτος λοιπόν και κρίσιμος αποφασίστικός παράγοντας για την ποιότητα της ψηφιακής μεταφοράς της αναλογικής εγγραφής και κατ' επέκταση του τελικού προϊόντος (DVD-A, SACD/CD κλπ) είναι η (σωστή) χρήση του καλύτερου δυνατού A/D μετατροπέα και εν συνεχεία η πολύ προσεκτική χρήση και εφαρμογή του διαθέσιμου Software.
Αναφορές:
Β) Κρίσιμο ζήτημα είναι η κατάσταση και η ποιότητα του υλικού προς ψηφιακή μεταφορά:
Εν προκειμένω της μαγνητοταινίας master. Επίσης του μηχανισμού αναπαραγωγής της. Ως γνωστόν οι ταινίες είναι ευπαθείς και ευίσθητες στην υγρασία, θερμότητα, μαγνητικά πεδία κλπ. θεωρείται ότι φθείρονται και βαθμιαία υποβαθμίζονται, έστω και ελάχιστα, με κάθε παίξιμο. Οι εταιρείες φροντίζουν για τη διατήρηση των ταινιών master που έχουν στην κατοχή τους και τις προσέχουν ως κόρη οφθαλμού. Ωστόσο τα χρόνια κυλούν και ατυχήματα πάντοτε μπορεί να συμβούν. Παρόμοια προσοχή πρέπει να δοθεί στη ρύθμιση και συντήρηση του μηχανισμού αναπαραγωγής, δηλαδή του αναλογικού μαγνητοφώνου που θα παίξει αρχικά προκειμένου να γίνει η ψηφιακή μεταφορά.
Γ) Αν δεν υπάρχει η αρχική μαγνητοταινία master
Ή αν η υπάρχουσα είναι σε κακή κατάσταση και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, τότε επικουρικά μπορεί να πάρει τη θέση της ένα καλό αντίτυπο βινυλίου. Κι' εδώ έχουμε ένα πρόβλημα ακόμα: Έχουν οι εταιρείες πικ-απ και προενισχυτές phono ισάξια και κατάλληλα γι' αυτή τη δουλειά; Υποψιάζομαι πως κάποιοι από τους Hi-End οπαδούς του χώρου διαθέτουν πολύ καλύτερα και πολύ, μα πολυ ακριβότερα από αυτά που διαθέτουν οι εταιρείες!
Δ: -1) Επόμενο θέμα: Το mastering των ψηφιοποιουμένων αναλογικών ηχογραφήσεων.
Αν ο παραγωγός και ο μηχανικός που έχουν αναλάβει το mastering προβούν μόνο στην κατά τον καλύτερο τρόπο ψηφιοποίηση και μεταφορά και περιοριστούν απλά στην αφαίρεση ηχητικών ατελειών, θορύβων, βόμβων, φυσήματος μαγνητοταινίας κλπ, τηρώντας αυστηρά όλα τις προδιαγραφές που αναφέρθηκαν, δεν υπάρχει πρόβλημα. Ενδέχεται όμως να κρίνουν ότι η ηχογράφηση που επεξεργάζονται έχει ανάγκη περαιτέρω επεμβάσεων. Οι επεμβάσεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν:
-χρήση Equalizer που θα αλλάξει την τονική ισορροπία της ηχογράφησης, ώστε να γίνει πιό λαμπρή, ή πιό απαλή, ή να της προσδώσει πιό έντονο χαμηλό κλπ.
-χρήση συμπίεσης (compression), ώστε να ακούγεται πιό δυνατά από την αρχική
-χρήση reverb για να αυξήσουν την αίσθηση του χώρου κλπ. Γενικά να χρησιμοποιήσουν κάθε είδους μέσο που έχει στο οπλοστάσιο του ο ηχολήπτης μηχανικός για να παρέμβει και να διαμορφώσει μιά ηχογράφηση.
