Απάντηση: Η ταπεινή μου γνώμη.....
....Τέλος πάντων, ας δώσω κι εγώ την άποψή μου. Πριν από την δική μου προσωπική λίστα προτίμησης, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω - όπως πάνω-κάτω έκανα και στο διπλανό νήμα - ότι το να θεωρεί κάποιος εναν τραγουδιστή ως σπουδαίο έχει να κάνει με διάφορους παράγοντες:
- Αυτή καθεαυτή τη φωνητική δυνατότητα
- Την καλλιέργεια αυτής της δυνατότητας.....
Συνεχίζω:
- Το ρεπερτόριό του και ειδικά τις επιλογές του για το σχηματισμό αυτού του ρεπερτορίου.
- Τις πραγματικά μεγάλες στιγμές της προσωπικής του παρουσίας στο ελληνικό τραγούδι, αυτές που σε κάθε γωνιά της Ελλάδας αναγνωρίζονται ως τέτοιες, στις οποίες - τουλάχιστον - βγάζεις το καπέλλο σου.
Με βάση λοιπόν, τα παραπάνω, θα αποτολμήσω να καταθέσω κι εγώ τη λίστα προτίμησής μου, από τα μεταπολεμικά τουλάχιστον χρόνια και μετά, με κάποιες επιμέρους επεξηγήσεις, όπου χρειάζεται.
- Νίκος Γούναρης. Ο τροβαδούρος της Αθήνας, με την εκπληκτική φωνή, που μάσαγε τις οκτάβες σαν τα φυστίκια και ένας από τους λίγους που συνέδεσε το ελαφρό με το λαϊκό τραγούδι, σαν ερμηνευτής των περίφημων αρχοντορεμπέτικων. Μαζί με τον Γούναρη υπήρξαν την ίδια εποχή κι άλλοι σπουδαίοι καλλιτέχνες (Τ. Μαρούδας, Φ. Πολυμέρης, Φ. Δήμας κ.α.), αλλά ο Γούναρης ξεχώριζε πραγματικά, τόσο στις απίστευτες φωνητικές δυνατότητές του όσο και στην εξαιρετικά καλλιεργημένη φωνή του και το ρεπερτόριό του.
- Σ. Καζαντζίδης. Η μεγάλη αυτή λαϊκή φωνή με τις τεράστιες δυνατότητές της και εκείνο το ιδιαίτερο λαϊκό ιδίωμα, που την εκανε αγαπητή στον απλό λαό, σε συνδυασμό με το ρεπερτόριό του ανήκει αναμφισβήτητα στις σπουδαίες φωνές του ελληνικού τραγουδιού. Αυτό που του καταλογίζουν είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των τραγουδιών που ερμήνευσε ήταν επιλεγμένα συγκεκριμένη, θέλεις για λόγους δικούς του, θέλεις για λόγους μάρκετινγκ των δισκογραφικών εταιρειών, θέλεις και για τους δύο λόγους μαζί. Και αυτό τον περιόρισε σε ένα συγκεκριμένο κοινό που τον λάτρεψε μεν, αλλά που δεν διευρύνθηκε. Εν τούτοις, θεωρώ αυτή την "κατηγορία" κάπως άδικη, αν σκεφτεί κανείς πως όταν κλήθηκε να δώσει τη φωνή του στο ευρύτερο κοινό της έντεχνης λαϊκής μουσικής - αυτό, από το οποίο κάποιοι τον κατηγορούσαν - το έκανε με απίστευτη επιτυχία (Αρχιπέλαγος και Ανατολή του Θεοδωράκη, Το Πέλαγο είναι Βαθύ του Χατζηδάκη, Η Καταχνιά του Λεοντή κ.α που μου διαφεύγουν τώρα). Γι αυτό το λόγο λοιπόν, τον καταχωρώ ανεπιστρεπτί στους σπουδαίους.
- Στρ. Διονυσίου. Ο βίος και η πολιτεία του συγκεκριμένου καλλιτέχνη δεν είναι και για μίμηση. Σοβαρός παράγοντας για να μην τον συμπεριλάβει κανείς σε κάποια λίστα. Εν τούτοις υπήρξαν μοναδικές μουσικές στιγμές στο συγκεκριμένο είδος τραγουδιού που ερμήνευσε - και μάλιστα για πολλούς ως το αντίπαλον δέος του Καζαντζίδη - όπου η φωνή του έλαμψε σαν αστέρι. Ως τέτοιον τον καταχωρώ.
- Γρ. Μπιθικώτσης. Είναι ο μοναδικός τραγουδιστής που έκλαψα όταν έμαθα το θάνατό του. Πέραν της αναμφισβήτητα μοναδικής φωνής του, τόσο στο κλασσικό ρεμπέτικο όσο και στο έντεχνο λαϊκό τραγούδι, θα επαναλάβω μιαν ατάκα του Οδ. Ιωάννου, όταν τον είχαν ρωτήσει ποιόν θα διάλεγε ανάμεσα στα δύο "ιερά τέρατα" του λαϊκού τραγουδιού (Μπιθικώτσης-Καζαντζίδης). Είπε: "Τον Μπιθικώτση, για ένα και μόνο λόγο. Έχει τραγουδήσει το Άξον Εστί!"
