Το γκροτέσκο στυλ που αναφέρεις Σπύρο, ο Κουστουρίτσα το ανακαλύπτει πολύ μετά τη βράβευση του στις Κάννες το 85. Μέχρι τότε η ίδια αργή επανάληψη, τα ίδια προβλήματα να παρουσιάζονται και να θίγονται, ή ίδια απλοϊκότητα -και όχι απλότητα- στη σκηνοθεσία σε όλες του τις ταινίες. Ούτε ένα "δύσκολο" πλάνο. Ένα για δείγμα. Τη στιγμή που ο Αγγελόπουλος κινηματογραφούσε έχοντας τον πιο δύστροπο διευθυντή φωτογραφίας που έβαζε ζελατίνες σε όλα τα φανάρια της παραλιακής της Θεσσαλονίκης για να είναι εντάξει η θερμοκρασία χρώματος. Όλα αυτά συντελλούν στη φιλμική γλώσσα. Το Underground και ο Καιρός των τσιγγάνων (η δική μου κορυφαία του Κουστουρίτσα) είναι πράγματι οι καλύτερες στιγμές του. Αλλά είναι προφανές ότι ο Κουστουρίτσα ενδιαφέρεται να γίνει auteur, δημιουργός. Πάει στις ΗΠΑ και δεν κοιτάει να γυρίσει ταινία στο Hollywood όπως ο Μπεσσον, αλλά ακολουθεί τα βήματα του Βέντερς και τρώει το κεφάλι του όπως το έφαγε ο Γερμανός στα τέλη του 70. Πιο ανώδεινα.
Τώρα στον Οδυσσέα ο Αγγελόπουλος πράγματι παρουσιάζει τη σύγχρονη Βαλκανική ιστορία. Μπορεί να μην δείχνει ούτε μία μάχη, αλλά μην περιμένεις ποτέ να σου τη δείξει. Δεν πρόκειται. Είναι "αργός" σκηνοθέτης και αν θες αυτή είναι και η γραφή του. Δεν θα την αλλάξει για κανέναν και για τίποτα. Τα τράβελινγκ όμως που στήνει μέσα στη Φλώρινα είναι τρομερά. Αργά αλλά δύσκολα. Η φωτογράφιση της ομίχλης στο υποτιθέμενο Σεράγεβο είναι επίσης εκπληκτική. Και θεματολογικά ακόμα είναι πολύ δυνατή αυτή η σκηνή. Χωρίς να σου δείξει τίποτα σου περιγράφει ολόκληρο το δράμα εκεί. Για να σου προκαλέσει την ίδια συγκίνηση ο Κουστουρίτσα επιστρατεύει μια καμμένη εκκλησία και έναν νεκρό ανάπηρο να φλέγεται γυρνώντας γύρω γύρω. Το αίσθημα είναι το ίδιο. Η γλώσσα άλλη. Και αν θες τη γνώμη μου προτιμώ τη γλώσσα του Αγγελόπουλου που με αφήνει να συμπεράνω τη θλίψη, παρά τον Κουστουρίτσα που μου την πετάει στα μούτρα μασημένη τροφή.
Το άγλαμα του Λένιν ήταν όντως σπουδαίο πλάνο. Και μόνο αυτή η διάρκεια ήταν σωστή. Και χωρίς τυμπανοκρουσίες. Και γιατί σημαίνει πολλά και για τον ίδιο τον Αγγελόπουλο αυτή η εικόνα. Εγώ ξέρω ότι πάγωσα πάντως όταν το είδα. Ένα αντίστοιχο πιο γρήγορο όμως πλάνο, που θα ταίριαζε στην αισθητική του Κουστουρίτσα έκανε ο Wolfgang Becker στο Goodbye Lenin. Δεν είχε το ίδιο αποτέλεσμα όμως.