Οι επεμβάσεις αυτές μπορεί και να ωφελήσουν μιά ηχογράφηση, όμως αναπόφευκτα μεταβάλλουν και την αισθητική του αρχικού έργου. Συνεπώς όποτε βλέπουμε τη στάμπα Digitally Remastered θα πρέπει ν' αναρωτιόμαστε, αν και ως ποιό βαθμό υπάρχει απομάκρυνση από την αρχική έκδοση. Εδώ δεν έχουμε απλά ψηφιακή μεταφορά, αλλά αισθητική παρέμβαση. Τελικά, στο σημείο αυτό καθοριστική σημασία έχει η
ακεραιότητα και η εντιμότητα του μηχανικού που έχει αναλάβει το mastering της ψηφιακής επανέκδοσης και ο σεβασμός του προς το αρχικό έργο.
-2) Συλλογές.
Ένα παρόμοιο ζήτημα γεννιέται, όταν πρόκειται να κυκλοφορήσουν συλλογές που περιέχουν κομμάτια από διάφορες ηχογραφήσεις. Αυτό δεν αφορά μόνο τις ψηφιοποιημένες αναλογικές εγγραφές, αλλά και τις ήδη υπάρχουσες ψηφιακές. Εδώ ο ηχολήπτης-μηχανικός έχει δύο επιλογές:
α) Να αφήσει τα κομμάτια ως έχουν, αρκούμενος απλά να τα τοποθετήσει στην κατάλληλη σειρά. Στην περίπτωση αυτή όμως μπορεί να ακούγεται ένα κομμάτι πολύ δυνατά, ακολουθούμενο από ένα άλλο που παίζει πάρα πολυ σιγά, αφού, όντας συλλογές, μπορεί να προέρχονται από εντελώς διαφορετικούς κύκλους ηχογραφήσεων.
β) Να προσπαθήσει να δώσει στην έκδοση κάποια ομοιομορφία. Στην περίπτωση αυτή έχει στη διάθεση του δύο κυρίως μεθόδους, μία ήπια και μία δραστική:
-Η ήπια. Να εφαρμόσει κάποια διαδικασία meta-normalizing, δηλαδή να αυξήσει ή να μειώσει τη στάθμη στα επί μέρους κομμάτια, ούτως ώστε να βρίσκονται περίπου στην ίδια μέση στάθμη.
-Η δραστική. Να εφαρμόσει επιπλέον συμπίεση (Compression). Εδώ αλλοιώνεται ο χαρακτήρας του κομματιού σε σχέση με την αρχική ηχογράφηση ακόμα περισσότερο.
Ακούστε κομμάτια που έχετε στο αρχικό (original) αλμπουμ και ταυτόχρονα σε κάποια συλλογή και παρατηρήστε τυχόν διαφορές...
Σύγχρονες Εκδόσεις Βινυλίου (Τα βινύλια της ψηφιακής εποχής)
Θα πρέπει να διακρίνουμε:
Α
Η αρχική ηχογράφηση είναι εξ ολοκλήρου αναλογική.
Tότε το βινύλιο που θα προκύψει θα είναι σαφώς καλύτερο από το αντίστοιχο CD.
Β: -1) Η αρχική ηχογράφηση είναι εξ ολοκλήρου ψηφιακή.
Tότε δεν έχει κανένα απολύτως νόημα, να μετατραπεί σε αναλογική, με την όποια -εστω και ελάχιστη-, απώλεια κατά τη μετατροπή, να εφαρμότεί η καμπύλη ισοστάθμισης RIAA και να μεταφέρθεί σε βινύλιο. Αν γίνει, τότε δεν αποτελεί τίποτ' άλλο από ένα εμπορικό κόλπο με στόχο την εκμετάλλευση της διαφαινόμενης τάσης ανόδου της αγοράς βινυλίου.
Αν πρόκειται να επιλέξουμε μεταξύ αρχικής ψηφιακής ηχογράφησης υψηλής ανάλυσης (άνω των 16 Bits, οιουδηποτε τυπικού sample rate, δηλ. DVD-A, τα αντίστοιχα αρχεία, ή SACD) και το εξ αυτής παραγόμενο βινύλιο, τότε
σαφώς πρέπει να επιλέξουμε την ψηφιακή ηχογράφηση.
2) Επιφύλαξη.
