Filippos Filippidis (Senior Lecturer in Public Health στο Imperial College London)
Πόσοι θάνατοι σήμερα; Πόσα κρούσματα; Τι έγινε στην Ιταλία; Στην Ισπανία; Κάθε μέρα μετράμε κρούσματα και θανάτους και προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τα νούμερα. Ποια χώρα τα πάει καλύτερα; Τι να περιμένουμε αύριο; Σήμερα θα γράψω γιατί οι αριθμοί των θανάτων και των κρουσμάτων είναι εξ ορισμού ανακριβείς και πόσο πρέπει να βασιζόμαστε σε αυτούς για τα συμπεράσματά μας. Για τα κρούσματα έχει γίνει ήδη αρκετή συζήτηση, όχι όμως τόσο για τους θανάτους.
1. Οι διάφορες χώρες ακολουθούν διαφορετικές στρατηγικές ως προς τα τεστ που πραγματοποιούν στον πληθυσμό τους. Ορισμένες, όπως η Ν. Κορέα και η Γερμανία κάνουν εκτεταμένους ελέγχους και έτσι βρίσκουν και πολλούς ασυμπτωματικούς ή με ήπια συμπτώματα, ενώ η Ελλάδα, για παράδειγμα, κάνει στοχευμένα τεστ, επομένως σίγουρα υποεκτιμά τον αριθμό των κρουσμάτων.
2. Σε κάποιες χώρες η στρατηγική ελέγχων άλλαξε στην πορεία. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, ξεκίνησαν κάνοντας πολύ λίγα τεστ, λόγω αδυναμίας του συστήματος, τώρα όμως κάνουν τα πιο πολλά τεστ παγκοσμίως. Στο Ην. Βασίλειο, σχετικά αργά τα τεστ έγιναν διαθέσιμα για το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό. Επομένως, η ραγδαία αύξηση των διαγνωσμένων κρουσμάτων κάποια στιγμή μπορεί να είναι αποτέλεσμα περισσότερων ελέγχων και να μην ανταποκρίνεται στην εξέλιξη της επιδημίας.
3. Στον αντίποδα, η μείωση των νέων κρουσμάτων, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να αντανακλά κορεσμό του συστήματος ελέγχων. Μπορεί δηλαδή να υπάρχει έλλειψη τεστ ή να μην υπάρχουν αρκετά εργαστήρια για να γίνουν τα απαραίτητα τεστ, οπότε η διάγνωση να καθυστερεί και να καταγράφονται λιγότερα νέα κρούσματα από τα πραγματικά.
4. Ως προς τους θανάτους, κι εκεί ο τρόπος καταγραφής διαφέρει. Για παράδειγμα, σε κάποιες χώρες, όπως το Βέλγιο, καταγράφονται όλοι οι θάνατοι που είναι ύποπτοι για COVID-19, ενώ αλλού απαιτείται επιβεβαιωμένο θετικό τεστ.
5. Πολλές χώρες δηλώνουν μόνο τους θανάτους που συμβαίνουν σε νοσοκομεία. Υπάρχουν όμως και πολλά θύματα που πεθαίνουν στο σπίτι τους ή σε οίκους ευγηρίας. Η Γαλλία κάποια στιγμή εμφάνισε «ξαφνικά» εκατοντάδες θανάτους που είχαν συμβεί εκτός νοσοκομείου. Ήδη στο Ην. Βασίλειο υπάρχει κριτική στην κυβέρνηση ότι τεχνηέντως δεν δηλώνει τους θανάτους εκτός συστήματος υγείας για να φαίνονται μικρότερα τα νούμερα. Στην Ιρλανδία πάνω από το 40% των θανάτων καταγράφονται εκτός συστήματος υγείας, οπότε πρόκειται ενδεχομένως για ένα σημαντικό αριθμό που είναι προς το παρόν άγνωστος…
6. Η μέρα που ανακοινώνεται -καταγράφεται επίσημα- ένας θάνατος δεν είναι απαραίτητα η μέρα που συνέβη. Υπάρχουν διάφορες καθυστερήσεις στα συστήματα, οι οποίες μπορεί να διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, οι θάνατοι που συμβαίνουν Σαββατοκύριακο μπορεί να δηλώνονται τη Δευτέρα στα μικρά νοσοκομεία, αλλά οι καθυστερήσεις μπορεί να είναι και πολύ μεγαλύτερες. Άρα οι διακυμάνσεις που βλέπουμε από μέρα σε μέρα δεν είναι βέβαιο ότι αντανακλούν την πραγματική εξέλιξη των θανάτων.
7. Ίσως το σημαντικότερο είναι ότι συνήθως μιλάμε για θανάτους ανθρώπων που είχαν θετικό τεστ για τον ιό SARS-CoV-2, το οποίο δεν είναι βέβαιο ότι σημαίνει πως η αιτία θανάτου είναι η COVID-19. Για παράδειγμα, αν κάποιος σκοτωθεί μετά από βαριά τραύματα σε τροχαίο, αλλά τυχαία είναι φορέας του ιού, είναι πιθανό να καταγραφεί ως θύμα COVID-19 σε κάποιες χώρες, ενώ σε άλλες όχι. Η κατάσταση γίνεται πιο περίπλοκη σε περιπτώσεις ανθρώπων με βεβαρυμμένη υγεία. Σε αυτή τη φάση είναι δύσκολο να πούμε με βεβαιότητα ποια ήταν η κύρια αιτία θανάτου. Μια πρόσφατη έρευνα εκτίμησε ότι τα 2/3 των θυμάτων της πανδημίας θα πέθαιναν σύντομα από υποκείμενα νοσήματα ακόμα κι αν δεν υπήρχε πανδημία. Βεβαίως, θα χρειαστεί χρόνος για να διαπιστώσουμε αν αυτό ισχύει και σε ποιο βαθμό.
Είναι σαφές ότι τα στοιχεία που μαθαίνουμε κάθε μέρα έχουν διάφορους περιορισμούς. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι άχρηστα. Τα στατιστικά μοντέλα και οι αποφάσεις για τα μέτρα βασίζονται σε αυτά τα στοιχεία, γιατί αυτά έχουμε. Είναι όμως σημαντικό να κατανοούμε ότι πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με τις δέουσες επιφυλάξεις. Οι επιστήμονες που τα επεξεργάζονται αντιλαμβάνονται την αβεβαιότητα και την ενσωματώνουν στις μελέτες τους. Γι’ αυτό και πάντα παρουσιάζουν τα ευρήματά τους χρησιμοποιώντας εκφράσεις όπως «φαίνεται ότι», «είναι πιθανό ότι», «δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι» κτλ. Για όσους δεν είναι η δουλειά τους όμως, αυτή η αβεβαιότητα μπορεί να φαίνεται περίεργη και να υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην έρευνα. Το μήνυμα που θέλω να περάσω είναι ότι οι αριθμοί περιγράφουν… περίπου την παρούσα κατάσταση. Αν συνυπολογίσει κανείς και τις μικρές τυχαίες διακυμάνσεις, έχει μικρό νόημα για τον μη επιστήμονα να κοιτάζει τα στατιστικά στοιχεία κάθε μέρα. Κατά τη γνώμη μου, μόνο άγχος προκαλεί και θα έπρεπε να αποφεύγεται από τα ΜΜΕ, αν και κατανοώ ότι είναι πολύ δύσκολο να συμβεί αυτό.
....