- Σταμ. Κόκοτας. Είχε ορισμένες μουσικές στιγμές, που η μοναδική ερμηνεία του τις έκανε αθάνατες. Για αυτό και μόνο το λόγο παίρνει τη θέση του στη λίστα μου.
- Πάνος Γαβαλάς. Όπως κι ο Κόκοτας, έτσι κι αυτός.
- Μαν. Μητσιάς. Θεωρώ τη φωνή του ως τον πιο κοντινό διάδοχο της φωνής του Μπιθικώτση. Τεράστιες δυνατότητες, εξαιρετική καλλιέργεια, εξαιρετικό και τεράστιο ρεπερτόριο. Είχα την τύχη, αρχές της δεκαετίας του 70, να τον ακούσω στην Πλάκα, σε μπουάτ της οποίας το όνομα δεν θυμάμαι τώρα, πρωτοεμφανιζόμενο σε κοινό, σε ένα σχήμα τεσσάρων νέων - τότε - τραγουδιστών: Μητσιάς, Γαλάνη, Αφρ. Μάνου και Κωστής Χρήστου. Αυτό που με καθήλωνε ήταν ο εξαιρετικός τρόπος ερμηνείας κάποιων δύσκολων τραγουδιών του Θεοδωράκη (ήταν και Χούντα και όλοι, καλλιτέχνες και κοινό, ήμασταν ημιπαράνομοι), όπως π.χ. το "Τον Παύλο και τον Νικολιό" από το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού, πολύ δύσκολο τραγούδι, που απαιτεί ιδιαίτερη καλλιέργεια και φωνητικές δυνατότητες.
- Γ. Νταλάρας. Ανεξάρτητα από τις παλινωδίες του και τις κοινωνικές επιλογές του, παραμένει ένας σπουδαίος και επί μακρόν εξαιρετικός τραγουδιστής. Έχει πετύχει να ερμηνεύσει κορυφαίους συνθέτες και να σχηματίσει ένα τεράστιο και εξαιρετικά ποιοτικό ρπερτόριο, ενώ η φωνή του είναι διαμάντι. Ως τέτοιον τον κρίνω.
- Δ. Σαββόπουλος. Δεν είναι από εκείνες τις φωνές που αν τις ακούσεις ξεκομμένες από αυτό που ερμηνεύουν, μπορεί να σε συγκινήσουν. Εν τούτοις, ως τραγουδοποιός συνολικά (ήτοι, συνθέτης, στιχουργός, ερμηνευτής και μουσικός μαζί), είναι ξεχωριστός. Και ως τέτοιος με συγκινεί αφάνταστα και με συναρπάζει. Ασφαλώς και οι παλινωδίες του σε κοινωνικό και καλλιτεχνικό επίπεδο θα μπορούσαν να επηρεάσουν την κρίση μου, αλλά το αποφεύγω γιατί έτσι θα τον αδικούσα ως καλλιτέχνη.
- Ν. Παπάζογλου. Απλά, respect. Από τους λίγους καλλιτέχνες που συστηματικά απέφευγε τα "μαγαζιά" και προτιμούσε τις συναυλίες ως επικοινωνία με το κοινό του. Το ιδιαίτερο ηχόχρωμα της φωνής του καθώς και το όλο έργο του, ως τραγουδοποιού, τον τοποθετεί πολύ ψηλά στη λίστα των προτιμήσεών μου.
- Μάριος Φραγκούλης. Αναμφισβήτητα, λόγω των κλασσικών μουσικών σπουδών του, διαθέτει φωνή τεραστίων δυνατοτήτων. Απλά, το ρεπερτόριό του είναι μικρό, σε σχέση με τις δυνατότητές του. Ίσως είναι και επιλογή του.
- Αφοί Κατσιμίχα. Πολύ μεγάλο και εξαιρετικό ρεπερτόριο, εξαιρετικές φωνές και οι δύο, με συγκινούν αφάνταστα.
- Ν. Ξυλούρης. Όταν πέθανε, ταξίδευα. Είμαι σίγουρος ότι αν ήμουν εδώ, θα έκλαιγα, όπως έκλαψα και για τον Μπιθικώτση. Τίποτε άλλο!
- Δημ. Μητροπάνος. Ισχύουν τα ίδια που έγραψα για τον Ξυλούρη. Είχα την τύχη να τον ακούσω σε μια από τις πρώτες, ίσως την πρώτη δημόσια εμφάνισή του, στη συναυλία του Θεοδωράκη το 1966 στο στάδιο της Ν. Φιλαδέλφειας. Τον παρουσίασε ο ιδιος ο Θεοδωράκης στο κοινό, λέγοντας πως πρόκειται για ένα νέο καλλιτέχνη και πως σύντομα όλη η Ελλάδα θα μιλάει γι αυτόν (το κύριο θέμα της συναυλίας ήταν η Ρωμιοσύνη με τον Μπιθικώτση και το Μαουτχάουζεν με τη Φαραντούρη).
- Από του νεότερους ξεχωρίζω τον Μπάση, τον Κότσιρα, τον Θαλασσινό, τον Θωμαΐδη, τον Λιδάκη, αλλά είναι λίγο νωρίς γι αυτούς, έχουν καιρό.
Καλό βράδυ. Αν θυμηθώ κάποιους που ίσως μου διέφυγαν, θα επανέλθω.
-