Παρά ταύτα ακόμα και σ' αυτή τη περίπτωση υφίσταται το ενδεχόμενο το βινύλιο να είναι ίδιο ή και λίγο καλύτερο από το χαμηλότερης ανάλυσης ψηφιακό CD. (Διότι το βινύλιο ως μέσο έχει εγενώς πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες να μεταφέρει περιεχόμενο υψηλής ανάλυσης. Κι' αν πιστέψουμε τους ισχυρισμούς της Mobile Fidelity μπορεί να φθάσει μέχρι και τα 122 KHz!
http://www.mofi.com/store/pc/viewcontent.asp?idpage=9)
Γ Μικτή ηχογράφηση.
Η κυριώτερη περίπτωση είναι εκείνη, όπου τα επί μέρους όργανα γράφονται ψηφιακά, αλλά η μίξη γίνεται αναλογικά! Κυριώτερος λόγος είναι το διαθέσιμο headroom, που μπορεί να είναι μεγαλύτερο στο αναλογικό πεδίο. Γι' αυτό και στην αγορά κυκλοφορούν οι λεγόμενοι summing amplifiers (αθροιστικοί ενισχυτές). Πρόκειται για πολύ υψηλής ποιότητας κονσόλες μίξης, συνήθως χωρίς τις επιπρόσθετες εισόδους-εξόδους που συναντάμε τυπικά στις κονσόλες, που αναμιγνύουν (=αθροίζουν) τα επί μέρους κανάλια κατά κανόνα σε μία στερεοφωνική έξοδο. Ιδού και δυό τυπικά παραδείγματα:
Η αναλογική στερεοφωνική έξοδος που αντιπροσωπεύει την τελική μίξη μπορεί θεωρητικά να δρομολογηθεί προς δύο πιθανές κατευθύνσεις:
α) Προς κάποιο A/D μετατροπέα με σκοπό την ψηφιακή εγγραφή για τη δημιουργία του τελικού ψηφιακού προϊόντος π.χ. CD. (Η συνήθισμένη περίπτωση)
β) Προς κάποιο αναλογικό μαγνητόφωνο ανοικτής ταινίας με σκοπό την αναλογική εγγραφή για τη δημιουργία δίσκου βινυλίου.
γ) Προς αμφότερες τις παραπάνω κατευθύνσεις, ώστε να δημιουργηθούν και ψηφιακή εγγραφή (CD κλπ.) και δίσκος βινυλίου.
Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, αν θα μπορούσαμε να βρούμε και να συγκρίνουμε τέτοιου είδους διπλές παραγωγές, -αν υπάρχουν,- παρόλο που είναι μάλλον απίθανο οι εταιρείες παραγωγής να παράσχουν τα απαραίτητα τεχνικά στοιχεία, ώστε να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα.
Μέρος IV.
Προσωπικές Διαπιστώσεις και Εμπειρίες από την Ψηφιοποίηση Βινυλίων
Εδώ και κάμποσο καιρό ασχολούμαι συστηματικά με την ψηφιοποίηση βινυλίων. Στόχος μου η απόλυτη -State of the Art- μεταφορά του αναλογικού ήχου σε ψηφιακό, εξαντλώντας τα όρια της υφισταμένης τεχνολογίας, αναλογικής και ψηφιακής.
Συνοπτική Περιγραφή Διαδικασίας.
Εγγραφή σε DSD128. Για την ψηφιακή μεταφορά των βινυλίων έχω επιλέξει σε πρώτο στάδιο την εγγραφή των βινυλίων σε format DSD128. Το format αυτό προσφέρει σήμερα την ανώτατη διαθέσιμη ποιότητα ψηφιακής εγγραφής. Στο format αυτό η συχνότητα δειγματοληψίας είναι 5,6448 MHz, διπλάσια εκείνης που χρησιμοποιείται στην παραγωγή SACD (που είναι 2,8224 MHz). Η συχνότητα αυτή είναι ίση προς την συχνότητα δειγματοληψίας των CD X 128 (44100 Hz X 128=5.644.800 Hz=5,6448 MHz). Γι' αυτό και αποκαλείται DSD128. Στην παραγωγή SACD χρησιμοποιείται η συχνότητα δειγματοληψίας των CD X 64 (44100 Hz X 64=2.822.400 Hz=2,8224 MHz). Γι' αυτό και αποκαλείται DSD64.
Μετατροπή σε PCM. Τα ψηφιακά αρχεία που δημιουργούνται από την εγγραφή των βινυλίων με την πιό πάνω διαδικασία μετατρέπονται με τη χρήση του σχετικού Software σε PCM υψηλής ανάλυσης (π.χ. 96 KHz/24 Bits) για περαιτέρω επεξεργασία.
Editing,Audio Restoration. Τελική ψγφιοποίηση. Τα προκύπτοντα αρχεία υψηλής ανάλυσης PCM περνάνε εν συνεχεία από ήπιο audio restoration μέσω κατάλληλων plug-ins για την αφαίρεση του θορύβου επιφανείας του δίσκου και των πολυποίκιλων click, crackle, pop, hiss, buzz κλπ, που μπορεί να υπάρχουν στο δίσκο. Το audio restoration πρέπει να εκτελεστεί με προσοχή, να είναι ήπιο και όχι δραστικό, ώστε να διατηρείται η φυσικότητα της εγγραφής και να αποφεύγονται artifacts. Παράλληλα γίνεται και το σχετικό editing. Κόβονται τα επί μέρους κομμάτια που αντιστοιχούν στα τραγούδια (μουσικά μέρη) του δίσκου. Τελικά προκύπτει ένα σύνολο αρχείων υψηλής ανάλυσης (π.χ. .wav 96/24), που είναι πλέον το αλμπουμ βινυλίου μας ψηφιοποιημένο. Αυτά μπορεί να παραμείνουν ως έχουν, να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία DVD-Audio υψηλής ανάλυσης, να μετατραπούν σε FLAC κ.ο.κ.
Και το τελικό CD. Τα παραπάνω τελικά αρχεία υψηλής ανάλυσης χρησιμοποιούνται επίσης και για τη δημιουργία του χαμηλότερης ανάλυσης CD Audio (44,1 KHz/16 Bits) με χρήση down-sampling και dithering. Έτσι έχουμε πλέον το δίσκο βινυλίου μας, που ήδη ψηφιοποιήσαμε και σε CD format.
Προσωπικές Διαπιστώσεις:
- Εκτιμώ, ότι η χρήση της DSD128 εγγραφής στο πρώτο στάδιο διατηρεί αυτούσια τα χαρακτηριστικά της αναλογικής εγγραφής που είναι αποτυπωμένη στο βινύλιο. Παραμένει όλη η ζεστασιά, η μουσικότητα, οι λεπτομέρειες και το σώμα του αναλογικού ήχου, παρόλο που η εν συνεχεία επεξεργασία γίνεται σε PCM.
- Η εφαρμογή ήπιου audio restoration μπορεί να δώσει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ενώ παραμένει η ζεστασιά, μουσικότητα κλπ. του αναλογικού ήχου, όπως είπαμε πιό πάνω, μετά την αφαίρεση ποσοστού των θορύβων η ηχογράφηση ακούγεται ακόμα πιό ήσυχη, πιό καθαρή, πιό γλυκειά, με περισσότερες λεπτομέρειες. Αν ο δίσκος είναι καλογραμμένος, τότε η ψηφιοποιημένη ηχογράφηση υπάρχει περίπτωση ν' ακουστεί καλύτερα από κάθε άλλη φορά.
- Όλα τα παραπάνω ισχύουν και για τα CD που προκύπτουν με την παραπάνω διαδικασία. Διατηρούνται η μουσικότητα, οι χροιές των οργάνων κλπ, σε σχέση με τα αντίστοιχα αρχεία υψηλής ανάλυσης. Υπάρχει μιά μικρή υποβάθμιση στη στερεοφωνική εικόνα, που είναι κάπως πιό στενή, ενώ τα επιμέρους όργανα και φωνές είναι κάπως πιό στεγνά, με κατά τι λιγώτερο σώμα. Πιστεύω, ότι στα CD περνάει τελικά το 90-95% -και ίσως λίγο παραπάνω σε ορισμένες περιπτώσεις- της πληροφορίας που είναι καταχωρημένη στα αρχεία υψηλής ανάλυσης, από τα οποία προέρχεται. Τελικά πρόκειται για επίτευγμα της επιστήμης και της τεχνολογίας, αν σκεφτούμε ότι από τη φύση του το CD δεν είναι μέσον υψηλής ανάλυσης!
Μέρος V.
Εμπειρίες, Παραδείγματα, Προβληματισμοί
A Serendipity
Έκπληξη Νο 1. Ένας δίσκος βινυλίου που χρησιμοποίησα πιλοτικά, για να μελετήσω τα θέματα της ψηφιοποίησης βινυλίου είναι το άλμπουμ ακουστικής τζαζ του Michael Garson: Serendipity. Παραγωγής Reference Recordings του 1986, με τους Michael Garson (πιάνο), Peter Sprague (κιθάρα), Jim Walker (φλάουτο); Gary Herbig (άλτο σαξόφωνο), Jim Lacefield, Stanley Clarke (μπάσσο), Billy Mintz (ντραμς).
Ανήκει στην προσωπική μου συλλογή και είναι δίσκος αναφοράς απ' όλες τις απόψεις: Καλλιτεχνικά και τεχνικά. Μια εκπληκτική μουσική αποδιδομένη από μιά επίσης καταπληκτική ηχογράφηση του K. Jonson, ο οποίος τυγχάνει να είναι και ο δημιουργός του HDCD format. Το δίσκο αυτό χρησιμοποιούσαμε μαζί με φίλους κάποτε για να κάνουμε δοκιμές ακροάσεων σε μηχανήματα.
Έκανα την ψηφιακή μεταφορά με τη διαδικασία που περιγράφεται παραπάνω. Επέλεξα να μετατρέψω τα *.DFF αρχεία (που προκύπτουν από τη DSD εγγραφή) σε .wav (96/24). Και προχώρησα στην περαιτέρω επεξεργασία. Και τότε είχα την πρώτη έκπληξη.
Ένας βόμβος τύπου Hum, που είναι ο βόμβος της θεμελιώδους συχνότητας του ηλεκτρικού ρεύματος δικτύου, διέτρεχε την ηχογράφηση από την αρχή ως το τέλος. Ο βόμβος αυτός υπό κανονικές συνθήκες ακρόασης δεν γινόταν αντιληπτός. Σε πολύ χαμηλά περάσματα όμως και ειδικά στα κενά που παρεμβάλλονται μεταξύ των διαδοχικών κομματιών ήταν ολοφάνερος, αν η ένταση ήταν ρυθμισμένη στο μέγιστο. Πανικός! Άρχισα να ψάχνω την εγκατάσταση μου, να ελέγχω τη γείωση του πικ-άπ και τις καλωδιώσεις και να σκέφτομαι να ξαναγράψω το δίσκο από την αρχή. Πριν από κάθε άλλη ενέργεια άρχισα εξετάζω το ηχητικό υλικό πιό προσεκτικά.
Εφάρμοσα κατ' αρχήν ένα ψηφιακό φίλτρο DeHum. Το φίλτρο αυτό (που είναι ένα ειδικό plug-in) αφαιρεί τη θεμελιώδη συχνότητα του ηλεκτρικού ρεύματος και τα παράγωγα της χωρίς να θίγει το υποκείμενο μουσικό περιεχόμενο. Πράγματι ο βόμβος μειώθηκε. Έπειτα σκέφτηκα να ρυθμίσω το φίλτρο DeHum να κόβει στους 60 κύκλους/sec αντί για 50 που το είχα ρυθμισμένο αρχικά. Και τότε ο βόμβος εξαφανίστηκε! Παρατήρησα ακόμα ότι βόμβος δεν υπήρχε στα τελευταία-τελευταία αυλάκια του δίσκου, εκεί που είχε τελειώσει το εγγεγραμμένο ηχητικό υλικό. Τι είχε συμβεί; Απλούστατα ο βόμβος (Hum) ήταν γραμμένος από κατασκευής πάνω στο δίσκο. Και μάλιστα ήταν Hum των 60 κύκλων/sec, που αντιστοιχεί στη συχνότητα εναλασσομένου ρεύματος του αμερικανικού δικτύου (ενώ στην Ελλάδα και Ευρώπη το δίκτυο λειτουργεί στους 50 κύκλους/sec). Κατά πάσα πιθανότητα επρόκειτο για βόμβο του μαγνητοφώνου αναπαραγωγής, που από αβλεψία πέρασε στους ενισχυτές κοπής και γράφτηκε και στο δίσκο μαζί με το μουσικό υλικό.
Μετά από αυτή τη διαπίστωση προχώρησα κανονικά. Αφαίρεσα βόμβους, θόρυβο κλπ. και έφτιαξα το ολοκληρωμένο άλμπουμ μου σε υψηλή ανάλυση (96/24), αλλά και σε τυπική ανάλυση CD. Και το αποτέλεσμα ηταν... Καταπληκτικό!
Η ηχογράφηση πήρε καινούργια ζωή μετά από τη μεταφορά και την πιό πάνω επεξεργασία. Ακούγεται μαγική, καλύτερη από ποτέ! Και το αποτέλεσμα ισχύει και για το αντίστοιχα δημιουργημένο CD με μικρές μόνο διαφορές από τους γονείς του, τα αρχεία υψηλής ανάλυσης...
Έκπληξη Νο 2. Όταν έκανα την ψηφιακή μεταφορά του LP δεν είχα βρεί ακόμα το επίσημο CD της εταιρείας. Γνωρίζοντας και τη φήμη της Reference Recordings αδημονούσα να το πάρω στα χέρια μου, ώστε να προβώ στη σύγκριση του υλικού που είχε προκύψει από τη δική μου ψηφιοποίηση, αφενός σε υψηλή ανάλυση, αφετέρου στην τυπική ανάλυση των CD. Όταν επί τέλους κατάφερα να το βρώ, μου επιφυλασσόταν καινούργια έκπληξη.
Το επίσημο CD της Reference Recordings ήταν πολύ-μα πολύ κατώτερο ηχητικά από την ηχογράφηση που που ήξερα και είχα μάθει να ακούω. Τα σώματα των οργάνων είχαν υποστεί μιά συνολική λέπτυνση, είχαν χάσει τον όγκο τους, τα χαμηλά ήσαν αδύναμα, η στερεοφωνική εικόνα είχε στενέψει, είχε σμικρύνει και πλάτος και σε βάθος. Τα πρίμα (πιατίνια της ντράμς) είχαν κάπως αυξημένη ενέργεια σε σχέση με την αναλογική ηχογράφηση, ίσως περισσότερο από το φυσιολογικό.
Οι ηχητικές διαφορές αυτές του CD της Reference Recordings ήταν καταφανείς απέναντι στο δημιουργημένο από εμένα CD και ακόμα πιό μεγεθυμένες σε σχέση με το αντίστοιχο υλικό υψηλής ανάλυσης. Τα αποτελέσματα αυτά με προβλημάτισαν.
Για να είμαι ειλικρινής μιά ελαφριά υπεροχή του δικού μου υλικού υψηλής ανάλυσης την περίμενα. Στο κάτω-κάτω το αναλογικό βινύλιο είναι μέσο υψηλής ανάλυσης κι' αυτό είναι πιά κοινός τόπος. Ως προς τα αντίστοιχα CD περίμενα διαφορές ως προς τα σημεία και μάλιστα υπέρ του επίσημου CD. Διότι, πως να το κάνουμε, όσο προηγμένα κι' αν είναι τα δικά μου μέσα εγγραφής και επεξεργασίας, η εταιρεία προηγείται σ' ένα κρίσιμο τομέα. Είναι κάτοχος του master tape. Το ίδιο το βινύλιο είναι μεν ως υλικό φορέας με δυνατότητες υψηλής ανάλυσης, όμως σε κάθε περίπτωση είναι φορέας δεύτερης γενιάς, ως προς το master tape. Η τόσο δραματική διαφορά υπέρ του δικού μου προϊόντος επεξεργασίας πρέπει κάπως αλλοιώς να εξηγηθεί. Και τότε έψαξα για την χρονολογία.
Έτος κυκολοφορίας του επισήμου CD της Reference Recordings: 1986. Εδώ βρίσκεται το μυστικό. Το επίσημο CD φτιάχτηκε από την αναλογική εγγραφή που το γεννησε με τη χρήση ψηφιακού A/D μετατροπέα εκείνης της περιόδου. Και είναι τόσο γρήγορη και αλματώδης η εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας, ώστε να μπορούμε βάσιμα να ισχυριστούμε, ότι σήμερα στο 2010 μία τυπική επαγγελματική ή ημιεπαγγελματική κάρτα ήχου των 300 ευρώ μπορεί να γράψει πολλές φορές καλύτερα από τους ψηφιακούς μετατροπείς των 150-200 χιλιάδων δολλαρίων της δεκαετίας του 1980-1990!
Ένα ακόμα πόρισμα προκύπτει από τα παραπάνω. Η ψηφιακή τεχνολογία έχει πιά προχωρήσει τόσο, ώστε
έχει καταρρίψει και τα τελευταία προπύργια του αναλογικού ήχου: τη ζεστασιά, τη μουσικότητα, τη φυσικότητα. ότι κι' αν αυτό σημαίνει. Αν εφαρμοστεί σωστά δεν έχει πιά τίποτε να ζηλέψει. Στο αυτό το συμπέρασμα μ' έχει οδηγήσει η εμπειρία τόσο από την ψηφιοποίηση βινυλίων, όσο και από τις ηχογραφήσεις που έχω ο ίδιος πραγματοποιήσει.
Β aimez-vous KHATCHATURIAN?
Ένα ακόμη LP από την προσωπική μου συλλογή που χρησιμοποίησα πιλοτικά κατά τη μελέτη της διαδικασίας ψηφιοποίησης βινυλίων ήταν και το «aimez-vous Khatchaturian?» Δεν είναι δίσκος αναφοράς. Είναι τυπικό δείγμα δίσκου κλασσικής μουσικής των αρχών της δεκαετίας του 1970. Αξιόλογη επιτομή του έργου του Αρμένιου Σοβιετικού συνθέτη.
Αυτή τη φορά επέλεξα να μετατρέψω τα *.DFF αρχεία της DSD εγγραφής σε .wav (192/24) και συνέχισα τη διαδικασία όπως και στο προηγούμενο παράδειγμα. Δύο ενδιαφέροντα συμπεράσματα προέκυψαν από την ψηφιοποίηση κι' αυτού του δίσκου:
- Καταδείχτηκε η ιδιαίτερη σημασία του Audio Restoration. Μετά από την τυπική αφαίρεση του θορύβου επιφανείας και του hiss της μαγνητοταινίας που χρησιμοποιήθηκε κατά την εγγραφή η ηχογράφηση της Philips έλαμψε. Ακούγοντας από υψηλής ποιότητας μόνιτορ είχα την αίσθηση ότι άκουγα και τις ανακλάσεις από την οροφή της αίθουσας συναυλιών! Τελικά τα προγράμματα αποθορυβοποίησης δε βοηθούν μόνο στην αφαίρεση των διαφόρων σκρατς, κλικ, ποπ κλπ, που έχουν οι δίσκοι, αλλά και στην ανάδειξη λεπτομερειών που υπάρχουν σε μιά ηχογράφηση και αλλοιώς δεν θ' ακούγονταν.
- Δε φάνηκε να έχει κάποια σημασία η χρήση της πολύ υψηλής ανάλυσης των 192 KHz/24 Bits. Αντίθετα δυσχεραίνει το έργο της ψηφιοποίησης, διότι δημιουργούνται πολύ μεγάλα αρχεία δύσκολα στο χειρισμό τους. Παράλληλα περιορίζονται οι δυνατότητες από πλευράς Hardware και Software για την αναπαραγωγή τους από τον τελικό χρήστη. Και τούτο χωρίς κάποιο εμφανές όφελος για την ποιότητα του ήχου. Όπως είπαμε και παραπάνω, θεωρώ ότι οι διαφορές μεταξύ των format υψηλής ανάλυσης είναι οριακές, επουσιώδεις. Απ' όλη τη μακρά σειρά των παραγόντων που επηρρεάζουν την ποιότητα μιάς ηχογράφησης είναι ο τελευταίος που πρέπει να μας απασχολεί.
Μέρος VI.
Επίλογος
Με το παραπάνω άρθρο καταβλήθηκε προσπάθεια να καλυφθούν όλα τα θέματα που αφορούν τους αναλογικούς δίσκους βινυλίου, τη σχέση τους και τις διαφορές με τα ψηφιακά μέσα αναπαραγωγής μουσικής.
Οι αναγνώστες ας κρίνουν, αν και σε ποιό βαθμό κατάφερα να το επιτύχω.
Κάθε περαιτέρω κριτική καλοδεχούμενη
